"Maka apabila langit telah terbelah dan menjadi merah mawar seperti (kilapan) minyak" (Ar-Rahman: 37)





















Tawassul

Yaa sayyid as-Saadaat wa Nuur al-Mawjuudaat, yaa man huwaal-malja’u liman massahu dhaymun wa ghammun wa alam.Yaa Aqrab al-wasaa’ili ila-Allahi ta’aalaa wa yaa Aqwal mustanad, attawasalu ilaa janaabika-l-a‘zham bi-hadzihi-s-saadaati, wa ahlillaah, wa Ahli Baytika-l-Kiraam, li daf’i dhurrin laa yudfa’u illaa bi wasithatik, wa raf’i dhaymin laa yurfa’u illaa bi-dalaalatik, bi Sayyidii wa Mawlay, yaa Sayyidi, yaa Rasuulallaah:

(1) Nabi Muhammad ibn Abd Allah Salla Allahu ’alayhi wa alihi wa sallam
(2) Abu Bakr as-Siddiq radiya-l-Lahu ’anh
(3) Salman al-Farsi radiya-l-Lahu ’anh
(4) Qassim ibn Muhammad ibn Abu Bakr qaddasa-l-Lahu sirrah
(5) Ja’far as-Sadiq alayhi-s-salam
(6) Tayfur Abu Yazid al-Bistami radiya-l-Lahu ’anh
(7) Abul Hassan ’Ali al-Kharqani qaddasa-l-Lahu sirrah
(8) Abu ’Ali al-Farmadi qaddasa-l-Lahu sirrah
(9) Abu Ya’qub Yusuf al-Hamadani qaddasa-l-Lahu sirrah
(10) Abul Abbas al-Khidr alayhi-s-salam
(11) Abdul Khaliq al-Ghujdawani qaddasa-l-Lahu sirrah
(12) ’Arif ar-Riwakri qaddasa-l-Lahu sirrah
(13) Khwaja Mahmoud al-Anjir al-Faghnawi qaddasa-l-Lahu sirrah
(14) ’Ali ar-Ramitani qaddasa-l-Lahu sirrah
(15) Muhammad Baba as-Samasi qaddasa-l-Lahu sirrah
(16) as-Sayyid Amir Kulal qaddasa-l-Lahu sirrah
(17) Muhammad Bahaa’uddin Shah Naqshband qaddasa-l-Lahu sirrah
(18) ‘Ala’uddin al-Bukhari al-Attar qaddasa-l-Lahu sirrah
(19) Ya’quub al-Charkhi qaddasa-l-Lahu sirrah
(20) Ubaydullah al-Ahrar qaddasa-l-Lahu sirrah
(21) Muhammad az-Zahid qaddasa-l-Lahu sirrah
(22) Darwish Muhammad qaddasa-l-Lahu sirrah
(23) Muhammad Khwaja al-Amkanaki qaddasa-l-Lahu sirrah
(24) Muhammad al-Baqi bi-l-Lah qaddasa-l-Lahu sirrah
(25) Ahmad al-Faruqi as-Sirhindi qaddasa-l-Lahu sirrah
(26) Muhammad al-Ma’sum qaddasa-l-Lahu sirrah
(27) Muhammad Sayfuddin al-Faruqi al-Mujaddidi qaddasa-l-Lahu sirrah
(28) as-Sayyid Nur Muhammad al-Badawani qaddasa-l-Lahu sirrah
(29) Shamsuddin Habib Allah qaddasa-l-Lahu sirrah
(30) ‘Abdullah ad-Dahlawi qaddasa-l-Lahu sirrah
(31) Syekh Khalid al-Baghdadi qaddasa-l-Lahu sirrah
(32) Syekh Ismaa’il Muhammad ash-Shirwani qaddasa-l-Lahu sirrah
(33) Khas Muhammad Shirwani qaddasa-l-Lahu sirrah
(34) Syekh Muhammad Effendi al-Yaraghi qaddasa-l-Lahu sirrah
(35) Sayyid Jamaaluddiin al-Ghumuuqi al-Husayni qaddasa-l-Lahu sirrah
(36) Abuu Ahmad as-Sughuuri qaddasa-l-Lahu sirrah
(37) Abuu Muhammad al-Madanii qaddasa-l-Lahu sirrah
(38) Sayyidina Syekh Syarafuddin ad-Daghestani qaddasa-l-Lahu sirrah
(39) Sayyidina wa Mawlaana Sultan al-Awliya Sayyidi Syekh ‘Abd Allaah al-Fa’iz ad-Daghestani qaddasa-l-Lahu sirrah
(40) Sayyidina wa Mawlaana Sultan al-Awliya Sayyidi Syekh Muhammad Nazhim al-Haqqaani qaddasa-l-Lahu sirrah

Syahaamatu Fardaani
Yuusuf ash-Shiddiiq
‘Abdur Ra’uuf al-Yamaani
Imaamul ‘Arifin Amaanul Haqq
Lisaanul Mutakallimiin ‘Aunullaah as-Sakhaawii
Aarif at-Tayyaar al-Ma’ruuf bi-Mulhaan
Burhaanul Kuramaa’ Ghawtsul Anaam
Yaa Shaahibaz Zaman Sayyidanaa Mahdi Alaihis Salaam 
wa yaa Shahibal `Unshur Sayyidanaa Khidr Alaihis Salaam

Yaa Budalla
Yaa Nujaba
Yaa Nuqaba
Yaa Awtad
Yaa Akhyar
Yaa A’Immatal Arba’a
Yaa Malaaikatu fi samaawaati wal ardh
Yaa Awliya Allaah
Yaa Saadaat an-Naqsybandi

Rijaalallaah a’inunna bi’aunillaah waquunuu ‘awnallana bi-Llah, ahsa nahdha bi-fadhlillah .
Al-Faatihah













































Mawlana Shaykh Qabbani

www.nurmuhammad.com |

 As-Sayed Nurjan MirAhmadi

 

 

 
NEW info Kunjungan Syekh Hisyam Kabbani ke Indonesia

More Mawlana's Visitting











Durood / Salawat Shareef Collection

More...
Attach...
Audio...
Info...
Academy...
أفضل الصلوات على سيد السادات للنبهاني.doc.rar (Download Afdhal Al Shalawat ala Sayyid Al Saadah)
كنوز الاسرار فى الصلاة على النبي المختار وعلى آله الأبرار.rar (Download Kunuz Al Asror)
كيفية الوصول لرؤية سيدنا الرسول محمد صلى الله عليه وسلم (Download Kaifiyyah Al Wushul li ru'yah Al Rasul)
Download Dalail Khayrat in pdf





















C E R M I N * R A H S A * E L I N G * W A S P A D A

Kamis, 16 Juli 2009

Rupa -Rupa Wejangan


Sumber : http://www.yahya-rohmadi.web.id/

SERAT CIPTA WASKITHA


Kapethik saking Serat Cipta Waskitho, Anggitanipun Ingkang Sinuhun Pakubuwana IV


PUPUH I
DHANDHANGGULA


– 01 –

Sakamatyan kuma bangkit-bangkit, lir sarkara warsitaning sastra, sasmiteng karaharjane, mring sagung anak, putu, ingkang karsa angrancang kapti, Sira puruhitaa, Saniskareng kawruh, mring jana kang wus nimpuna, ing surasa saraseng kamuksan kaki, kanggo ing kene kana.


Artinya :

Suatu petunjuk untuk kebahagian, bagaikan cahaya yang tersirat dan tersurat, petunjuk untuk bahagia, terhadap segenap anak cucu, yang hendak menempuh suatu cita-cita, pergilah engkau berguru, segala macam pengetahuan, kepada manusia yang sudah berilmu tinggi, terhadap arti ilmu kamuksan, berguna di sini dan disana.



– 02 –

Lamun sira puruhita kaki, den sumandha mamrih wahyeng gita, sadarganen turidane, ywa kongsi keneng sirung, marang ingkang sigra guroni, mandar anoring raga, way kongsi kalimput, sang gya suraseng kang nyata, dimen sira antuk wilasa kang Sidhi, wasitaning Pandhita.

Artinya :

Pabila Ananda berguru, tekunlah agar tercapai seirama kehendakmu, perhatikan segala perbuatanya, agar kau tidak terlena, terhadap gurumu, malah mecitainya, janganlah terlena, cepatlah mencari kebenaran yang hakiki, agar kau mendapatkan perkenan Hyang Widhi, sabdanya Pandita.


– 03 –

Dedalane kawruh ana dhingin, patang prakara sira wiletna, away kasusu kalapne, gagasan rasanipun, yen tumpangsuh asalah dalih, kalimput kaliru tampa, temah salah surup, kang kaliru surupena, supayane wruh lunggyane ala becik, ywa kongsi katlajukan.

Artinya :

Pengertian ilmu adalah, perhatikanlah empat macam, jangan tergesa-gesa dan telaahlah, perhatikan maknanya, bila kacau balu simpang siur maknanya, yang salah perhatikan kesalahannya itu, agar tahu kedudukannya salah dan benar, jangan sampai berkepanjangan.



– 04 –

Lan dununge kang kawan prakawis, abang ireng kuning lawan pethak, pangwasane dhewe-dhewe, kang telu murung laku, kang sawiji iku proyogi, yen telu binuwanga, jagad yekti suwung, kang siji kalawan apa, jumenenge yen tan ana kang ngrusuhi, marmane kawruhana.

Artinya :

Dan kedudukannya yang empat perkara, merah hitam kuning dan putih, kekuasaaaaaaaannya berbeda-beda, yang tiga menggoda, yang satu itu benar, kalau tiga dibuang, dunia pasti kosong, yang satu dengan siapa, bertahtanya kalau tidak ada yang mengganggu, maka fahamilah.


– 05 –

Wong neng donya kang lumrah tan mikir, Allah iku dedalaning mulya, lamun bener pangetrape, bongsa triprakareku, gung aniksa marang sawiji, amuwus kinawruhan, anggepe angratu, nanging kang durung nyurasa, ala iku liwat nora sudi, tuna ing uripira.

Artinya :

Orang didunia yang wajar tanpa berpikir, Allah menunjukkan jalan bahagia, bila menempuh jalan yang benar, adapun tiga perkara itu, mempunyai perbedaan besar dengan yang satunya, memutuskan suatu pengertian, merasa dirinya Raja, tetapi belum mempunyai pengertian apapun, tak seorangpun mau dengan sifat jelek.


– 06 –

Nanging poma dipun awasi kaki, rehning mengko akeh wong kang bisa, babasan bebangun bae, angungasake catur, tutur liyane nora pinikir, mung cature priyanggo, lumaku rinungu, carita patang prakar, Edad Sipat Asma afngal lan mailh, bang, ireng, kuning, pethak.

Artinya :

Rugi hidupnys, tetapi berhati-hatilah, berhubung sekarang banyak orang yang dapat, bagaikan membangun saja, mengutamakan bicara, omongan orang lain tiada terfikir, hanya pembicaraannya pribadi, supaya didengar, cerita empat perkara, Dzat, Sifat Asma Agngal, dan lagi, merah, hitam, Kuning, Putih.


– 07 –

Lan dununge kang sawiji-wiji, nora montro-montro yen genaha, gunem ngelmu ngalih rame, balik rasaning ngelmu, nora kena sira kukuhi, endi ingkang andadr, iya iku suwung, yen wong anom mengkonora, rebut unggul guneme angalah isin, ngukuhi kawruhira.

Artinya :

Dan kedudukan satu persatu, sama sekali tidak benar, pembicaraan ilmu berganti rame, tetapi maknanya ilmu, tak dapat dipergunakan sebagai pedoman, mana yang ngelantur, itulah kosong, bila itu anak muda, berebut menang mengalah malu, berpegang teguh.



– 08 –

Layak bae kang mangkana kaki, sabab gurune kaya mangkana, wirang yen kalah ngelmune, pan gaibing Hyang Agung, ika nora nganggo pinikir, mung ngelmu garejegan, sasad nglurug padu, iku kang padha ginulang, wetara ku yen padha rerasan ngelmu, ing wekasan sulaya.

Artinya :

Tentu saja berbuat begitu, karena Gurunya pun begitu juga, malu kalau kalah ilmunya, terhadap gaibnya Hyang Agung, itu tiada terpikirkan, hanya ilmu perselisihan, seolah datang untuk berdebat, hanya itu yang dipelajarinya, bersamaan dengan itu kalau membicarakan ilmu, akhirnya terjadi perselisihan dan perdebatan.



– 09 –

Salin guneme ngilmu wus lali, ngetokake wicaksananira, anuruti kuwanene, anginger keris cancut, saliranya lir metu agni, bisa warna sakawan, bungah yen ginungung, kadya Raden Jayajatra, yen ginunggung prapteng pejah den andhemi, iku guru samangkya.

Artinya :

Berganti pembicaraan ilmu sudah terlupakan, mengeluarkan pendapatnya, menurutkan keberaniannya, memutar keris dan siaga tempur, tubuhnya bagaikan menyala-nyala, dpat memancarkan empat warna, bangga kalau disanjung, bagaikan Raden Jayajatra, kalau disanjung nyawapun direlakan, itulah Guru jaman sekarang.


– 10 –

Lamun sira durung anglakoni, ing pratingkah kaya mangkana, nanging sireku ywa kaget, gagasen rahsanipun, aja dumeh iku tan becik, sayekti becik uga, yen sira wus surup, mangkas-mangkasipun sapa, lawan sapa kang bisa amalih warni, nyatakna kang waspada.

Artinya :

Kalau engkau belum berbuat, perbuatan seperti tersebut tadi, tetapi jaganlah engkau terperanjat, berfikirlah akan maknanya, jangan karena itu tidak baik, tetapi sebenarnya baik juga, bila kau telah memahaminya, siapa yang sebenarnya dibalik itu, siapa pula yang berubah warna, perhatikan dengan seksama.



– 11 –

Ingkang bisa bawana-bawani, owah gingsiring sariranira, siya yen tan wruh iku, tunggal dhapur kang den kawruhi, kang bisa malih warna, sayekti mung iku, aranana loro nyata, aranana sawiji temen sawiji, mung limput linimputan.

Artinya :

Yang dapat berubah-ubah, mengubah diri, tercelalah kalau tidak pada tempatnya, padahal yang tahu itu, menyatu dalam dirinya, yang dapat mengubah warna, benar-benar hanya itu, katakanlah dua kenyataan, katakanlah saty benar-benar satu, hanya saling selubung menyelubungi.



– 12 –

Kang akarya iku kang nglimputi, enggonira aneng kalimputan, sulap padhanging Srengenge, upamane sireku, anom sorotinon Hyang Rawi, kang mangkana iku sulap, dadi lamuk-lamuk, mangkono upamanira, wong nyurasa rerasan, kang den rasani, ingkang melu rerasa.

Artinya :

Yang menciptakan adalah yang menyelubungi, tempatmu pada terselubung, silaunya sinar mentari, adaikan itu kamu, menyaksikan cahaya-NYA Hyang Widhi, padahal sagat silau, maka tampak kabur, begitulah ibaratnya, mengartikan sesuatu yang masih kabur, kabur pula pengertiannya.



– 13 –

Pasabane sok anggung nasabi, Roh Ilapi kang wanuh wus lawas, datan wruh lamun uripe, malah Ki Alip Tansur, yang lumaku anggung anjawil, nanging datan uninga, yen iku Hyang Agung, marma padha binudiya, ing wong urip aja katungkul sireki, wruha ing uripira.

Artinya :

Tujuanya terkadang tertuju, Roh Ilapi sudah lama dikenalnya, tiada tahu kalau itu adalah hidupnya, maka Ki Alip Tansur, kalau berjalan bersenggolan, tetapi tiada tahu, kalau itu adalah Hyang Agung, maka belajarlah dengan tekun, dalam kehidupan ini jangan lengah, ketahuilah pada hidupmu.



– 14 –

Uripira sapa kang nguripi, lamun sira nora ngawruhana, siya-siya ing uripe, sayektine Hyang Agung, nora pisah mring sarira tri, lumaku lenggah nendra, tan benggang sarambut, aja maneh kaya sira, nadyan kutu-kutu lan wong taga sami, rineksa Hyang Sumana.

Artinya :

Hidupmu siapa yang menghidupkan, kalau kau tidak mengetahui, percuma dalam hidup ini, yang sebenarnya Hyang Widhi, tidak terpisah dari tiga perbuatan, berjalan, duduk, tidur, tiada terpisah walau selembar rambut, apalagi seperti engkau, selagi serangga dan kehidupan lainnya, dipelihara oleh Hyang Sukma.



– 15 –

Rehning ananira kang nganani, ananira saking nora nana, nanging ana kahanane, anane tanpa wujud, wujudira ingkang mujudi, duk sira durung ana, anane andhanu, yen sira ayun uninga, pasemone wujuding Hyang Maha Suci, tingkahe wong sembahyang.

Artinya :

Berhubung kau ada yang mengadakan, kau ada dari tiada, tetapi ada keadaannya, adanya tak berwujud, perwujudanmu yang mewujudkan, tatkala kau belum ada, adanya dalam kelam, bial kau hendak mengetahui, gambaran perwujudan Hyang Maha Suci, tingkah lakunya orang yang sedang Sembahyang.



– 16 –

Utamane wong urip puniki, nglakonane srengat Nabi kita, Salat Jakat wruh Islame, lan sarake Jeng Rasul, sira padha wajib nglakoni, lamun tan ngawruhana, dadi nora manut, wirayate Sri Narendra, lawan sapa kang arsa agawe napi, prayoga sembahyanga.

Artinya :

Yang utama bagi orang hidup itu, menjalani sareat Nabi kita, Solat Zakat mengetahui hukum Islamnya, dan saraknya Rasulullah, kau semua wajib menjalani, bila tidak mengetahui, maka tidak dapat menjalaninya, tersebutlah Sang Maha Raja, kepada siap yang akan berbuat sesuatu, lebih baik dirikanlah Solat.



– 17 –

Kaping lima sadina sawengi, lan pantese sira ngilingana, marang uripira dhewe, takbir miwah yen sujud, wruha ingkang sujudi, yen sira wisuh toya, aja pijer wisuh, weruha kang jeneng toya, aja sira katungkul amuji dhikir, puji katur mring sapa.

Artinya :

Lima kali dalam sehari semalam, dan ingatlah akan dirimu, terhadap hidupmu sendiri, takbir dan bila sujud, ketahuilah kau sujud kepada siapa, bila kau menyuci dengan air, jangan berkali-kali mencuci, ketahuilah air itu apa sebenarnya, janganlah kau berzikir berlebihan, pujian itu teruntuk siapa.



– 18 –

Lwan sira aja gawe napi, ing unining kitap rasakena, aja pijer ngunekake, yen tan wruh rasanipun, tanpa gawe sira angaji, angur sira macaa, prenesan wong ayu, balik sira maca kitab, becik bisa lapal makna amuradi, kaping pat rasanira.

Artinya :

Lagi pula janganlah kau sembrana, raskanlah segala isinya kitab, jangan hanya melaflkannya, bila tiada tahu rasanya, tak berarti kau mengaji, lebih baik kau membaca, yang mengambarkan tentang wanita cantik, bila kau membaca kitab, baik sekali bila dapat lafal dan maknanya, keempatnya menghayati dan mengamalkannya.



– 19 –

Nadyan lapalira sundul langit, yen tan bisa maknane punika, sanadyan bisa maknane, kapriye muradipun, nadyan sira bisa muradi, yen tan wruh rasanira, yekti nanjuk-nanjuk, lapal makna murad rasa, papat iku kasebut ing dalem dalil, pantoge aneng rasa.

Artinya :

Walaupun pandai melafalkannya setinggi langit, bila tak dapat mengerti maknanya, walau dapat mengerti maknanya, bagaimana mengahayati, bila tidak tahu rasanya, akan tersesat jalan meraba-raba, lapal, makna pengahatan dan rasa, empat itulah yang tersebut di dalam dalil, berakhir pada rasa.



– 20 –

Rasa iku kang luhur pribadi, nanging aja katungkul mring rasa, weruha kang ngrasakake, den bisa karya ukum, kukum iku kawan prakawis, sapisan hukum wenang, pindo wajibiku, kaping telu kukum ngadat, kaping pate kukum mokal iku kaki, tan kena piniliha.

Artinya :

Rasa adalah yang paling tinggi, tetapi jangan terpaku hanya pada rasa, fahamilah yang merasakannya, dapatlah berbuat hukum, hukum berjumlah empat macam, pertama hukum Wenang, kedua Wajib, ketiga hukum Adat, keempat hukum Mokal, tak dapat dipilih.



– 21 –

Siya-siya lamun sira pilih, kukum papat pan wus darbekira, sira tan wruh pangukume, mangkene liring kukum, hukum wenang punika kaki, hiy Jeng Nabi kita, wakiling Hyang Agung, winenang ngaku Hyang Sukma, lan winenang murba misesa sakalir, gemah rusaking badan.

Artinya :

Sia-sia kalau dipilih, keempat hukum itu adalah milikmu, kau tidak mengetahui menghukumnya, beginilah arti hukum itu, hukum wenang itu, adalah Kanjeng Nabi kita, yang mewakili Hyang Agung, berwenang mengaku Hyang Sukma, yang diwenangkan menghukum apa pun, bahkan sampai rusaknya phisik.



– 22 –

Kaping pindho ingkang hukum wajib, Nabi kita wajib ngawruhana, marang ingkang menangake, utawane aweruh, iya ingkang nebut Hyang Widhi, dene kang hukum ngadad, punika liripun, Nabi kita ngawruhana, mring adate Abubakar Ngumar Ngali, kapat Begendha Ngusman.

Artinya :

Hukum yang kedua adalah hukum wajib, Nabi kita wajib mengetahui, terhadap yang memenangkan, atau mengetahui, yalah yang disebut Hyang Widhi, adapun yang dinamakan hukum adad, itu adalah, Nabi kita agar mengetahui, terhadap adadnya Abubakar Umar Ali, keempatya Baginda Usman.



– 23 –

Iku lamun ora den kawruhi, sayektine ambubrah Sarengat, yen wus kawruhan kabeh, ya iku kang sinebut, ing jenenge weruh Jeng Nabi, dene kang hukum mokal, punika liripun, mokal telu yen owaha, upamane ilanga salah sawiji, jumeneng lawan apa.

Artinya :

Bila hal itu tidak diketahui, akhirnya akan merusak Syareat, bila telah diketahui semuanya, itulah yang disebut, yang dinamakan tahu Kanjeng Nabi, adapun yang disebut hukum mokal, itu adalah, tak mungkin ketiganya akan berubah, bila hilang salah satu, bertahta dengan apa.


– 24 –

Mula ana martabat premati, telung prakara kehing martabat, kukum telu kono nggone, hukum mokal puniku, mung kinarya mratandhani, ptraping tri prakara, ywa kongsi kalimput, mangkono upamanira, nadyan silih jumenenge Sri Bupatri, kukum patang prakara.

Artinya :

Maka ada martabat yang muskil, martabat itu berjumlah tiga macam, dalam ketiga hukumlah tempatnya, hukum mokal itu, hanya sebagai pertanda, patrapnya tiga perkara, janganlah terlena, begitulah umpamanya, walaupun berganti kedudukan sebagai Bupati, hukum empat perkara.



– 25 –

Dununging hukum kawan prakawis, nora metu kang patang prakara, kukum kang wenang tablege, Ngalam Arwah puniku, wenang nganggo ala lan becik, kukum wajibing Alam, ijesam dumunung, kuwajiban tur uninga, pan sabarang Pangeran gone miyarsi, ing kono marganira.

Artinya :

Kadudukanya keempat macam hukum, tidak menyimpang dari empat perkara, hukum yang berwenang pelaksanaannya, Alam Arwah itu, berwenang mempergunakan jelek dan baik, hukum wajib Alam, mayatlah tempatnya, kewajiban dan mengetahui yang dilihatnya, disitulah jalannya.


– 26 –

Kukum ngadad ingkang andarbeni, mapan iya ana Ngalam Misal, ameruhana adate, sabarang kang dinulu, warna rupa reh kang dumadi, lamun ora weruha, tuna ing pandulu, kaping pate kukum mokal, dumununge aneng Ngalam Insan Kamil, kamil cahyaning Sukma.

Artinya :

Hukum adad yang mempunyainya, memang berada pada alam fikiran, mengetahui adadnya, segenap yang dilihatnya, warna rupa pendidikan yang ada, bila tidak mengetahui, rugi dalam penglihatan, keempatnya Hukum mokal, kedudukannya dalam Alam Insan Kamil, Kamil cahayanya Sukma.


– 27 –

Lawan mokal lamun den uripi, lawan mokal yen tan nguripana, mapanta ana tandhane, mungguh tininggaliku, badanira tan bisa mosik, mokal yen nguripana, Kiyageng Liptamsur, nyatane ana kang karya, sayektine Kamil iku akekasih, mokal yen sinetuwa.

Artinya :

Dan lagi mokal kalau dihidupkan, dan lagi mokal kalau tidak menghidupkannya, terpisah-pisah ada tandanya, bila ditinggalkannya, tubuhmu tidak dapat bergerak, tidak akan (mokal) kalau menghidupkan, Ki Aeng Liptamsur, terbukti ada yang menciptakannya, sebenarnya Kamil adalah sebuah nama, tak akan (mokal) dituakan.



– 28 –

Marang hukum sira aja pangling, sabab ana unine kang kitab, patang prakara cacahe, batal karam puniku, ingkang aran najis lan suci, sukur yen wus uninga, lamun durung weruh, takono para Ngulama, aja sira kalayu melu ngarani, den gambuh kawruhira.

Artinya :

Terhadap hukum janganlah kau melupakannya, sebab tersebut di dalam kitab, berjumlah empat perkara, Batal Karam itu, yang disebut Najis dan Suci, syukurlah kalau sudah mengetahuinya, bila belum mengetahuinya, tanyakanlah kepada para Ulama, janganlah kau ikut-ikutan mengatakannya, dalam persamaan pengertianmu.



PUPUH II
G A M B U H


– 01 –

Tegese karam iku, dudu wong kang mangan Celeng Bulus, nadyan Kurma Pitik Iwen Kebo Sapi, yen tansah pamanganipun, iku karam ingkang mangnon.

Artinya :

Arinya haram itu, bukanya orang yang makan Babi hutan atau kura-kura, walaupun Kurma Ayam Kerbau dan sapi, kalau selalu berlebihan memakannya, itulah hukumnya haram.


– 02 –

tegese batal iku, dudu wong kang sembahyang kapentut, Sembahyang yen durung wruh jroning batin, iku batal tegesipun, wis mupusa becik turon.

Artinya :

Artiya batal itu, bukan orang selagi sholat kentut, sholat kalau belum mengetahui di dalam batin, hal itulah yang dinamakan batal, kalu begitu lebih baik tidur saja.


– 03 –

Maknane najis iku, dudu wong kang kagepok ing asu, nadyan sira kaki kawutahan warih, iku luwih najis agun, apa kang ginawe wisuh.


Artinya :

Artinya najis itu, bukan orang yang memegang Anjing, walaupun engkau terkena tumpahan air, hal itu termasuk najis besar, lalu apa yang dipakai mensucikannya.


– 04 –

Iya wisuh banyu, aja banyu kang metu ing watu, nenuwuna mring malekat Jabarail, iku sira nggowa wisuh, sampurnane teka kono.

Artinya :

Mencucinya pun juga dengan air, jangan air yang keluar dari batu, mohanla kepada Malaekat Jibril, itulah yang harus kau pakai mencuci, sempurnannya dari situ.



– 05 –

Lamun sira panguh, lan Malekat Jabrail tumurun, saratana busana kang sarwa langkung, patige toya lir ebun, iku banjur nggone wisuh.

Artinya :

Pabila kau ingin bertemu, agar Malaekat Jibril turun, usahakanlah memakai pakaian yang serba hitam, pemberiannya air bagaikan embun, itulah yang harus kau pakai mencuci diri.



– 06 –

Lamun sira wus wisuh, poma kang ngati-ati den emut, aja nganti kapecak ing banyu malih, manawa sira kajegur, kali banjir pasthi layon.

Artinya :

Bila kau sudah mencuci diri, berhati-hatilah dan selalu waspada, jangan sampai terkena air lagi, bila kau terjebur, sungai banjir kau akan mati.



– 07 –

Pitutur kang satuhu, poma sira aywana katungkul, pakumpulan geguyon rahina wengi, jroning ngguyu dipun emut, den sukur marang Hyang Manon.

Artinya :

Nasehat yang sejati, janganlah kau terlena, perkumpulan bergurau siang dan malam, dalam tertawa selalu ingatlah, bersyukurlah kepada Hyang Widhi.


– 08 –

Guyu kang tan tuwajuh, iku ngedohake marang wahyu, basa wahyu nugraha kang Maha Suci, tumrap neng raga kang wujud, poma sira den waspaos.

Artinya :

Tertawa yang berlebihan, itu menjauhkan dari wahyu, artinya adalah Anugrah dari Hyang Maha Suci, terhadap tubuh phisik, selalu waspadalah.


– 09 –

Wruha kang tunggal wujud, anedya awidagda ing kalbu, aja bungah ginunggung marang sasami, wateke wong karem gunggung, maledhung saengga dheyot.

Artinya :

Ketahuilah yang menyatu didalam phisik, terwujudnya suatu kepandaian diri, jangan senang dipuji, sombong membusungkan dada hingga celaka.


– 10 –

Apa lire maledhung, kayadene wong kang adol gendhung, nedheng padha jagongan sami lalinggih, tan wigih wus ngrasa unggul, tan wruh jugule angradon.

Artinya :

Apa artinya membusungkan dada, bagaikan orang menjual obrolan, pada orang yang sedang santai berkumpul, merasa dirinyalah yang paling pandai, tak mengetahui kebodohannya telah tersebar.


– 11 –

Dene kang padha gunggung, saking wegah mulat polahipun, tanrinasa panggunggunge mawa wadi, wadine wong akeh lumuh, pangrasane iku kawon.

Artinya :

Adapun yang menyanjungnya, karena sudah muak menyaksikan tingkahnya, tidak dirasakan makna sanjungan itu, makna sindiran bagi orang jahil, pendapatnya bahwa itu kalah.



– 12 –

Nuli agawe amuk, sila tumpang kandhane agupruk, tutur nempil anggepe weruh pribadi, sakeh ngelmu-ngelmu dudu, kawruh dhewe salah tonton.

Artinya :

Lalu menyombongkan diri, duduk bersila dengan sikap sombong dan besar mulut, kata-katanya hanya menirukan tetapi merasa serba tahu, segala macam ilmu tipuan, pengetahuan sendiri ditinggalkannya.



– 13 –

Polahe nora patut, nusahake wong kang sandhing lungguh, wong mangkono tan pantes dipun cedhaki, becik singkirana iku, jer maido mring Hyang Manon.

Artinya :

Tingkah lakunya tercela, menyusahkan bagi orang yang duduk berdampingan, orang yang semacam itu tidak pantas didekati, lebih baik dijauhi saja, karena tidak percaya kepada Hyang Manon.



– 14 –

Sandyan iku weruh, kena uga ingaranan durung, titikane aneng solah muna muni, angakuwa bisa mabur, yektine neng ngisor palon.

Artinya :

Walaupun diketahuinya, dapat juga dikatan belum, tanda-tandanya pada tata cara berbicara, walaupun mengaku dapat terbang, ternyata hanya dibawah landasan palu.



– 15 –

Lelabuhan ingkang wus, kanggo ing jaman kuna rumuhun, nora ana wong mangkana antuk Gaib, nanging ana pantesipun, wong mangkono jaga obrol.

Artinya :

Kalau dikaji yang sudah-sudah, sejak jaman kuno dahulu, tak ada orang semacam itu dapat Gaib, tetapi pantas juga, orang semacam itu untuk menjaga obrolan.



– 16 –

Marma wong ngurip iku, den padha wruh marang ing panuju, ing tegese panuju kang wruh ing liring, yen tan enak rasanipun, ywa age-age linakon.

Artinya :

Oleh karenanya, pahamilah sesuatu maksut, artinya maksut adalah tahu terhadap situasi, pabila menurut perasaan tak enak, janganlah mengerjakan sesuatu.


– 17 –

Manawa keneng siku, marang pawong sanak liyanipun, luwih abot tan nganggo sasami-sami, wong mangkono lamun lampus, pantes tinabela ing ron.

Artinya :

Bila terkena cela, terhadap orang lain, lebih berat tanpa ambpun, orang yang berbuat demikian, pantas ditutup dengan daun.


– 18 –

Puniku nyatanipun, wong kang kena dukaning Hyang Agung, cinemplungaken sajroning naraka agni, aja naraka ing besuk, iku naraka kang katon.

Artinya :

Itulah suatu kenyataan, orang yang mendapat marah dari Hyang Agung, dimasukkan kedalam Neraka Agni, janganlah Neraka di kemudian hari, tetapi Neraka yang terlihat.


– 19 –

Polah kang nora patut, nora pantes lamun sira turut, nora wurung rusak awake pribadi, mulane wong urip iku, sabarang dipun was paos.

Artinya :

Tingkah yang tidak pantas, tidak pantas kalau ditiru, akibatnya akan merusak pribadimu, oleh karenanya orang hidup itu, segala harus dipertimbangkan lebih dahulu.


– 20 –

Polah kang nora jujur, iku wajib lamun sira singkur, ungkurena aywa kongsi bisa kawijil, ujubena kang tuwajuh, kang wajib weruh Hyang Manon.

Artinya :

Watak yang tidak jujur, wajib dihindari, hindarilah jangan sampai terpengaruh, buktikanlah dengan kesengguhan hati, yang seharusnya diketahui Hyang Manon.


– 21 –

Mula wong urip iku, den padha akarep marang ngelmu, ala becik ngelmu iku den kawruhi, karana atunggal wujud, mung kacek emel lan batos.

Artinya :

Maka orang hidup itu, janganlah berhenti belajar, baik dan buruk Ilmu itu harus diketahui, karena sebenarnya adalah satu, hanya berbeda lafal dan batinnya.


– 22 –

Dene ingkang wus weruh, datan arsa panggawe kang luput, sabab urip siji kanggo wong sabumi, tarlen andhap sarta luhur, kacek uga kang wus weruh.

Artinya :

Adapun bagi yang mereka yang sudah mengetahui, takkan mau berbuat yang bukan-bukan, karena hidup hanya satu untuk orang sedunia, tidak berbeda yang rendah maupun yang tinggi, hanya berbeda bagi yang telah mengetahuinya.



– 23 –

Maknane kang wis weruh, kang andulu liya kang dinulu, upamane ron suruh amung sawiji, nadyan seje warnanipun, ginigit tunggal saraos.

Artinya :

Artinya bagi yang sudah tahu, yang melihat lain dari yang dilihatnya, umpama selembar daun sirih, walaupun warnanya ada yang berbeda, tetapi kalau digigit sama rasanya.


– 24 –

Iku pralambangipun, kalamun sira arsa satuhu, tumameng nganeng madyanireng jaladri, apa kang katon sireku, wawasan ingkang sayektos.

Artinya :

Begitulah ibaratnya, bila kau mempunyai kemauan yang keras, biasakanlah berada dalam kancahnya sangdera, apapun yang kau saksikan, perhatikanlah dengan kesungguhan hatimu.



– 25 –

Yen sira dulu alun, dudu iku ingkang sira dulu, becik uga ombaking ngalun pinikir, wong iku den kaya ngalun, gumulung tan pisah enggon.

Artinya :

Bika kau menyaksikan badai, bukan itu yang sebenarnya kau saksikan, tetapi fikiranlah alunan gelombangnya badai itu, bergulung-gulung tiada terpisah tempatnya.



– 26 –

Jembaring samodragung, tanpa tepi anglangut kadulu, suprandene maksih gung manungsa iki, alas jurang kali gunung, neng raganira wus katon.

Artinya :

Luasnya samudra raya, tiada bertepi dan sejauh mata memandang, tetapi masih besar adanya manusia ini, hutan jurang sungai gunung, di dalam diri manusia.


– 27 –

Tana prabedanipun, jagad katon lan jagadireku, wus tinimbang jagad gedhe jagad cilik, suprandene wong puniku, sok sesak sasamining wong.

Artinya :

Tiada berbeda, dunia yang terlihat dan dunia dalam dirimu, sudah ditimbang adanya jagad besar dan jagad kecil, walu begitu orang itu, terkadang penuh oleh syak terhadap sesamanya.



– 28 –

Apa margane iku, luwih abot tan bisa lumebu, sabab kebak kabebeg kaleban agni, singa mara pan katunu, luwih nistha wong mangkono.

Artinya :

Apakah sebenarnya semua itu, lebih berat kalau tidak dapat masuk, karena penuh tercemar oleh api, siapun yang mendekat pasti rugi, rendah yang serendahnya orang yang begitu.



– 29 –

Yen sira durung surup, tegese jagad cilik lan agung, jagad cilik jenenge manungsa iki, iya batinira iku, yen jagad gedhe Hyang Manon.

Artinya :

Bila engkau belum mengetahui, arti bawana alit dan bawan ageng, bawana alit namanya manusia ini, adalah batinmu, bila bawana ageng adalah Hyang Manon.



– 30 –

Manungsa kang wus putus, jagad gedhe cilik kawengku, njaba njero ngisor ndhuwur andarbeni, yen Maha Sih milaya iku, semang-semang mring Hyang Manon.

Artinya :

Manusia yang sudah pandai, bawana ageng dan alit sudah dikuasainya, luar dalam bawah dan atas dikuasainya, bila Maha Kasih menghidupkannya, takut kepada Hyang Manon.



– 31 –

Mangkana kang wus putus, patraping wong kang anggilut mring ngelmu, iya patang prakara kang den rasani, winanuhken alanipun, kang becik kininra awon.

Artinya :

Begitulah bagi mereka yang telah berilmu, suatu cara bagi orang yang mendalami suatu ilmu, adalah empat perkara yang dibicarakannya, perkenalkanlah jeleknya, yang baikpun akan dikira jelek.



– 32 –

Yen sira apanuju, padon lan wong mondrosudibyanung, lan sang gyaning Ngatapa tuwin Maharsi, myang pawong sanak sadulur, kang kaprenah tuwa anom.

Artinya :

Bila kau sedang, berdebat dengan orang ahli bertapa dan Maha Resi, kepada siapun handai taulan sanak saudara, baik yang tua maupun muda.



– 33 –

Kang wuswaspadeng semu, pituture rum ris rinangu, lir mangremih aruming rerasan ngelmi, pamipradonggo munyawus, kandhih dening ngesnya kang wong.

Artinya :

Bagi yang telah faham terhadap isyarat, kata-katanya enak didengar dan mengetarkan hati, bagaikan menyiratkan bau harumnya berbicara tentang ilmu, andaikan bunyi nyanyian katak suaranya sudah, suaranya lenyap oleh keasikannya.



– 34 –

Dene kang padha ngrungu, kang wus karem rosing siji iku, kekes tyase rumasa luhira mijil, kemutan pratingkahipun, neng donya sok gawe awon.

Artinya :

Adapun yang mendengarkannya, yang sudah senang rasanya yang satu itu, bergetar hatinya dan tak terasa terurai air mata, teringat berbagai perbuatannya, di dunia sering berbuat jahat dan kesalahan.


– 35 –

Panggawe ala iku. Donya kerat yen ngati kapatuh, tangeh lamun nemuwa pitutur becik, mring Pengerane tan wanuh, tangeh weruha Hyang Manon.

Artinya :

Perbuatan jelek itu, kalau terlanjur akan diderita dunia dan akhirat, tidak akan mendengarkan petunjuk yang baik, takkan tahu siapakah Tuhannya, tidak akan mengetahui Hyang Manon.



– 36 –

Lali yen tunggal dhapur, pan kalingan mring ki tukang padu, pan katarik mring semang tukang manasi, rara melikan kang nuntun, nuduhken sang gawe awon.

Artinya :

Lupa Kalau satu wadah, karena terhalang oleh ki tukang bertengkar, juga terlibat dalam bujukan tukang membuat gara-gara, rasa serakah yang menuntunnya, menunjukkan caranya berbuat jelek.



– 37 –

Jaman mangkana iku, uga padha karsaning Hyang Agung, nanging dudu dedununge den lakoni, Hyang Sukma paring pituduh, nanging maksih salah dunong.

Artinya :

Jaman yang tersebut itu, tetapi juga kehendak Hyang Agung, tetapi perbuatan yang tidak pada tempatnya, Hyang Sukma memberikan petunjuk, tetapi masih juga salah menempatkannya.



– 38 –

Ana dumukanipun, donya kerat iki tegesipun, wewalesan bae babo dipun eling, rehning wong ngurip puniku, tan wurung nemahi layon.

Artinya :

Ada petunjuknya, dunia dan akherat itu artinya, merupakan pembalasan haruslah diiangat-ingat, berhubung manusia hidup itu, pada akhirnya pun akan mati.


– 39 –

Ala becik puniku, apan iya metu sing sireki, anambaka alaning liyan sireki, balik alane wong ngelmu, tan metu saka ing kono.

Artinya :

Buruk dan baik itu, sebenarnya terlahir dari dirimu sendiri, batasilah diri dari kejelekan dari orang lain, tetapi sebaliknya dari kejelekannya orang berilmu, tidak keluar dari itu.


– 40 –

Kapriye pratingkahmu, yen sira tinggal lakuning ngelmu, nora wurung kalurung gonira urip, sanadyan sira wus ngelmu, yen tan laku dadi awon.

Artinya :

Bagaimana prakarsamu, bila kau meninggalkan sarananya ilmu, akhirnya akan tersesat hidupmu, walaupun kau telah berilmu, bila tanpa sarana lampah jadi jelek.


– 41 –

Basa kang aran laku, dudu wong kang cegah mangan turu, pan wong cegah turu wateke yen lami, kancilen salin pandulu, tan wurung asalah tonoton.

Artinya :

Arti kata lampah, bukan orang yang mengurangi makan dan tidur, adapun orang yang mengurangi tidur kalau kelamaan, mata terbelalak sukar tidur dan berganti penglihatan, akhirnya salah pula yang dilihat.



– 42 –

Kang cegah mangan iku, lin Pandhita dahar kayu gapuk, apa sira milik dadi uler turi, suwargane dadi kupu, tan wurung binadhog bidho.

Artinya :

Kalau mencegah dan mengurangi makan, bagaikan Pendeta makan kayu lapuk, apakah kau ingin menjadi ulat pohan turi, surganya menjadi kupu-kupu, akhirnya dimakan burung elang.


– 43 –

Dene kang cegah turu, dudu meleking netra satuhu, iya netra kang aneng telenging batin, iku melek sajegipun, prapteng sujalma yen layon.

Artinya :

Adapaun yangmencegah tidur, bukan terbukanya mata semata, adalah mata yang berada di dalam batin, mata batin itulah yang harus terbuka selamanya, sampai akhir hayatnya.



– 44 –

Kang cegah dhahar iku, datan arsa panggawe kang rusuh, bab kang patang prakara dipun nastiti, tutupana kang barukut, ywa nganti bisa kawiyos.

Artinya :

Begitu pula mencegah makan, artinya tidak akan berbuat semaunya, empat rahasia hidup harus terjaga benar, tutupilah dengan rapat, jangan sampai keluar.



PUPUH III
M I J I L


– 01 –

Kawedhara iku bilaheni, memurung lelakon, angrerusak sabarang panggawe, lir reksasa krura angajrihi, sabarang kaeksi, temah tan rinengu.

Artinya :

Bila dibicarakan itu berbahaya, membatalkan suatu rencana, merusak semua perbuatan, bagaikan Raksasa kejam menakutkan, semua yang dikehendaki, tidak akan diragukan lagi.


– 02 –

Poma kekeren dipun aremit, dunungna kang manggon, ywa sulaya priyen kawedhare, ujubena sariranireki, wayang aneng kelir, gyanira lumaku.

Artinya :

Maka haruslah dijaga dengan ketat, tempatkanlah pada tempat yang sebenarnya, jangan sampai simpang siur penjabarannya, ketahuilah akan dirimu, wyang yang tergelar di layar, bagaimana caranya berjalan.


– 03 –

Lamun ana asikireng galih, kaki den was paos, obah osik ana kang agawe, iku sira ulatana kaki, dununge kang osik, dene bisa kapangguh.

Artinya :

Bila timbul hasrat hati, haruslah berhati-hati, segala perbuatan ada yang membuat, hal itu haruslah kau perhatikan, kedudukannya yang disebut kehendak, usahakan sampai berhasil.



– 04 –

Pralambange osikireng batin, yektine tanpa doh, lah badhenen tetulisan kiye, ingkang aran sah iku kang endi, ingkang ireng mangsi, kertas ingkang pingul.

Artinya :

Gambaran suatu kehendak, sebenarnya tidak jauh, sekarang tebaklah tulisan ini, yang bernama sah itu yang mana, yang hitam tinta, yang berbingkai itu kertas.


– 05 –

Dene iya ingkang mengkoni, jro tulis kang katon, ulatana sapucuking epen, kang durung wruh wruhana lamun mangsi, kang uningeng gaib, gumawang andulu.

Artinya :

Adapun yang menjadi bingkainya, di dalam tulis yang tampak, perhatikan pada ujung pena, yang belum tahu berilah pengertian bahwa itulah tinta, yang telah mengetahui gaib, jelas sekali kelihatan.



– 06 –

Nanging tanpa gatra tanpa warni, tan kenging ginepok, mung satengu binubut gedhere, suprandene bisa angebaki, warata sabumi, iya tanpa dunung.

Artinya :

Tetapi tak berbentuk tak berwarna, tak dapat terpegang tangan, besarnya hanya sebesar kuman dibubut, walaupun begitu dapat memenuhi, merata di dunia, juga tidak bertempat.


– 07 –

Sayektine barang kang kaeksi, kono nggone manggon, ngalih enggon tan ana enggone, sakedhepan ngalih ping sakethi, tegese mung siji, apan iya iku.


Artinya :

Sebenarnya apapun yang diinginkannya, disitulah tempat tinggalnya, berpindah tempat tak ada lagi tempatnya, dalam sekejap berpindah seribu kali, artinya hanyalah satu, yalah hanya itu.



– 08 –

Lan sing prapta kang siratingali, tan kakung tan wadon, aranana wanita yektine, baya wanita endah ing warni, yen sira arani, lanang yekti kakung.

Artinya :

Yang datang adalah yang kau lihat, bukan priya maupun wanita, katakanlah sebenarnya adalah wanita, bila wanita sangatlah cantik, bila kau duga, priya pastilah dia lelaki.


– 09 –

Luwih guna lawan luwih sekti, kamantyan was paos, samubarang terang paninggale, nora kena kumleset wus uning, nadyan jroning batin, Hyang Sukma wus weruh.

Artinya :

Lebih berguna dan lebih sakti, sesuatu petunjuk untuk menghargainya, semua barang terang terlihat, tidak akan luput karena semua sudah tahu, walaupun di dalam batin, Hyang Sukma sudah melihat.



– 10 –

Tanpa cidra dennya wruh ing batin, tan netya yen anon, tanpa karmaning pamiyarsane, tanpa grana mambu ganda sidik, lawan bisa angling, iya tanpa tutuk.

Artinya :

Tanpa cipta untuk mengetahui batin orang, bukanlah mata kalau tidak dapat melihat, mendengar tanpa telinga, mencium bau harum tetapi tanpa hidung, dapt bercumbu, juga tanpa mulut.


– 11 –

Kang den anggo wus aneng sireki, sira tan rumaos, pangrasamu darbekira dhewe, nora weruh kang sira ulati, siyang lawan ratri, jumeneng ngriku.

Artinya :

Yang dipergunakan sudah ada pada dirimu, kau tidak merasa, perasaanmu milikmu sendiri, tidak melihat yang kau lihat, siang maupun malam, berada disitu.


– 12 –

Yen tan lawan karsaning Hyang Widhi, obah osiking wong, kaya priye nggone matrapake, yekti kaya reca neng Wadari, pralambanging urip. Lir angganing prau.

Artinya :

Bila tidak atas kehendak Hyang Widhi, gerak gerikny manusia, bagaimana caranya, pastilah seperti arca di Wedari, gambarannya hidup, bagaikan perwujudan perahu.


– 13 –

Ingkang aneng tengahing jaladri, lalakone kono, prau iku sapa nglakokake, yekti saking karsaning Hyang Widhi, nadyan sikemudhi, pan manut ing banyu.

Artinya :

Yang berada di tengah laut, perjalanannya itu, perahu tersebut siapa yang menjalankan, tentu dari kehendak Hyang Wdhi, walaupun si juru mudi, takkan menurut pada kehendak air.



– 14 –

Pasthi kaya mangkono wong urip. Yen sira maido, nyatakena iya prau kuwe, entasana saking jroning warih, yekti nora mosik, mung kari nggalundhang.

Artinya :

Tentulah semacam itu orang hidup, bila kau tidak percaya, buktikanlah dalam perahu itu, angkatlah dari dalam air, pastikanlah tak akan bergerak, tinggallah tergeletak.



– 15 –

Lamun sira anggeguru kaki, mawanga ponang wong, kang wus ana sairib liribe, piwulange kang ngampat mring Gaib, solah muna-muni, panengeran agung.

Artinya :

Bila kau berguru, perhatikanlah orang itu, yang sudah jelas keadaannya, ajarannya yang menyangkut tentang ilmu gaib, perbuatan dan tutur katanya, pertanda keagungan.


– 16 –

Mapan akeh ngelmune Hyang Widhi, tan kena den uwor, warna-warna manungsa kawruhe, upamane Sang Nata tinangkil, duk prapta ing kori, angungak andulu.

Artinya :

Memang banyak ilmunya Hyang Widhi, tak dapat diukur, bermacam-macam pengetahuan manusia, diumpamakan Sang Raja sedang bersidang, ketika tiba di pintu, disaksikan diduga.



– 17 –

Mantri ingkang jaga aneng kori, tinarka Sang Katong, ajrih mulat sanget sumungkeme, weneh ana mulat mring Bupati, tinarka Sang Aji, sembahe sumrikut.

Artinya :

Mantri yang menjaga di pintu, diduganya Sang Raja, karena takut memperhatikan bertatap mata lalu menunduk, ada pula yang lain menyaksikan Sang Bupati, diduganya Sang Raja, menyembahnyapun dengan takjim.



– 18 –

Wenenh ana mulat Ki Patih, ing ngayap ponang wong, ginarebeg sagung punggawane, panyanane Sang Sri Narapati, kang mangkana kaki, medem marang kawruh.

Artinya :

Yang lainnya ada pula yang menyaksikan Ki Patih, terlihat sekilas orang tersebut, giringkan segenap anak buahnya, diduga adalah Sang Narpati, hal demikian itu, mabuk ilmu.



– 19 –

Kang ngulati marang Sri Bupati, wong jroning Kadhaton, dadak metu ngulati Ratune, nora weruh yen Sri Narapati, tunggal jroning puri, dheweke wus wanuh.

Artinya :

Yang menyaksikan kepada Sang Bupati, orang yang berada di dalam keraton, mereka keluar untuk menyaksikan Rajanya, tidak mengetahui di dalam puri itu juga, merakapun telah mengenalnya.



– 20 –

Pamangkana yen wong ngulah ngelmi, keh salah padudon, dudu padon dadakan dinaleh, nora weruh kang sira ulati, siyang lawan ratri, wus aneng sireku.

Artinya :

Apakah begitu kalau orang mempelajari ilmu, banyak kesalahan dan bertengkar, bukannya pertengkaran penyebab untuk mendapatkan sesuatu, tidak mengetahui yang dilihatnya, siang maupun malam, sudah berada pada dirimu.



– 21 –

Satuhu kawruh kang sayekti, tan tinggal Hyang Manon, datan ana tilase uwangi, anglimputi ing reh kang dumadi, tan kena pinilih, ika iki iku.

Artinya :

Sebenarnya pengetahuan yang sejati, tidak akan meniadakan Hyang Manon, tidak berbekas dan tidak meninggalkan wanginya, meliputi dalam pelajaran kehidupan, tidak dapat dipilih, sana, sini, situ.



– 22 –

Sabab lamun sira milih kaki, nora bisa dados, bali marang asalira dhewe, tilitinen den bisa kapanggih, poma sira kaki, ywa mutung ing kalbu.

Artinya :

Karena seandainya kau memilih, tak akan dapat jadi, kembali ke asalnya, telitilah dengan seksama agar dapat bertemu, camkanlah itu, janganlah berputus asa.



– 23 –

Lan dununge kang kawan prakawis, takokna kang manggon, aja kongsi kaliru surupe, keh arane kang kawan prakawis, karana yen sisip pamurunging laku.

Artinya :

Adapun makna dan kedudukan yang empat perkara, tanyakanlah kepada yang berada padanya, jangan sampai salah pegertian, banyak sebutannya untuk yang empat perkara itu, karena kalau salah, menggagalkan upaya.


– 24 –

Ingkang abang upamane geni, murub angengobong, yen tan bisa kaki panyirepe, jagad iki sayekti kabesmi, Malekat Ngijroil, nunggil karsanipun.

Artinya :

Merah yang melambangkan api, menyala dan dapat membakar apa saja, bila tidak dapat memadamkannya, dunia ini akan terbakar habis, Malaikat Ijroil, berada padanya.



– 25 –

Ingkang sidik iya aji kuning, kasengsem mring wadon, mamilikan ing kana margane, ambebawur ing cipta kang becik, Malekat Mikail, nunggil karsanipun.

Artinya :

Yang menyengsamkan hati adalah Aji Kuning, terbuai kepada keindahan dan wanita, mengutamakan keinginan itulah jalannya, bercampur aduk pada cipta hati yang mulia, Malaikat Mikail, menyatu dalam kehendak.


– 26 –

Dene iya ati ingkang langking, santosa kinaot, mung ngrerusak sabarang panggawe, datan arsa panggawe kang becik, Malekat Jabrail, kang nunggal jumunung.

Artinya :

Adalah warna hitam, mempunyai sifat perkasa, namun sifatnya merusak, tidak mau berbuat yang baik, Malaikat Jibril, yang menyatu dalam sifat itu.


– 27 –

Dene iya ati ingkang putih, sayektine kinaot, ati jinem terang saciptane, kalestaren panggawe kang becik, Malekat Isropil, kang nunggal jumurung.

Artinya :

Adapun sifat yang berwarna putih, benar-benar berbeda keadaannya, sifat damai dan terang segala perbuatannya, selalu melakukan perbuatan yang baik, Malaikat Isrofil, yang menyatu dalam kehendak.



– 28 –-

Poma sagung anak putu mami, den samya rumaos, rubedeng tyas kawruh ana kabeh, datan liyan mung catur prakawis, poma den nastiti, ywana salah surup.


—————————————————————————————————————————–





Dipanen dari : http://masdodo.wordpress.com/

BAB


RUPA-RUPA WEJANGAN SAKA PARA GURU


Ing mengko amratelakake wewejanganing guru sawiji-sawiji, iku ing pamedare rahsaning ngelmu kang kawejangake awarna-warna, iya pada angestokake urut-urutaning kekiyasan saka Dalil pangandikane Pangeran Kang Amaha Suci, kang kadawuhaken marang Kanjeng Nabi Muhammad Rasulullah kasebut ing ngisor iki.



1. Ana wewejanging guru kang amedarake rahsaning ngelmu Wisikan Ananing Dzat, kekiyasan saka Dalil sapisan.


2. Ana wewejanganing guru kang amedarake rahsaning ngelmu Wedaran Wahananing Dzat, kekiyasan saka Dalil kapindo.


3. Ana wewejanganing guru kang amedarake rahsaning ngelmu Gelaran Kahananing Dzat, kekiyasan saka Dalil kaping telu.


4. Ana wewejanganing guru kang amedarake rahsaning ngelmukayektening kahanan, kekiyasan saka Dalil kaping pat, ayat kang kapisan Pambukaning Tata-malige ing dalem Bail al makmur, terkadang ayat kapindo Pambukaning Tata-malige ing dalem Bait al muharram, terkadang ayat kaping telu Pambukaning Tata-malige ing dalem Bait al mukaddas.


5. Ana wewejanganing guru kang amedarake rahsaning ngelmu saka Santosane Iman abebuka sahadat jati, utawa saka Sasahidan.


Mungguh surasane kabeh iku iya pada bae, mula pepangkataing ngelmu mau katata dadi sawiji, kang supaya mupakat ing surasane, kajaba amung pepangkataning ngelmu Talek, kara ngelmu Fatah, yen pangiwane ngelmu panitisan, iku pada mawa empan sarta papan dewe, tegesing ngelmu Talek, iku ngelmu ametokake kaelokan kehe pitung prakara :


1. Ngelmu Sepi.


2. Ngelmu Mungin.


3. Ngelmu Mubin.



4. Ngelmu Ahyan.


5. Ngelmu Barayan.


6. Ngelmu Mahbut.


7. Ngelmu Gaibulguyub.


Kabeh iku panganggone amung piranti amujudake pepangkataning kaelokan, kang dadi tandaning tontonan ing lahiriyah bae, tegese ngelmu Fatah iku ngelmu sorogan, kehe sangang prakara :


1. Ngelmu Makdum Sarpin.


2. Ngelmu Satariyah.


3. Ngelmu Sirasab.


4. Ngelmu Charajek.



5. Ngelmu Majalin.


6. Ngelmu Fatakurrahman.


7. Ngelmu Sufi.


8. Ngelmu Khak.


9. Ngelmu Nakisbandiyah, diarani Nakisbandiyatulchak.


Kabeh iku panganggone amung piranti amujudake malaekat kang dadi tandaning badan alus ana ing dunya bae, ora mupakat karo rahsaning ngelmu kasampurnan, upama katunggalake karo pepangkataning ngelmu kang sajati, mangka salah surupe kang angrasakake, bokmanawa anekakake pamaido, pamaido iku mundak dadi padu, para padon iku isih kekurangan, kekurangan iku kang amarakake kepanasan, kepanasan iku amarakake para bantah karo sesualan, para sesualan iku pakolehe amung rebut unggul ing pangawruh, rebut unggul ing pangawruh iku ora wurung andadekake pasulayan, mulane para sujana kang putus temenan iku ora sedya sesualan, amarga ora darbe ati kepanasan, jatmika rehne wis amumpuni saliring pangawruh, dene manawa ana kang sumedya amadoni muga dikalahana bae, aja nganti lumawan mundak kabarabeyan, ing wekasan kalonglongan, manawa meksa kaburu asengadiya isih kekurangan surup, mangkaono bae wis cukup


BAB


ANGETRAPAKE PARABOTING NGELMU KASAMPURNAN


(WIRID HIDAYAT JATI)



Panengeraning Dina Kiyamat .

Bebukane amratelakake kang dadi Panengeraning dina Kiyamat, tegesing Kiyamat, jumeneng, kasebut ing gisor iki.


1. Panengeran Kang Dingin.


Kang dingin, yen wis asring uninga kang ora katonton, tanda kurang satuan, ing kono panggonane anyaketi tapa brata anyenyuda pakareman, anetepana panggalih : trima, rila,, temen, utama, mungguh utama iku dumunung ana ing sabar darana.


2. Panengeran Kang Kapindo


Kang kapindo, yen wis asring mireng kang kapiyarsa, kaya ta, mireng rerasaning jin setan, sato kewan, tanda kurang setengah taun, ing kono panggonaning kurmat sapanunggalane anglakoni panggaweyan becik, kinantenan angati-ati marang uripe dewe.


3. Panengeran Kang Kaping Telu.


Kang kaping telu, yen wis salin ing paningale, kaya ta, ing sasi Muharram, Shafar, andulu langit katon abang; Mulud, Rabiul Akhir, srengenge katon ireng; Jumadilawal, Jumadilakhir, rembulan katon ireng; Rejeb, Ruwah, banyu katon abang; Pasa Syawal, wewayangane dewe katon loro; Zulkaedah, Besar, geni katon ireng; kabeh iku tanda kurang rong sasi, ing kono panggonaning wasiyat karo riwayat, tegese amemeling karo wewarah, kinantenan taberi asesuci.


4. Panengeran Kang Kaping Pat.



Kang kaping pat, yen dariji panungguling asta dibekuk, kapetelake dalah epek-epeke, dariji manis kaangkat, yen wis kaangkat anjunjung dariji manise mau, tanda kurang patang puluh dina, ing kono panggonaning afiyat, tegese pangapura. Iya iku anenuwun pangapura marang Pangerane, saha banjur angapura marang kang pada kaluputan, utawa aminta pangapura marang kang pada rumasa kalarakake atine.


5. Panengeran Kang Kaping Lima.


Kang kaping lima, yen asta kawawas ing netra loro darijine wis katon kalong, ugel-ugele wis katon pedot, tanda kurang sasasi, ing kono panggonaning amatrapake pikukuhing ngelmu kasampurnan kaya kang kasebut ing ngisor iki :


a. Iman, tegese angandel, kang diandel kudrate, tegesing kudrat : kuwasa.


b. Tauhid, tegese muhung sawiji, tegese pasrah marang iradate, tegesing iradat : karsa.


c. Makrifat, tegese waskita, kang diwaskitani ngelmune iya iku anguningani dununging Dzat, sifat, asma, afngal, tegesing Dzat : kanta, sifat : rupa, asma : aran, afngal : pakreti.


d. Islam, tegese slamet, kang slamet iku chayate, tegesing khayat : urip, dumunung ana ing sifat jalal, jamal, kahar, kamal, tegesing jalal : agung, kang agung iku Dzate, dening anglimputi ing alam kabeh, tegesing jamal : elok, kang elok iku sifate, dening dudu lanang dudu wadon, dudu wandu, sarta ora arah ora enggon, tanpa warna tanpa rupa, tegesing kahar : wisesa, kang wisesa iku asmane, dening ora nama sapa-sapa, tesegesing kamal : sampurna, kang sampurna iku afngale, dening bisa gumelar pada sanalika pakretine, saka kawasa tanpa sangsaya.


Mungguh dununge mangkene, iman dumunung ana ing eneng, tauhid, dumunung ana ing ening, makrifat dumunung ana ing awas, islam dumunung ana ing eling.



6. Panengeran kang Kaping Nem.


Kang kaping nem, yen wis asring katonton warnane dewe, tanda kurang satengah sasi, ing kono panggonaning Pamuja, aneges karsane Kang Kawasa, patrape ing saben apangkat arep sare, Pamujane kasebut ing ngisor iki :


“Ana pujaningsun sawiji, Dzat iya Dzatingsun, sifate iya sifatingsun, asmane iya asmaningsun, afngale iya afngalingsun, Ingsun puja ing patemon tunggal sakahananingsun, samprna kalawan kudratingsun”.


Ing nalika iku ciniptaa kang pinuja tunggal, kaya ta Bapa, Biyung, Kaki, Nini, Garwa, Putra, Wayah, sapadane kang dadi pelenging cipta bisaan anunggal ing jaman kalanggengan.


7. Panengeran Kang Kaping Pitu.


Kang kaping pitu, yen wis rumasa larakasandang, tegese ora arep apa-apa, tanda kurang pendak dina, ing kono panggonaning tobat, patrape manawa lagi wungu sare, kasebut ing ngisor iki :


“Ingsun analangsa maring Dzatingsun dewe, regeting jisimingsun, gorohing atiningsun, serenge ing napsuningsun, laline ing uripingsun salawas-lawase, ing mangko Ingsun ruwat sampurna ing sadosaningsun kabeh kalawan kudratingsun”.


8. Panengeran Kang Kaping wolu.



Kang kaping wolu, yen wis karasa gerah uyang saranduning sarira ing jaba jero kabeh, terkadang asring andadekana wetuning sesuker tinja taun, kara tinja kalong, utawa cacing kalung karo cacing tembaga, ing wekasan pucuking parji karasa anyep, andadekake teranging nutfah, iku tanda wis parek ing dina Kiyamat, amung kurang ing saantara dina, ing kono waktuning Dajal laknat katon arep agawe arubiru, marang kahanan kita, iya iku pangonaning katekan rancana saka sadulur papat, kalima pancer dumunung ana ing badan kita dewe, panangkise anapekena rahsaning jati wisesa, tegese angenirake angen-angen, banjur karuwata kaya ing ngisor iki :


“Ingsun angruwat kadangingsun papat kalima pancer kang dumunung ana ing badaningsun dewe. Mar marti Kakang Kawah Adi Ari-ari Getih Puser, sakehing kadangingsun kang ora katon, lan kang ora karawatan, utawa kadangingsun kang metu saka marga hina lan ora metu saka ing marga hina, sarta kadangingsun kang metu bareng sadina kabeh pada sampurna nirmala waluya ing kahanan jati, dening kudratingsun”.


Nuli asaksiya kalayan Dzat kita dewe, kaya asahid marang wahananing sanak kita, iya iku kahananing dumadi kang gumelar ing alam dunya, wis kasebut ing ngarep ana wekasaning wewejangan.


9. Panengeran Kang Kaping Sanga Utawa kang Wekasan.


Kang kaping sanga, yen ketek ana ugel-uegeling asta wis ora ana, andadekake oncate pramananing kanaka, sarta pramananing tingal wis sepen, andadekake rupeking pandulu rengating alis, utawa garebeging talingan wis meneng, andadekake pengeng sanalika, ing wekasan garing-gingen kang sarira banjur kambu gandaning sawa, iku tanda wis muncad ing dina Kiyamat, jumeneng kalayan pribadine, ing kono panggonaning anucekake sakehing anasir, tegesing anasir : bangsa, iya iku bangsaning khak kang dumunung ana ing Dzat, sifat, asma, afngal, kaya ta : anasir badan asal saka ing bumi , geni, angin, banyu, iku kaciptaa suci mulya mulih marang asale, saampurnaa anunggal kalayan anasiring roh, kang sumende ana kahananing wujud, ngelmu, nur, suhud; Tegese wujud : wahana, iya iku getih, amarga getih iku dadi kanyatahaning roh, Tegese ngelmu : paningal, iya iku paningaling netra balaka, amarga paningal iku dadi pamawasing roh, Tegese nur : cahya, iya iku cahya kang anglimputi ing sarira, amarga cahya iku dadi pratandaning roh, Tegese suhud : saksi, iya iku napas, amarga napas iku dadi saksining roh.


Dene enggone anucekake kasebut ing sajroning cipta mengkene :


“Ingsun anucekake sakalaliring anairingsun kang abangsa jasmani, suci mulya sampurna anunggal kalawan sakaliring anasiringsun kang abangsa rochani, nirmala waluya ing kahanan jati dening kudratingsun”.


Yen wis mangkono, nuli Nur Muhammad tumimbul, gumilang-gilang ana ing ana ing wadana, tanda bakal binuka kijabing Pangeran, meh katone sakehing cahya, ing kono panggonaning ngawinake badan karo nyawa, kasebut ing sajroning cipta mangkene :



“Allah kang kinawin, winalenan dening Rasul, pangulune Muhammad, saksine malaekat papat, iya iku Ingsun kang angawin badaningsun, winalenan dening Rahsaningsun, kaunggahake dening cahyaningsun, sinaksenan dening malaekatingsun papat, Jabrail, iya iku pangucapingsun, Mikali, pangambuningsun, Israfil, paningalingsun, Ijraril, pamiyarsaningsun, srikawine sampurna saka ing kudratingsun”.


Nuli anyiptaa sangkan paraning Tanazultarki, kasebut ing ngisor iki :


“Ingsun mancad saka alam Insan Kamil, tumeka maring alam Ajsam, nuli tumeka maring alam Misal, nuli tumeka maring alam Arwah, nuli tumeka maring alam Wachidiyat, nuli tumeka maring alam Wahdat, nuli tumeka maring alam Achadiyat, nuli tumeka maring alam Insan Kamil maneh, sampurna padang terawangan saka ing kudratingsun”.


Nuli anyiptaa ing pambirat asaling cahya sawiji-wiji kasampurnakake saka kudrat kita, supaya aja nganti kalimputan dening cahya kang andadekake durgamaning sangkan paran, mangkana pambirate ing sajroning cipta :


“Cahya ireng kadadeyaning napsu Luwamah sumurup maring cahya abang, cahya abang kadadeyaning napsu Amarah sumurup maring cahya kang kuning, cahya kuning kadadeyaning napsu Sufiyah sumurup maring cahya kang putih, cahya putih kadadeyaning napsu Mutmainah sumurup maring cahya kang amancawarna, cahya kang amancawarnakadadeyaning pramana sumurup maring Dzating cahyaningsun awening mancur mancarong gumilang tanpa wewanyangan, byar sampurna padang terawangan, ora ana katon apa-apa, kabeh-kabeh pada kalimputan dening Dzatingsun saka ing kudratingsun”.


Ing nalika iku upama ana karasa apa-apa ing badane, angusapa puser kaping telu (3), upama angrasa liwung kaya mendem, angusapa dada kaping telu (3), upama angrasa arip arep sare, angusapa batuk kaping telu (3), upama angrasa arep lali, angusapa embun-embun kaping telu (3), banjur tata-tata dandan kaya ing ngisor iki ptrape :


1. Wiwit asidakep suku tunggal anutupi babahan nawa sanga, dirijining asta pada antuk ing selaning dariji kaya angapu-rancang, jempol diadu pada jempol, banjur tumumpang ing dada, dibener sesipatane lawan tengahing dada, salonjoring sikil awit jempol sikil katemokake pada jempol sikil dipapak, polok ketemokake pada polok digatuk, dengkul katemokake pada dengkul dirapet, palanangan sapalandungane sinipat karo jempol sikil aja nganti katindihan.



2. Nuli amawas pucuking grana, disipat ing dada tumeka ing puser, ing palanangan, ing jempol sikil, banjur angeningake cipta.


3. Nuli angeremake netra kang alon, angingkemake lambe kang adamis, untu gatuka pada untu kang rata, ilat katekuk manduwur kapadalake ing cetak, banjur pasrah analangsa ing Dzate dewe.


4. Nuli amegeng napas ing sanalika banjur anyipta matrapake panjenenganing Dzat, wiwit angumpulake kawula gusti mangkene :


“Ingsun Dzating Gusti Kang Asifat Esa, anglimputi ing kawulaningsun tunggal dadi sakahanan, sampurna saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegenging napas tinurunake metu ing grana kang alon aja nganti kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta maha sucekake ing Dzat kita kaya mangkene :


“Ingsun Dzat Kang Maha Suci Kang Asifat Langgeng, kang amurba amisesa kang kawasa, kang sampurna nirmala waluya ing jisimingsun kalawan kudratingsu”. Ing kono pamegengeng napas katurunake metu ing grana maneh, kang alon aja nganti kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angrakit karatoning Dzat kita kang amaha mulya kaya mangkene :


“Ingsun Dzat Kang Maha Luhur Kang Jumeneng Ratu Agung, kang amurba amisesa kang kawasa andadekake ing karatoningsun kang agung kang maha mulya, Ingsun wengku sampurna sakapraboningsun, jangkep saisen-isening karatoningsun, pepak sabalaningsun kabeh ora ana kang kekurangan, byar gumelar dadi saciptaningsun, ana sasedyaningsun, teka sakarsa-karsaningsun kabeh, saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.



Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angracut ing jisim kita kaya mangkene :


“Jisimingsun kang kari ana ing alam dunya, yen wis ana jaman karamat kang amaha mulya, wulu kulit daging getih balung sungsum sapanunggalane kabeh, asale saka ing cahya muliha maring cahya, sampurna bali Ingsun maneh, saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta anarik marang para akrab sapanduwur sapangisor kang wis pada ngajal, kasampurnakake kaya mangkene :


“Jaganingsun sapanduwur sapangisor kabeh, kang pada mulih ing jaman karamating alame dewe-dewe pada suci mulya samprnaa kaya Ingsun saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angukud gumelaring alam dunya kasampurnakake kabeh kaya mangkene :


“Ingsun andadekake alam dunya saisen-isene kabeh iki, yen wis tutug ing wewangene, Ingsun kukud mulih mulya samprna dadi sawiji kalawan kahananingsun maneh saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.



Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta ambabar marang tedak turune kang pada kari kaya mangkene :


“Tusasingsun kang maksih pada kari ana ing alam dunya kabeh, pada nemuwa suka bungah sugih singgih aja ana kang kekurangan, rahayu salameta sapanduwure sapangisore saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta amasang pangasihan marang para tumitah kabeh kaya mangkene :


“Sakehing titahingsun kabeh, kang pada andulu kang pada karungu pada asih welasa marang Ingsun saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta amasang kamayan marang para mahkluk kang pada angarubiru, utawa ora angendahake marang jisim kita kaya mangkene :


“Sakehing mahklukingsun kabeh, kang ora angendahake maringsun, pada kaprabawa ing kamayan dening kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Dene enggone amatrapake panjenenganing Dzat kabeh mau yen karingkes dadi sawiji ana pratingkahe, wiwit pamegenging napas amung sapisan bae, ing sanalika amatrapake kaya mangkene :



“Sakaliring cahya kabeh pada kalimputan dening Dzatingsun, iya Ingsun Dzating Gusti Kang Asifat Esa, iya Ingsun Dzat Kang Maha Suci asifat Langgeng, iya Ingsun Dzat Kang Maha Luhur Kang Jumeneng Ratu agung, kang amurba amisesa kang kawasa angracud jisimingsun, anarik jaganingsun, angukud jagadingsun, amababar turasingsun, amasang pangasihan marang titahingsun, amasang kamayan marang mahklukingsun kabeh sampurna saka ing kudratingsun”. Banjur kaciptaa ing sasurasane, sarta pamegenging napas tinurunake metu ing grana kang alon aja nganti kasusu.


Mungguh cancude ing sajroning amegeng napas mau uger enget ing cipta bae, patrape kabeh iku iya wis kacakup, sabab yen sajroning jaman karamatullah ing tembe waktuning makam ijabah, tegese panggonan katarima, apa saciptane dadi, amarga sirnaning mudah kari wajah, mudah iku Dzating kawula, wajah iku Dzating Gusti Kang Asifat Langgeng.


Yen wis mankono, maras kita tumangkep ing ati, andadekake seseke ing napas, ing kono banjur anarika napas saka kiwa mubeng anengen, saka tengen mubeng ngiwa, kakumpulake dadi sawiji ana ing lintang johar akhir, iya iku puser, katarik manduwur bener kang sareh, leren tinata ana ing maligening Bait al Muharram, iya iku dada, banjur anyipta cancuding amatrapake panjenenganing, dienget aja nganti tumpang suh kumpuling napas, tanapas, anpas, nupus, napas iku tetalining jisim, dumunung ana ing ati suweda, tegese woting ati, wahanane dadi angin kang metu saka badan wae, tanapas, iku tetalining ati, dumunung ana ing puser, wahanane dadi angin kang manjing marang badan bae, anpas iku tetalining roh, dumunung ana ing jejantung, wahanane angin kang tetep ana ing jero bae, nupus iku tetalining rahsa, dumunung ana ing puat kang aputih, iya iku ana ing woding jejantung, wahanane dadi angin kang metu angiwa anengen saka badan, pakartine anglimputi sakaliring jasmani rochani.


Yen wus kumpul dadi sawiji, napas, tanapas, anpas, nupus, mau banjur katarik manduwur kang alon, leren tinata ana ing maligening Bait al Makmur iya iku ing sirah, ing kaciptaa licin dadi nukat gaib, tegese saliring jasmani kaciptaa luluh dadi banyu, nuli kaciptaa luyut dadi nyawa, nuli kaciptaa lenyep dadi rahsa, nuli kaciptaa layat dadi cahya gumilang tanpa wewayangan ing kahanan kita kang sajati.


Yen wis mangkono, erah kita parad banjur karasa walikaten salir anggaotaning sarira kabeh andadekake : netra bawur, talingan pengleh, grana mingkup, lidah mangkeret, ing wekasan cahya surem, swara sirna, ora bisa aingali, miyarsa, angganda, amirasa, amung kari cipta bae, amarga wis kinukud tataning sarengat, tarekat, hakekat, makrifat : * Sarengat iku lakuning badan, dununge ing lesan, * Tarekat lakuning ati, dununge ing grana, * Hakekat lakuning nyawa, dununge ing talingan, * Makrifat lakuning rahsa, dununge ing netra, mula sejatining sarengat iku lesan, tarekat : grana, hakekat : talingan, makrifat netra, kaupamakake bawure kaca wirangi, utawa esating banyu zamzam, nuli pamiyarsaning talingan, kaupamakake rentahing godong sajaratilmuntaha, utawa kangsrahing hajar al aswad, nuli panggandaning grana, kaupamakake guguring wukir ikrap, utawa rubuhing ardi tursina, nuli pamirasaning lesan, kaupamakake bubrahing wot siratalmustakim, utawa rusaking ka’batullah, ing kono banjur karasa nikmat saliring anggaotaning sarira kabeh, angluwihi nikmating sanggama ing nalika metokake rahsa, amarga awit binuka kijabing Pangeran, waktuning sirnaning warana banjur katoning jaman karamatullah, tegese jaman kamulyaning Allah, pangrasane ing dalem adam kukumi tekane sakehing cahya kang pada anglimputi ing Dzating karaton, ing nalika iku amung amustiya pepuntoning tekad kang santosa, kaya ngibarating aksara Alif kang ajabar jer apes, unine : A, I, U, tegese : Aku Iki Urip, banjuranyipta brangta ing Dzat, supaya aja kengetan marang kang keri kabeh






BAB




MANUNGGALING KAWULO LAN GUSTI


Berikut sebagian dari artikel Kejawen yang berjudul : Menggapai Wahyu Dyatmiko karya Ki Sondang Mandali untuk menambah pengetahuan kita.


Dalam ajaran Kejawen ada istilah “Manunggaling Kawula Gusti”. Hal ini sering diartikan bahwa menyatunya manusia (kawula) dengan Tuhan (Gusti). Anggapan bahwa Gusti sebagai personifikasi Tuhan kurang tepat. Gusti (Pangeran, Ingsun) yang dimaksud adalah personifikasi dari Dzat Urip (Kesejatian Hidup), derivate (emanasi, pancaran, tajali) Tuhan.


Hal ini bisa dilihat dari “Wirid 8 Pangkat Kejawen”:


Wejangan panetepan santosaning pangandel, yaiku bubuka-ning kawruh manunggaling kawula-gusti sing amangsit pikukuh anggone bisa angandel (yakin) menawa urip pribadi kayektene rinasuk dening dzate Pangeran (Dzat Urip, Sejating Urip). Pangeran iku ya jumenenge urip kita pribadi sing sejati. Roroning atunggal, sing sinebut ya sing anebut. Dene pangertene utusan iku cahya kita pribadi, karana cahya kita iku dadi panengeraning Pageran. Dununge mangkene : “Sayekti temen kabeh tumeka marang sira utusaning Pangeran metu saka awakira, mungguh utusan iku nyembadani barang saciptanira, yen angandel yekti antuk sih pangapuraning Pangeran”. Menawa bisa nampa pituduh sing mangkene diarah awas ing panggalih, ya urip kita pribadi iki jumenenging nugraha lan kanugrahan. Nugraha iku gusti, kanugrahan iku kawula. Tunggaal tanpa wangenan ana ing badan kita pribadi.


Terjemahannya:


Ajaran pemantapan keyakinan, yaitu pembukanya kawruh (ilmu) “Manunggaling Kawula Gusti” yang memberikan wangsit (petunjuk) keteguhan untuk bisa yakin bahwa hidup kita pribadi sesungguhnya dirasuki Dzatnya Pangeran Pangeran (Dzat Urip, Sejatining Urip). Pangeran itu bertahtanya pada hidup kita yang sejati. Dwitunggal (roroning atunggal) yang disebut dan yang menyebut. Sedangkan pengertian utusan itu cahaya hidup kita pribadi, karena cahaya hidup kita itu menjadi pertanda adanya Pangeran. Maksudnya : “Sesungguhnya nyata semua datang kepada kamu utusan Pangeran (memancar) keluar dari dirimu sendiri. Sebenarnya utusan itu mencukupi semua yang kamu inginkan, kalau percaya pasti mendapatkan pengampunan dari Pangeran”. Bila bisa menerima petunjuk yang seperti ini supaya awas dan hati-hati, ya hidup kita ini bertahtanya nugraha dan anugrah. Nugraha itu gusti (tuan) sedang anugrah itu kawula (abdi). Bersatu tanpa batas pemisah dalam badan kita sendiri.



BAB


WIRID WOLUNG PANGKAT #1


Kepercayaan Jawa yang asli menyatakan bahwa Dzat Tuhan yang disebut dengan Sang Hyang Wenang (Sang Hyang Wisesa, Sang Hyang Widdhiwasa, Hyang Agung) adalah “tan kena kinayangapa” artinya tidak bisa dibayangkan dengan akal, rasa, dan daya spiritual manusia. Namun ada dan menciptakan jagad seisinya dari antiga (telur, wiji/benih) di alam suwung. Penciptaannya dengan meremas (membanting) antiga tersebut hingga tercipta tiga hal :


Langit dan bumi (alam semesta).


Teja dan cahya, teja merupakan cahaya yang tidak bisa diindera sedangkan cahya merupakan cahaya yang bisa diindera.


Manikmaya, yaitu “Dzat Urip” atau “Sejatining Urip” (Kesejatian Hidup, Suksma, Roh).


Ketiganya masing-masing merupakan derivate (turunan, emanasi, pancaran, tajali, titah) Tuhan. Melingkupi seluruh semesta yang tiada batas ini.


Menurut Kejawen (Mitologi Jawa), maka seluruh semesta seisinya adalah ciptaan Sang Hyang Wisesa di dalam haribaan-Nya sendiri. Artinya, Tuhan murba wasesa (melingkupi dan memuat serta menguasai dan mengatur) seluruh semesta yang luasnya tiada batas dan seluruh isinya.


Di dalam kesemestaan tersebut ada materi (bumi dan langit), ada sinar dan medan kosmis (teja dan cahya), dan ada Dzat Urip (Manikmaya, Sejatining Urip, Kesejatian Hidup) sebagai derivate (emanasi, pancaran, tajali) Dzat Tuhan.



Dalam Kejawen, Dzat Tuhan “tan kena kinayangapa”, yang mampu dihampiri akal, rasa dan daya sepiritual (kebatinan) adalah Dzat Urip, yang kemudian disebut : Pangeran, Gusti, atau Ingsun. Keterangan tentang hal itu bisa disimak lewat wejangan pertama dalam “wirid wolung pangkat ” sebagai berikut :


Wejangan pituduh wahananing Pangeran :


Sajatine ora ana apa-apa, awit duk maksih awang-uwung durung ana sawiji-wiji, kang ana dhihin iku Ingsun, ora ana Pangeran anging Ingsun sajatining kang urip luwih suci, anartani warna, aran, lan pakartining-Sun (dzat, sipat, asma, afngal).


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran petunjuk keberadaan Pangeran (Dzat Urip) :

Sesungguhnya tidak ada apa-apa, sejak masih awang-uwung (suwung, alam hampa) belum ada suatu apapun, yang ada pertama kali adalah Ingsun, tidak ada Pangeran kecuali Aku (Ingsun) sejatinya hidup yang lebih suci, mewakili pancaran dzat, sifat, asma dan afngal-Ku (Ingsun).


Selanjutnya, marilah kita renungkan kesemestaan yang ada. Maka sungguh Maha Sempurna Tuhan yang telah menciptakan semesta ini. Luasnya tiada terhingga dan semuanya teratur, selaras, dan sempurna. Disebut dalam mitologi Jawa, bahwa semesta tercipta dalam keadaan hayu (elok, indah, selaras dan sempurna).


Dalam tata semesta yang hayu tadi, bisa kita sadari kalau planet bumi yang kita tempati hanya bagian yang sangat kecil dari kesemestaan alam ciptaan Tuhan. Manusia hanyalah salah satu titah dumadi (mahluk hidup) yang ditempatkan di planet bumi bersama milyaran titah dumadi lainnya. Semua titah dumadi disemayami dzat urip sebagai derivate dzat Tuhan. Kiranya bisa disimak wejangan kedua “wirid 8 pangkat Kejawen” sebagai berikut :


Wejangan pambuka kahananing Pangeran :


Satuhune Ingsun Pangeran Sejati, lan kawasa anitahake sawiji-wiji, dadi ana padha sanalika saka karsa lan pepesthening-Sun, ing kono kanyatahane gumelaring karsa lan pakartining-Sun kang dadi pratandha:


Kang dhihin, Ingsun gumana ing dalem alam awang-uwung kang tanpa wiwitan tanpa wekasan, iya iku alaming-Sun kang maksih piningit.


Kapindho, Ingsun anganakake cahya minangka panuksmaning-Sun dumunung ana ing alam pasenedaning-Sun.


Kaping telu, Ingsun anganakake wawayangan minangka panuksma lan rahsaning-Sun, dumunung ana ing alam pambabaring wiji.


Kaping pat, Ingsun anganakake suksma minangka dadi pratandha kauripaning-Sun, dumunung ana alaming herah.


Kaping lima, Ingsun anganakake angen-angen kang uga dadi warnaning-Sun ana ing sajerone alam kang lagi kena kaupamakake.


Kaping enem, Ingsun anganakake budi kang minangka kanyatahan pencaring angen-angen kang dumunung ana ing sajerone alaming badan alus.


Kaping pitu, Ingsun anggelar warana (tabir) kang minangka kakandhangan paserenaning-Sun. Kasebut nem prakara ing ndhuwur mau tumitah ing donya, yaiku

Sajatining Manungsa.



Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran membuka pemahaman keadaan Pangeran :

Sesungguhnya Aku adalah Pangeran Sejati, dan berkuasa menitahkan sesuatu, menjadi ada dengan seketika karena kehendak dan takdir-Ku, disitu kenyataan tergelarnya kehendak dan titah (pakarti)-Ku yang menjadi pertandanya :


Yang pertama, Aku berada di alam kehampaan (awang-uwung) yang tiada awal dan tiada akhir, yaitu alam-Ku yang masih tersembunyi.


Yang kedua, Aku mengadakan cahaya sebagai penuksmaan-Ku berada di alam keberadaan-Ku.


Ketiga, Aku mengadakan bayangan sebagai panuksma dan rahsa-Ku, berada di alam terjadinya benih.


Keempat, Aku mengadakan suksma (ruh) sebagai tanda kehidupan-Ku, berada di alam herah (jaringan sel).


Kelima, Aku mengadakan angan-angan yang juga sebagai warna-Ku berada di alam yang baru bisa diumpamakan.


Keenam, Aku mengadakan budi (gerak) yang menjadi kenyataan berpencarnya angan-angan yang berada di dalam alam badan halus (rohani).



Ketujuh, Aku menggelar tabir (hijab) yang sebagai tempat persemayaman-Ku. Tersebut enam perkara diatas tadi tertitahkan di dunia, yaitu Sejatinya Manusia.


Semua “titah dumadi” memiliki kewajiban sebagaimana makna diciptakan. Manusia diciptakan Tuhan dan ditempatkan di planet bumi (bawana/buwana, jw.), maka kewajibannya memayu hayuning bawana (memelihara keselarasan bumi).


WIRID WOLUNG PANGKAT #2


Mitologi Jawa (Kejawen) memberikan suatu tuntunan untuk memahami jatidiri manusia sebagai mahluk ciptaan Tuhan yang paling tinggi derajatnya dibanding titah dumadi yang lain. Ketinggian derajat tersebut berkaitan dengan operasionalnya Dzat Urip (Kesejatian Hidup) sebagai derivate Dzat Tuhan dalam diri manusia. Artinya, pada manusia diberikan suatu kesadaran akal, rasa dan spirituil untuk lebih memahami dirinya

sebagai titah mulia (dalam Islam disebut kalifah Tuhan di muka bumi). Untuk itu mari kita renungkan wejangan ketiga “Wirid 8 pangkat Kejawen” :


Wejangan gegelaran kahananing Pangeran :

Sajatining manungsa iku rahsaning-Sun, lan Ingsun iki rahsaning manungsa, karana Ingsun anitahake wiji kang cacamboran dadi saka karsa lan panguwasaning-Sun, yaiku sasamaning geni bumi angin lan banyu, Ingsun panjingi limang prakara, yaiku : cahya, cipta, suksma (nyawa), angen-angen lan budi. Iku kang minangka embanan panuksmaning-Sun sumarambah ana ing dalem badaning manungsa.


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran pemahaman tergelarnya keadaan Pangeran :


Sesungguhnya manusia itu rahsa-Ku dan Aku ini rahsanya manusia, karena Aku menitahkan benih cacamboran (campuran berbagai unsur) yang terjadi karena kehendak

dan kuasa-Ku, yaitu berasal dari api tanah angin dan air, Aku resapi lima perkara, yaitu : cahaya, cipta, suksma (nyawa), angan-angan dan budi (gerak). Itulah yang menjadi cangkok (embanan) merasuknya suksma-Ku rata menyeluruh dalam badannya manusia.


Lebih mendalam lagi penjelasan tentang “purba wasesa” (kekuasaan mutlak) Tuhan melalui “derivate”-nya (Dzat Urip) dalam diri manusia sebagaimana disebutkan dalam wejangan keempat, lima, dan enam dari “Wirid 8 pangkat Kejawen” sebagai berikut :


Wejangan keempat :


Wejangan kayektening Pangeran amurba ciptane (nalare) manungsa : Sajatine Ingsun anata palenggahan parameyaning-Sun (baitul makmur) dumunung ana ing sirahing manungsa, kang ana sajroning sirah iku utek, kang gegandhengan ana ing antarane utek iku manik (telenging netra aran pramana), sajroning manik iku cipta (nalar), sajroning cipta iku budi, sajroning budi iku napsu (angen-angen), sajroning napsu iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun. Ora ana Pangeran anging Ingsun, Sejatining Urip kang anglimputi sagunging kahanan.


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran kuasanya Pangeran pada akal (cipta, nalar) manusia : Sesungguhnya Aku telah mengatur tempat keramaian-Ku (baitul makmur) berada di dalam kepalanya manusia, yang ada di dalam kepala itu otak, yang berkaitan antara otak itu manik (pusat penglihatan/mata dinamakan pramana), di dalam manik itu akal, di dalam akal itu budi (gerak), di dalam budi itu nafsu (angan-angan), di dalam nafsu itu suksma, di dalam suksma itu rahsa, di dalam rahsa itu Aku. Tidak ada Pangeran kecuali Aku. Sejatinya Hidup yang meliputi seluruh swasana.


Wejangan kelima :


Wejangan kayektening Pangeran amurba rasa pangrasaning manungsa : Sajatine Ingsun anata palenggahan laranganing-Sun (baitul haram) dumunung ana dhadhaning manungsa, ing sajroning dhadha iku ati lan jantung, kang gegandhengan ing antarane ati lan jantung iku rasa pangrasa, ing sajroning rasa pangrasa iku budi, ing sajroning budi iku jinem (angen-angen, napsu), sajroning jinem iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun. Ora ana Pangeran anging Ingsun, Sejatining Urip kang anglimputi saguning kahanan.



Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran kuasa Pangeran pada perasaannya manusia :

Sesungguhnya Aku telah mengatur tempat larangan-Ku (baitul haram) berada di dadanya manusia, di dalam dada itu hati dan jantung, yang berkaitan di antara hati dan jantung itu rasa perasaan, di dalam rasa perasaan itu budi (gerak), di dalam budi itu jinem (angan-angan, nafsu), di dalam jinem itu suksma, di dalam suksma itu rahsa, di dalam rahsa itu Aku. Tidak ada Pangeran kecuali Aku, Sejatinya Hidup yang meliputi seluruh swasana.


Wejangan keenam :


Wejangan kayektening Pangeran amurba tuwuhing wiji uripe manungsa: Sajatine Ingsun anata palenggahan pasucianing-Sun (baitul kudus) kang dumunung ana kontholing (wadon : baganing) manungsa, kang ana ing sajroning konthol (wadon : baga) iku pringsilan (wadon : purana), kang ana ing antaraning pringsilan (wadon : purana) iku mani (wadon : reta), sajroning mani (wadon : reta) iku madi, sajroning madi iku wadi, sajroning wadi iku manikem, sajroning manikem iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun. Ora ana Pangeran anging Ingsun, Sajatining Urip kang anglimputi saliring tumitah, jumeneng dadi wiji kang piningit, tumurun mahanani sesotya kang dhingin kahanan kabeh maksih dumunung ana alaming wiji, laju manggon ana alam pambabaring wiji, laju tumurun ana alaming suksma (iya iku rah), laju tumurun ana ing alam kang durung

kahanan (alam kang ingaran upama), laju tumurun marang alam donya (alaming manungsa urip), iya iku sajatine warnaning-Sun.


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


Ajaran kuasa Pangeran pada terjadinya benih kehidupan manusia :

Sesungguhnya Aku telah mengatur tempat kesucian-Ku (baitul kudus) yang berada di dalam konthol manusia laki-laki (perempuan : baga), yang ada di dalam konthol (perempuan : baga) itu buah pelir (perempuan : purana = indung telur), yang ada di antara buah pelir (perempuan : indung telur) itu mani/sperma (perempuan : reta = sel telur), di dalam mani (perempuan : sel telur) itu madi. Di dalam madi itu wadi, di dalam wadi itu manikem, di dalam manikem itu rahsa, di dalam rahsa itu Aku. Tidak ada Pangeran kecuali Aku, Sejatinya Hidup yang meliputi seluruh titah, berujud benih yang tersembunyi (piningit), turun menjadikan permata (sesotya) yang awal semua suasana masih berada di alam benih, terus bersemayam di alam terjadinya benih, terus turun di alam suksma (yaitu jaringan sel hidup), terus turun di alam yang belum berujud (alam yang disebut upama), terus turun di alam dunia (alamnya manusia hidup), yaitu sesungguhnya warna-Ku.



Wirid 8 Pangkat #3


Renungan kita lanjutkan pada Wejangan ke tujuh dari “Wirid Wolung Pangkat” berikut :


7. Wejangan panetepan santosaning pangandel :


yaiku bubuka-ning kawruh manunggaling kawula-gusti sing amangsit pikukuh anggone bisa angandel (yakin) menawa urip kita pribadi kayektene rinasuk dening dzate Pangeran (Dzat Urip, Sejatining Urip). Pangeran iku ya jumenenge urip kita pribadi sing sejati. Roroning atunggal, sing sinebut ya sing anebut. Dene pangertene utusan iku cahya kita pribadi, karana cahya kita iku dadi panengeraning Pangeran. Dununge mangkene : “Sayekti temen kabeh tumeka marang sira utusaning Pangeran metu saka awakira, mungguh utusan iku nyembadani barang saciptanira, yen angandel yekti antuk sih pangapuraning Pangeran”. Menawa bisa nampa pituduh sing mangkene diarah awas ing panggalih, ya urip kita pribadi iki jumenenging nugraha lan kanugrahan. Nugraha iku gusti, kanugrahan iku kawula. Tunggal tanpa wangenan ana ing badan kita pribadi.


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


7. Ajaran pemantapan keyakinan :


yaitu pembukanya kawruh (ilmu) “Manunggaling kawula-gusti” yang memberikan wangsit (petunjuk) keteguhan untuk bisa yakin bahwa hidup kita pribadi sesungguhnya dirasuki Dzatnya Pangeran (Dzat Urip, Sejatining Urip). Pangeran itu bertahtanya pada hidup kita yang sejati. Dwitunggal (roroning atunggal) yang disebut dan yang menyebut. Sedangkan pengertian utusan itu cahaya hidup kita pribadi, karena cahaya hidup kita itu menjadi pertanda adanya Pangeran. Maksudnya : “Sesungguhnya nyata semua datang kepada kamu utusan Pangeran (memancar) keluar dari dirimu sendiri. Sebenarnya utusan itu mencukupi semua yang kamu inginkan, kalau percaya pasti mendapatkan pengampunan dari Pangeran”. Bila bisa menerima petunjuk yang seperti ini supaya awas dan hati-hati, ya hidup kita ini bertahtanya nugraha dan anugerah. Nugraha itu gusti (tuan) sedang anugerah itu kawula (abdi). Bersatu tanpa batas pemisah dalam badan kita sendiri.


Wejangan ketujuh ini menjelaskan bahwa konsep Jawa tentang adanya utusan Tuhan berbeda dengan yang diajarkan agama-agama. Dalam konsep keber-Tuhan-an Jawa, sebagaimana diajarkan “Wirid wolung Pangkat”, menyatakan bahwa yang disebut “utusan Tuhan” adalah “kesejatian hidup” manusia sendiri. Yaitu “Dzat Urip” yang bertahta dan bersemayam dalam diri manusia.


Selanjutnya kita renungkan wejangan ke delapan dari”Wirid Wolung Pangkat” sebagai berikut :



8. Wejangan paseksen :


yaiku wejangan jumenenge urip kita pribadi angakoni dadi warganing Pangeran kang sejati kinen aneksekake marang sanak sedulur kita, yaiku : bumi, langit, srengenge, rembulan, lintang, geni, angin, banyu, lan sakabehing dumadi kang gumelar ing jagad.


Terjemahan dalam bahasa Indonesia :


8. Ajaran kesaksian :


yaitu ajaran bertahtanya hidup kita pribadi mengakui jadi warganya (titahnya) Pangeran yang sejati, disuruh mempersaksikan kepada seluruh sanak saudara kita, yaitu : bumi, langit, matahari, bulan, bintang, api, angin, air, dan seluruh mahluk yang tergelar di jagad (alam semesta).


Wejangan dalam “Wirid 8 pangkat Kejawen” merupakan suatu ajaran Kejawen tentang kejatidirian manusia sebagai titah Tuhan Yang Maha Kuasa serta hubungannya dengan alam semesta dan seluruh isinya. Maka wejangan tersebut bisa dijadikan pijakan untuk membangun kesadaran kosmisnya. Melalui kesadaran kosmis tersebut dicapai kesadaran ber-Tuhan yang paripurna menurut Jawa.


“Wirid Wolung Pangkat” ini merupakan “wacana” yang digulirkan oleh para Pujangga Jawa di masa Kerajaan Surakarta (Mataram Kartosuro). Diantaranya tercantum dalam Serat Centhini (Suluk Tambanglaras), Serat Wirid Hidayat Jati (R.Ng. Ranggawarsito), dan Primbon Adammakna.


Sistim keber-Tuhan-an Jawa merupakan bagian dari Tata Peradaban Jawa yang menjadi perhatian serius para Pujangga dalam rangka mengupayakan merebut kembali “kedaulatan spirituil” Jawa yang terpuruk sejak runtuhnya Majapahit. Oleh karena itu, oleh kalangan Islam, “wirid wolung pangkat” ini sering dinyatakan sebagai ajaran yang sesat.


Yang menarik justru pengantar ajaran tersebut yang diwacanakan oleh para Pujangga. Konon dirangkum dari ajaran para Wali Sanga yang konon pula bertolak dari “Wejangan” Nabi Muhammad SAW kepada adik sepupu dan menantunya, Sayidina Ali.



Boleh jadi “benar”, namun bisa juga merupakan suatu strategi para Pujangga Jawa yang berniat melakukan “rekonstruksi” sistim keber-Tuhan-an Jawa. Maka, marilah kita jadikan bahan untuk ber-”bawarasa” bersama


BAB


ALLAHUMMA SHALLI’ALA MUHAMMAD

SAFI’IL ANAM WA’ALIHI WASAHBIHI

WASALLIM ’ALADDAWAM


Eling-eling sira manungsa,

Temenana lehmu ngaji,

Mumpung durung katekanan,

Malaikat juru patiLuwih susah luwih lara,


Rasane wong nang naraka,

Klabang kures kalajengking,

Klabang geni ula geniRante geni gada geni,

Cawisane wong kang dosa,

Angas mring kang Maha Kwasa,

Goroh nyolong main zinaLuwih beja luwih mulya,

Rasane manggon suwarga,

Mangan turu diladeni,

Kasur babut edi peni.



Cawisane wong kang bekti,

Mring Allah kang Maha Suci,

Sadat salat pasa ngaji,

Kumpul-kumpul ra ngrasani.


Omong jujur blaka suta,

Niliki tangga kang lara,

Nulungi kanca sangsara,

Pada-pada tepa slira.


Yen janji mesthi netepi,


Yen utang kudu nyahuri,

Layat mring kang kasripahan,

Nglipur mring kang kasisahan.


Awak-awak wangsulana,

Pitakonku marang sira,

Saka ngendi sira iku,

Menyang endi tujuanmu.


Mula coba wangsulana,

Jawaben kalawan cetha,


Aneng endi urip ira,

Saiki sadina-dina,

Kula gesang tanpa nyana,

Kula mboten gadhah seja,

Mung karsane kang Kuwasa,

Gesang kula mung sa’derma.


Gesang kula sapunika,

Inggih wonten ngalam donya,

Donya ngalam karameyan,


Isine apus-apusan.


Yen sampun dumugi mangsa,

Nuli sowan kang Kuwasa,

Siyang dalu sinten nyana,

Jer manungsa mung sa’derma.


Sowanmu mring Pangeranmu,

Sapa kang dadi kancamu,

Sarta apa gegawanmu,

Kang nylametke mring awakmu.



Kula sowan mring Pangeran,

Kula ijen tanpa rewang,

Tanpa sanak tanpa kadang,

Banda kula katilaran.


Yen manungsa sampun pejah,

Uwal saking griya sawah,

Najan nangis anak semah,

Nanging kempal mboten wetah.


Sanajan babanda-banda,


Morine mung telung amba,

Anak bojo mara tuwa,

Yen wis ngurug banjur lunga.


Yen urip tan kabeneran,

Banda kang sapirang-pirang,

Ditinggal dinggo rebutan,

Anake padha kleleran.


Yen sowan kang Maha Agung,

Aja susah aja bingung,


Janjine ridhone Allah,

Udinen nganggo amalan.


Ngamal soleh ra mung siji,

Dasare waton ngabekti,

Ndherek marang kanjeng nabi,

Muhammad Rasul Illahi,

Mbangun turut mring wong tuwa,

Sarta becik karo tangga,

Welasa sapadha-padha,


Nulunga marang sing papa.


Yen ngandika ngati-ati,

Aja waton angger muni,

Rakib ngatit sing nulisi,

Gusti Allah sing ngadili.


Karo putra sing permati,

Kuwi gadhuhan sing edi,

Aja wegah nggula wentah,

Suk dadi ngamal jariyah.



Banda donya golekana,

Metu dalan sing prayoga,

Yen antuk enggal tanjakna,

Mring kang bener aja lena.


Aja medhit aja blaba,

Tengah-tengah kang mejana,

Kanggo urip cukupana,

Sing akherat ya perlokna.


Aja dumeh sugih banda,


Yen Pangeran paring lara,

Banda akeh tanpa guna,

Doktere mung ngreka daya.


Mula mumpung sira sugih,

Tanjakna ja wigah wigih,

Darma ja ndadak ditagih,

Tetulung ja pilah-pilih.


Mumpung sira isih waras,

Ngibadaha kanthi ikhlas,


Yen lerara lagi teka,

Sanakmu mung bisa ndonga.


Mumpung sira isih gagah,

Mempeng sengkut aja wegah,

Muga sira yen wus pikun,

Ora nlangsa ora getun,


Mula kanca da elinga,

Mung sapisan aneng donya,

Uripmu sing ngati-ati,


Yen wis mati ora bali,

Gusti Allah wus nyawisi,

Islam agama sejati,

Tatanen kang anyukupi,

Lahir batin amumpuni.


Kitab Qur’an kang sampurna,

Tindak nabi kang pratela,

Sinaunen kang permana,

Sing sregep lan aja ndleya.



Dhuh Allah kang Maha Agung,

Mugi paduka maringi,

Pitedah lawan pitulung,

Margi leres kang mungkasi.


Nggih punika marginipun,

Tetiyang jaman rumuhun,

Ingkang sampun pinaringan,

Pinten-pinten kanikmatan,


Sanes marginipun tiyang,


Ingkang sami dinukanan,

Lan sanes margining tiyang,

Kang kasasar kabingungan.


Gesang kita datan lama,

Amung sakedheping netra,

Maena sami andika,

Rukun Islam kang lelima.


AMIN AMIN AMIN AMIN


YA ALLAH ROBBAL ‘ALAMIN



MUGI PADUKA NGABULNA SADAYA PANYUWUN KULA


BAB


Ho No Co Ro Ko


Oleh : BRM Panji Anom Resiningrum


Huruf atau carakan Jawa yakni ha na ca ra ka dan seterusnya merupakan sabda pangandikanipun) dari Tuhan YME di tanah Jawa.


A. Pembukaan Huruf Jawa


1. Huruf Ha


Berarti ‘hidup’, atau huruf berarti juga ada hidup, sebab memang hidup itu ada, karena ada yang menghidupi atau yang memberi hidup, hidup itu adalah sendirian dalam arti abadi atau langgeng tidak terkena kematian dalam menghadapi segala keadaan. Hidup tersebut terdiri atas 4 unsur yaitu:


a. Api


b. Angin

c. Bumi

d. Air


2. Huruf Na


Berari ‘nur’ atau cahaya, yakni cahaya dari Tuhan YME dan terletak pada sifat manusia.


3. Huruf Ca


Berarti ‘cahaya’, artinya cahaya di sini memang sama dengan cahaya yang telah disebutkan di atas. Yakni salah satu sifat Tuhan yang ada pada manusia. Kita telah mengetahui pula akan sifat Tuhan dan sifat-sifat tersebut ada pada yang dilimpahkan Tuhan kepada manusia karena memang Tuhan pun menghendaki agar manusia itu mempunyai sifat baik.


4. Huruf Ra


Berarti ‘roh’, yaitu roh Tuhan yang ada pada diri manusia.



5. Huruf Ka


Berarti ‘berkumpul’, yakni berkumpulnya Tuhan YMEyang juga terletak pada sifat manusia.


6. Huruf Da


Berarti ‘zat’, ialah zatnya Tuhan YME yang terletak pada sifat manusia.


7. Huruf Ta


Berarti ‘tes’ atau tetes, yaitu tetes Tuhan YME yang berada pada manusia.


8. Huruf Sa


Berarti ‘satu’. Dalam hal ini huruf sa tersebut telah nyata menunjukkan bahwa Tuhan YME yaitu satu, jadi tidak ada yang dapat menyamai Tuhan.


9. Huruf Wa



Berarti ‘wujud’ atau bentuk, dalam arti ini menyatakan bahwa wujud atau bentuk Tuhan itu ada dalam manusia yang setelah bertapa kurang lebih 9 bulan dalam gua garba ibu lalu dilahirkan dalam wujud diri.


10. Huruf La


Berarti ‘langgeng’ atau ‘abadi’, la yang mengandung arti langgeng ini juga nyata menunjukkan bahwa hanya Tuhan YME sendirian yang langgeng di dunia ini, berarti abadi pula untuk selama-lamanya.


11. Huruf Pa


Berarti ‘papan’ atau ‘tempat’, yaitu papan Tuhan YME-lah yang memenuhi alam jagad raya ini, jagad gede juga jagad kecil (manusia).


12. Huruf Dha


Berarti dhawuh, yiatu perintah-perintah Tuhan YME inilah yang terletak dalam diri dan besarnya Adam, manusia yang utama.


13. Huruf Ja


Berarti ‘jasad’ atau ‘badan’. Jasad Tuhan YME itu terletak pada sifat manusia yang utama.



14. Huruf Ya


Berarti ‘dawuh’. Dawuh di sini mempunyai lain arti dengan dhawuh di atas, karena dawuh berarti selalu menyaksikan kehendak manusia baik yang berbuat jelek maupun yang bertindak baik yang selalu menggunakan kata-katanya “Ya”.


15. Huruf Nya


Berarti ‘pasrah’ atau ‘menyerahkan’. Jelasnya Tuhan YME dengan ikhlas menyerahkan semua yang telah tersedia di dunia ini.


16. Huruf Ma


Berarti ‘marga’ atau ‘jalan’. Tuhan YME telah memberikan jalan kepada manusia yang berbuat jelek dan baik.


17. Huruf Ga


Berarti ‘gaib’, gaib dari Tuhan YME inilah yang terletak pada sifat manusia.


18. Huruf Ba



Berarti ‘babar’, yaitu kabarnya manusia dari gaibnya Tuhan YME.


19. Huruf Tha


Berarti ‘thukul’ atau ‘tumbuh’. Tumbuh atau adanya gaib adalah dari kehendak Tuhna YME. Dapat pula dikatakan gaib adalah jalan jauh tanpa batas, dekat tetapi tidak dapat disentuh, seperti halnya cahaya terang tetapi tidak dapat diraba atau pun disentuh, dan harus diakui bahwa besarnya gaib itu adalah seperti debu atau terpandang. Demikianlah gaibnya Tuhan YME itu (micro binubut).


20. Huruf Nga


Berarti ‘ngalam’, ‘yang bersinar terang’, atau terang/gaib Tuhan YME yang mengadakan sinar terang.


Demikianlah huruf Jawa yang 20 itu dan ternyata dapat digunakan sebagai lambang dan dapat diartikan sesuai dengan sifat Tuhan sendiri, karena memang seperti yang telah diuraikan sebelumnya bahwa Jawa yang menggunakan huruf Jawa itupun merupakan sabda dari Tuhan YME.


Huruf atau carakan Jawa yakni ha na ca ra ka dan seterusnya merupakan sabda pangandikanipun) dari Tuhan YME di tanah Jawa.


B. Penyatuan Huruf atau Aksara Jawa 20


1. Huruf Ha + Nga



Hanga berarti angan-angan.

Dimaksudkan dengan angan-angan ini ialah panca indra yaitu lima indra, seperti:


1. Angan-angan yang terletak di ubun-ubun (kepala) yang menyimpan otak untuk memikir akan keseluruhan keadaan.


2. Angan-angan mata yang digunakan untuk melihat segala keadaan.


3. Angan-angan telinga yang dipakai untuk mendengar keseluruhan keadaan.


4. Angan-angan hidung untuk mencium/membau seluruh keadaan.


5. Angan-angan mulut yang digunakan untuk merasakan dan mengunyah makanan.


2. Huruf Na + Ta


Noto, berarti ‘nutuk’.



3. Huruf Ca + Ba


Caba, berarti coblong (lobang) dan kata tersebut di atas berarti wadah atau tampat yang dimilki oleh lelaki atau wanita saat menjalin rasa menjadi satu; adanya perkataan kun berarti pernyataan yang dikeluarkan oleh pria dan wanita dalam bentuk kata ya dan ayo dan kedua kata tersebut mempunyai persamaan arti dan kehendak yaitu mau.


4. Huruf Ra + Ga


Raga, berarti ‘badan awak/diri’. Kata raga atau ragangan merupakan juga kerangka dan kehendak pria dan wanita ketika menjalin rasa menjadi satu karena bersama-sama menghendaki untuk menciptakan raga atau diri agar supaya dapat terlaksana untuk mendapatkan anak.


5. Huruf Ka + Ma


Kama, berarti ‘komo’ atau biji, bibit, benih. Setiap manusia baik laki-laki atau wanita pastilah mengandung benih untuk kelangsungan hidup; oleh karena itu di dalam kata raga seperti terurai di atas merupakan kehendak pria dan wanita untuk menjalin rasa menjadi satu. Karena itulah maka kata raga telah menunjukkan adanya kedua benih yang akan disatukan dengan melewati raga, dan dengan penyatuan kama dari kedua belah pihak itu maka kelangsungan hidup akan dapat tercapai.


6. Huruf Da + Nya


Danya atau donya atau dunia.


Persatuan kedua benih atau kama tadi mengakibatkan kelahiran, dan kelahiran ini merupakan calon keturunan di dunia atau (alam) donya; dengan demikian dapat dipahami kalau atas kehendak Tuhan YME maka diturunkanlah ke alam dunia ini benih-benih manusia dari Kahyangan dengan melewati penyatuan rasa kedua jenis manusia.



7. Huruf Ta + Ya


Taya atau toya, yaitu ari atau banyu. Kelahiran manusia (jabang bayi) diawali dengan keluarnya air (kawah) pun pula kelahiran bayi tersebut juga dijemput dengan air (untuk membersihkan, memandikan dsb); karena itulah air tersebut berumur lebih tua dari dirinya sendiri disebut juga mutmainah atau sukma yang sedang mengembara dan mempunyai watak suci dan adil.


8. Huruf Sa + Ja


Saja atau siji atau satu. Pada umumnya kelahiran manusia (bayi) itu hanya satu, andaikata jadi kelahiran kembar maka itulah kehendak Tuhan YME. Dan kelahiran satu tersebut menunjukkan adanya kata saja atau siji atau satu.


9. Huruf Wa + Da


Wada atau wadah atau tempat. Berbicara tentang wadah atau tempat, sudah seharusnya membicarakan tentang isi pula, karena kedua hal tersebut tidak dapat dipisah-pisahkan. Dengan demikian timbul pertanyaan mengenai wadah dan isi, siapakah yang ada terlebih dahulu.

Pada umumnya dikatakan kalau wadah harus diadakan terlebih dahulu, baru kemudian isi, sebenarnya hal ini adalah kurang benar. Yang diciptakan terlebih dahulu adalah isi, dan karena isi tersebut membutuhkan tempat penyimpanan, maka diciptakan pula wadahnya. Jangan sampai menimbulkan kalimat “Wadah mencari isi” akan tetapi haruslah “Isi mencari wadah” karena memang ‘isi’ diciptakan terlebih dahulu.

Sebagai contoh dapat diambilkan di sini: rumah, sebab rumah merupakan wadah manusia, dan manusia merupakan isi dari rumah. Jadi jelaslah bahwa sebenarnya isilah yang mencari wadah.

Sebagai bukti dari uraian di atas, dapatlah dijelaskan bahwa: kematian manusia berarti (raga) ditinggalkan isi (hidup). Bagai pendapat yang mengatakan “wadah terlebih dahulu diciptakan” maka mengenai kematian itu seharusnya wadah mengatakan supaya isi jangan meniggalkan terlebih dahulu sebelum wadah mendahului meninggalkan. Hal ini jelas tidak mungkin terjadi, apalagi kalau kematian itu terjadi dalam umur muda dimana kesenangan dan kepuasan hidup tersebut belum dialaminya.


Demikianlah persoalan wadah ini dengan dunia, karena sebelum dunia ini diciptakan (sebagai wadah) maka yang telah ada adalah (isinya) Tuhan YME. Pendapat lain mengatakan kalau sebelum diadakan jalinan rasa maka keadaan masih kosong (awangawung). Tetapi setelah jalinan rasa dilaksanakan oleh pria dan wanita maka meneteslah benih dan apabila benih tadi mendapatkan wadahnya akan terjadi kelahiran. Sebaliknya kalau wadah tersebut belum ada maka kelahiran pun tidak akan terjadi, yang bearti masih suwung atau kosong. Meskipun begitu, “hidup’ itu tetap telah ada demikian pula “isi’, dan dimanakah letak isi tadi ialah pada ayah dan ibu. Maka selama ayah dan ibu masih ada maka hidup masih dapat membenihkan biji atau bibit.


10. Huruf La + Pa


Lapa atau mati atau lampus. Semua keadaan yang hidup selalu dapat bergerak, keadaan hidup tesebut kalau ditinggal oleh hidup maka disebut dengan mati. Sebenarnya pemikiran demikian itu tidak benar, akan tetapi kesalahan tadi telah dibenarkan sehingga menjadi salah kaprah. Sebab yang dikatakan mati tadi sebenarnya bukanlah kematian sebenarnya, akan tetapi hidup hanyalah meninggalkannya saja yaitu untuk mengembalikan semua ke asalnya, hidup kembali kepada yang menciptakan hidup, karena hidup berasal dari suwung sudah tentu kembali ke suwung atau kosong (awangawung) lagi. Akan tetapi sebenarnya dapatlah dikatakan bahwa suwung itu tetap ada sedangkan raga manusia yang berasal pula dari tanah akan kembali ke tanah (kuburan) pula.


Wallahua’lam


BAB


Rahasia Serat Sastrajendrahayuningrat Pangruwa Ting Diyu.


Dalam lakon wayang Purwa, kisah Ramayana bagian awal diceritakan asal muasal keberadaan Dasamuka atau Rahwana tokoh raksasa yang dikenal angkara murka, berwatak candala dan gemar menumpahkan darah. Dasamuka lahir dari ayah seorang Begawan sepuh sakti linuwih gentur tapanya serta luas pengetahuannya yang bernama Wisrawa dan ibu Dewi Sukesi yang berparas jelita tiada bandingannya dan cerdas haus ilmu kesejatian hidup. Bagaimana mungkin dua manusia sempurna melahirkan raksasa buruk rupa dan angkara murka ? Bagaimana mungkin kelahiran “ sang angkara murka “ justru berangkat dari niat tulus mempelajari ilmu kebajikan yang disebut Serat Sastrajendra.


Ilmu untuk Meraih Sifat Luhur Manusia.


Salah satu ilmu rahasia para dewata mengenai kehidupan di dunia adalah Serat Sastrajendra. Secara lengkap disebut Serat Sastrajendrahayuningrat Pangruwatingdiyu. Serat = ajaran, Sastrajendra = Ilmu mengenai raja. Hayuningrat = Kedamaian. Pangruwating = Memuliakan atau merubah menjadi baik. Diyu = raksasa atau keburukan. Raja disini bukan harfiah raja melainkan sifat yang harus dimiliki seorang manusia mampu menguasai hawa nafsu dan pancainderanya dari kejahatan. Seorang raja harus mampu menolak atau merubah keburukan menjadi kebaikan. Pengertiannya bahwa Serat Sastrajendra adalah ajaran kebijaksanaan dan kebajikan yang harus dimiliki manusia untuk merubah keburukan mencapai kemuliaan dunia akhirat. Ilmu Sastrajendra adalah ilmu makrifat yang menekankan sifat amar ma’ruf nahi munkar, sifat memimpin dengan amanah dan mau berkorban demi kepentingan rakyat.



Gambaran ilmu ini adalah mampu merubah raksasa menjadi manusia. Dalam pewayangan, raksasa digambarkan sebagai mahluk yang tidak sesempurna manusia. Misal kisah prabu Salya yang malu karena memiliki ayah mertua seorang raksasa. Raden Sumantri atau dikenal dengan nama Patih Suwanda memiliki adik raksasa bajang bernama Sukrasana. Dewi Arimbi, istri Werkudara harus dirias sedemikian rupa oleh Dewi Kunti agar Werkudara mau menerima menjadi isterinya. Betari Uma disumpah menjadi raksesi oleh Betara Guru saat menolak melakukan perbuatan kurang sopan dengan Dewi Uma pada waktu yang tidak tepat. Anak hasil hubungan Betari Uma dengan Betara Guru lahir sebagai raksasa sakti mandra guna dengan nama “ Betara Kala “ (kala berarti keburukan atau kejahatan). Sedangkan Betari Uma kemudian bergelar Betari Durga menjadi pengayom kejahatan dan kenistaan di muka bumi memiliki tempat tersendiri yang disebut “ Kayangan Setragandamayit “. Wujud Betari Durga adalah raseksi yang memiliki taring dan gemar membantu terwujudnya kejahatan.


Melalui ilmu Sastrajendra maka simbol sifat sifat keburukan raksasa yang masih dimiliki manusia akan menjadi dirubah menjadi sifat sifat manusia yang berbudi luhur. Karena melalui sifat manusia ini kesempurnaan akal budi dan daya keruhanian mahluk ciptaan Tuhan diwujudkan. Dalam kitab suci disebutkan bahwa manusia adalah ciptaan paling sempurna. Bahkan ada disebutkan, Tuhan menciptakan manusia berdasar gambaran dzat-Nya. Filosof Timur Tengah Al Ghazali menyebutkan bahwa manusia seperti Tuhan kecil sehingga Tuhan sendiri memerintahkan para malaikat untuk bersujud. Sekalipun manusia terbuat dari dzat hara berbeda dengan jin atau malaikat yang diciptakan dari unsur api dan cahaya. Namun manusia memiliki sifat sifat yang mampu menjadi “ khalifah “ (wakil Tuhan di dunia).


Namun ilmu ini oleh para dewata hanya dipercayakan kepada Wisrawa seorang satria berwatak wiku yang tergolong kaum cerdik pandai dan sakti mandraguna untuk mendapat anugerah rahasia Serat Sastrajendrahayuningrat Diyu.

Ketekunan, ketulusan dan kesabaran Begawan Wisrawa menarik perhatian dewata sehingga memberikan amanah untuk menyebarkan manfaat ajaran tersebut. Sifat ketekunan Wisrawa, keihlasan, kemampuan membaca makna di balik sesuatu yang lahir dan kegemaran berbagi ilmu. Sebelum “ madeg pandita “ ( menjadi wiku ) Wisrawa telah lengser keprabon menyerahkan tahta kerajaaan kepada sang putra Prabu Danaraja. Sejak itu sang wiku gemar bertapa mengurai kebijaksanaan dan memperbanyak ibadah menahan nafsu duniawi untuk memperoleh kelezatan ukhrawi nantinya. Kebiasaan ini membuat sang wiku tidak saja dicintai sesama namun juga para dewata.


Sifat Manusia Terpilih.


Sebelum memutuskan siapa manusia yang berhak menerima anugerah Sastra Jendra, para dewata bertanya pada sang Betara Guru. “ Duh, sang Betara agung, siapa yang akan menerima Sastra Jendra, kalau boleh kami mengetahuinya. “

Bethara guru menjawab “ Pilihanku adalah anak kita Wisrawa “. Serentak para dewata bertanya “ Apakah paduka tidak mengetahui akan terjadi bencana bila diserahkan pada manusia yang tidak mampu mengendalikannya. Bukankah sudah banyak kejadian yang bisa menjadi pelajaran bagi kita semua”

Kemudian sebagian dewata berkata “ Kenapa tidak diturunkan kepada kita saja yang lebih mulia dibanding manusia “.


Seolah menegur para dewata sang Betara Guru menjawab “Hee para dewata, akupun mengetahui hal itu, namun sudah menjadi takdir Tuhan Yang Maha Kuasa bahwa ilmu rahasia hidup justru diserahkan pada manusia. Bukankah tertulis dalam kitab suci, bahwa malaikat mempertanyakan pada Tuhan mengapa manusia yang dijadikan khalifah padahal mereka ini suka menumpahkan darah“. Serentak para dewata menunduk malu “ Paduka lebih mengetahui apa yang tidak kami ketahui”


Kemudian, Betara Guru turun ke mayapada didampingi Betara Narada memberikan Serat Sastra Jendra kepada Begawan Wisrawa.


“ Duh anak Begawan Wisrawa, ketahuilah bahwa para dewata memutuskan memberi amanah Serat Sastra Jendra kepadamu untuk diajarkan kepada umat manusia”

Mendengar hal itu, menangislah Sang Begawan “ Ampun, sang Betara agung, bagaimana mungkin saya yang hina dan lemah ini mampu menerima anugerah ini “.

Betara Narada mengatakan “ Anak Begawan Wisrawa, sifat ilmu ada 2 (dua). Pertama, harus diamalkan dengan niat tulus. Kedua, ilmu memiliki sifat menjaga dan menjunjung martabat manusia. Ketiga, jangan melihat baik buruk penampilan semata karena terkadang yang baik nampak buruk dan yang buruk kelihatan sebagai sesuatu yang baik. “ Selesai menurunkan ilmu tersebut, kedua dewata kembali ke kayangan.

Setelah menerima anugerah Sastrajendra maka sejak saat itu berbondong bondong seluruh satria, pendeta, cerdik pandai mendatangi beliau untuk minta diberi wejangan ajaran tersebut. Mereka berebut mendatangi pertapaan Begawan Wisrawa melamar menjadi cantrik untuk mendapat sedikit ilmu Sastra Jendra. Tidak sedikit yang pulang dengan kecewa karena tidak mampu memperoleh ajaran yang tidak sembarang orang mampu menerimanya. Para wiku, sarjana, satria harus menerima kenyataan bahwa hanya orang orang yang siap dan terpilih mampu menerima ajarannya.


Nun jauh, negeri Ngalengka yang separuh rakyatnya terdiri manusia dan separuh lainnya berwujud raksasa. Negeri ini dipimpin Prabu Sumali yang berwujud raksasa dibantu iparnya seorang raksasa yang bernama Jambumangli. Sang Prabu yang beranjak sepuh, bermuram durja karena belum mendapatkan calon pendamping bagi anaknya, Dewi Sukesi. Sang Dewi hanya mau menikah dengan orang yang mampu menguraikan teka teki kehidupan yang diajukan kepada siapa saja yang mau melamarnya. Sebelumnya harus mampu mengalahkan pamannya yaitu Jambumangli. Beribu ribu raja, wiku dan satria menuju Ngalengka untuk mengadu nasib melamar sang jelita namun mereka pulang tanpa hasil. Tidak satupun mampu menjawab pertanyaan sang dewi. Berita inipun sampailah ke negeri Lokapala, sang Prabu Danaraja sedang masgul hatinya karena hingga kini belum menemukan pendamping hati. Hingga akhirnya sang Ayahanda, Begawan Wisrawa berkenan menjadi jago untuk memenuhi tantangan puteri Ngalengka.


Pertemuan Dua Anak Manusia.


Berangkatlah Begawan Wisrawa ke Ngalengka, hingga kemudian bertemu dengan dewi Suksesi. Senapati Jambumangli bukan lawan sebanding Begawan Wisrawa, dalam beberapa waktu raksasa yang menjadi jago Ngalengka dapat dikalahkan. Tapi hal ini tidak berarti kemenanmgan berada di tangan. Kemudian tibalah sang Begawan harus menjawab pertanyaan sang Dewi. Dengan mudah sang Begawan menjawab pertanyaan demi pertanyaan hingga akhirnya, sampailah sang dewi menanyakan rahasia Serat Sastrajendra. Sang Begawan pada mulanya tidak bersedia karena ilmu ini harus dengan laku tanpa “ perbuatan “ sia sialah pemahaman yang ada. Namun sang Dewi tetap bersikeras untuk mempelajari ilmu tersebut, toh nantinya akan menjadi menantunya.


Luluh hati sang Begawan, beliau mensyaratkan bahwa ilmu ini harus dijiwai dengan niat luhur. Keduanya kemudian menjadi guru dan murid, antara yangf mengajar dan yang diajar. Hari demi hari berlalu keduanya saling berinteraksi memahamkan hakikat ilmu. Sementara di kayangan, para dewata melihat peristiwa di mayapada. “ Hee, para dewata, bukankah Wisrawa sudah pernah diberitahu untuk tidak mengajarkan ilmu tersebut pada sembarang orang “.



Para dewata melaporkan hal tersebut kepada sang Betara Guru. “ Bila apa yang dilakukan Wisrawa, bisa nanti kayangan akan terbalik, manusia akan menguasai kita, karena telah sempurna ilmunya, sedangkan kita belum sempat dan mampu mempelajarinya “.


Sang Betara Guru merenungkan kebenaran peringatan para dewata tersebut. “ tidak cukup untuk mempelajari ilmu tanpa laku, Serat Sastrajendra dipagari sifat sifat kemanusiaan, kalau mampu mengatasi sifat sifat kemanusiaan baru dapat mencapai derajat para dewa. “ Tidak lama sang Betara menitahkan untuk memanggil Dewi Uma.untuk bersama menguji ketangguhan sang Begawan dan muridnya.

Hingga sesuatu ketika, sang Dewi merasakan bahwa pria yang dihadapannya adalah calon pendamping yang ditunggu tunggu. Biar beda usia namun cinta telah merasuk dalam jiwa sang Dewi hingga kemudian terjadi peristiwa yang biasa terjadi layaknya pertemuan pria dengan wanita. Keduanya bersatu dalam lautan asmara dimabukkan rasa sejiwa melupakan hakikat ilmu, guru, murid dan adab susila. Hamillah sang Dewi dari hasil perbuatan asmara dengan sang Begawan. Mengetahui Dewi Sukesi hamil, murkalah sang Prabu Sumali namun tiada daya. Takdir telah terjadi, tidak dapat dirubah maka jadilah sang Prabu menerima menantu yang tidak jauh berbeda usianya.


Tergelincir Dalam Kesesatan.


Musibah pertama, terjadi ketika sang senapati Jambumangli yang malu akan kejadian tersebut mengamuk menantang sang Begawan. Raksasa jambumangli tidak rela tahta Ngalengka harus diteruskan oleh keturunan sang Begawan dengan cara yang nista. Bukan raksasa dimuliakan atau diruwat menjadi manusia. Namun Senapati Jambumangli bukan tandingan, akhirnya tewas ditangan Wisrawa. Sebelum meninggal, sang senapati sempat berujar bahwa besok anaknya akan ada yang mengalami nasib sepertinya ditewaskan seorang kesatria.


Musibah kedua, Prabu Danaraja menggelar pasukan ke Ngalengka untuk menghukum perbuatan nista ayahnya. Perang besar terjadi, empat puluh hari empat puluh malam berlangsung sebelum keduanya berhadapan. Keduanya berurai air mata, harus bertarung menegakkan harga diri masing masing. Namun kemudian Betara Narada turun melerai dan menasehati sang Danaraja. Kelak Danaraja yang tidak dapat menahan diri, harus menerima akibatnya ketika Dasamuka saudara tirinya menyerang Lokapala.


Musibah ketiga, sang Dewi Sukesi melahirkan darah segunung keluar dari rahimnya kemudian dinamakan Rahwana (darah segunung). Menyertai kelahiran pertama maka keluarlah wujud kuku yang menjadi raksasi yang dikenal dengan nama Sarpakenaka. Sarpakenaka adalah lambang wanita yang tidak puas dan berjiwa angkara, mampu berubah wujud menjadi wanita rupawan tapi sebenarnya raksesi yang bertaring. Kedua pasangan ini terus bermuram durja menghadapi musibah yang tiada henti, sehingga setiap hari keduanya melakukan tapa brata dengan menebus kesalahan. Kemudian sang Dewi hamil kembali melahirkan raksasa kembali. Sekalipun masih berwujud raksasa namun berbudi luhur yaitu Kumbakarna.


Akhir Yang Tercerahkan.


Musibah demi musibah terus berlalu, keduanya tidak putus putus memanjatkan puaj dan puji ke hadlirat Tuhan yang Maha Kuasa. Kesabaran dan ketulusan telah menjiwa dalam hati kedua insan ini. Serat Sastrajendra sedikit demi sedikit mulai terkuak dalam hati hati yang telah disinari kebenaran ilahi. Hingga kemudian sang Dewi melahirkan terkahir kalinya bayi berwujud manusia yang kemudian diberi nama Gunawan Wibisana. Satria inilah yang akhirnya mampu menegakkan kebenaran di bumi Ngalengka sekalipun harus disingkirkan oleh saudaranya sendiri, dicela sebagai penghianat negeri, tetapi sesungguhnya sang Gunawan Wibisana yang sesungguhnya yang menyelamatkan negeri Ngalengka. Gunawan Wibisana menjadi simbol kebenaran mutiara yang tersimpan dalam Lumpur namun tetap bersinar kemuliaannya. Tanda kebenaran yang tidak larut dalam lautan keangkaramurkaan serta mampu mengalahkan keragu raguan seprti terjadi pada Kumbakarna. Dalam cerita pewayangan, Kumbakarna dianggap tidak bisa langsung masuk suargaloka karena dianggap ragu ragu membela kebenaran.



Melalui Gunawan Wibisana, bumi Ngalengka tersinari cahaya ilahi yang dibawa Ramawijaya dengan balatentara jelatanya yaitu pasukan wanara (kera). Peperangan dalam Ramayana bukan perebutan wanita berwujud cinta namun pertempuran demi pertempuran menegakkan kesetiaan pada kebenaran yang sejati


BAB


BABARING WIRID

KANG AMAWA MURAD MAKSUD


Iki Babaring Wirid kang amawa murad saha maksude pisa, angiras minangka bebukaning hidayat kang dadi pituduhe dununging ngelmu makrifat kabeh, wiyose asal saka ing Dalil, Hadis, Ijmak lan Kiyas.Tegese Dalil, anuduhake pangandikane Allah.

Tegese Hadis, anyaritakake wewulanging Rasulullah.Tegese Ijmak, angumpulake wewejange para Wali.Tegese Kiyas, amencarake wewarahing para Pandita/Ulama.


Kabeh iku dadi pambukaning kekeran kang amedarake rahsa gaib sajatining ngaurip, supaya waskita ing uripe, lestariya urip ing awal akir, dene apesing kawula manawa tumeka ing janji, amung bisaa, waskita ing sampurnaning sangkan-paran, kamulyaning kahanan jati ana ing jaman kalangengan, aja nganti korup marang panasaran.


Mungguh kang dadi wijining ngelmu makrifat anurut kekiyasan saka, Hadis pangandikane Kanjeng Nabi Muhammad, kang kawejang marang Sayidina Ali, kinen angestokake Ananing Dzat kang kasebut ing Dalil sapisan, saka pangandikaning Pangeran Kang Amaha Suci, kawisikake ing talingan kiwa, kaya ing ngisor iki jarwane :


“Sajatine ora ana apa-apa, awit duk maksih awang-uwung durung ana sawiji-wiji, kang ana dingin iku Ingsun, ora ana Pangeran, ananging Ingsun Sajatining Dzat Kang Amaha Suci, anglimputi ing sifatingsun, anartani ing asmaningsun, amratandani ing afngalingsun”.



Mungguh dununge mengkene :


Kang angandika Sajatining Dzat Kang Amaha Suci iku iya urip kita pribadi, sayekti katitipan rahsaning Dzat Kang Agung. Anglimputi ing sifat iku iya rupa kita pribadi, sayekti kawimbuhan warnaning Dzat Kang Elok. Anartani asma iku iya nama kita pribadi, sayekti kaaku pasebutaning Dzat Kang Wisesa. Amartandani afngal iku iya solah bawa kita pribadi, sayekti anelakake pakartining Dzat kang Sampurna. Mula bebasane wahananing Dzat iku anyamadi sifat, sifat iku anartani asma, asma iku amratandani afngal, afngal iku dadi wahananing Dzat.


Dene Dzat, enggone anyamadi sifat iku upama kaya madu kalawan manise, yekti ora kena kapisahena.


Dene sifat, enggone anartani asma iku upama kaya srengenge lawan sorote, yekti ora kena yen kabedakena.


Dene asma, enggone amartandani afngal iku upama kaya paesan (kaca), kang angilo lawan wewayangane, yekti saulah bawaning kang angilo, wewayangan mau melu bae.


Dene afngal, enggone dadi wahananing Dzat iku upama kaya samudra lawan ombake, yekti wahananing ombak anut saka rehing samudra.


Dadi sejatine, kang anama Dzat iku, tajalining Muhammad, sajatine kang anama Muhammad iku, wahananing cahya kang anglimputi ing jasad, dumunung ana ing urip kita, iya iku urip dewe ora ana kang anguripi, mula kawasa aningali, amiyarsa, angganda, angandika, angrasakake saliring rahsa, iku saka kudrad kita kabeh, tegese mengkene, Dzating Pangeran Kang Amaha Suci iku enggone aningal saka angagem netra kita, enggone amiyarsa iya angagem ing talingan kita, enggone angambet iya angagem ing grana kita, enggone angandika iya anggagem ing lesam kita, enggone angrasakake saliring rahsa iya angagem pangrasa kita, aja mawa uwas sumelang ing galih, sabab wahananing wahya dyatmika iku wis kasarira, tegese, lair batining Allah wis dumunung ana ing urip kita pribadi, manawa ing bebasane tuwa Dzating Manungsa karo Sifating Allah, awit dadining Dzat iku kadim azali abadi, tegese dingin dewe nalika isih awang-uwung salawase ing kahanan kita, dadining sifat iku kudusul alam, tegese anyar ana kahananing alam dunya, ananging pada tarik-tinarik tetep-tinetepan, samubarang kang anama Dzat iku yekti dumunung ana ing sifat, sakaliring kang anama sifat iku sayekti kadunungan ing Dzat kabeh.


Dene mungguh ing urut-urutane dumadining Dzat sifat iku ana wahanane, kasebut ing Dalil kapindo, saka pangandikaning Pangeran Kang Amaha Suci, mengkene jarwane.


”Sajatine ingsung Dzat Kang Amurba Amisesa Kang Kawasa anitahaken sawiji-wiji, dadi padha sanalika, sampurna saka ing kodratingsun, ing kono wus kanyatan pratandhaning afngalingsun kang minangka bebukaning IraDzatingsun, kang dhingin Ingsun anitahaken kayu aran Sajaratulyakin tumuwuh ing sajroning alam Adamm akdum azali abadi, nuli cahya aran Nur Muhammad, nuli kaca aran Mirhatulkayai, nuli nyawa aran roh Idlapi, nuli damar aran Kandhil, nuli sesotya aran Darah, nuli dhindhing jalal aran Kijab kang minangka warananing Kalaratingsun”.



Mungguh dununge mangkene :


1. Sajaratuyakin, tumuwuh ing sajroning alam Adam makdum azali abadi, tegese kayu sajati dumunung ing jagad sunyaruri, isih awang-uwung salawase ing kahanan kita, iku hakekating Dzat mutlak kang kadim, tegese sajatining Dzat kang amasti dingin dewe, iya iku Dzating atma, dadi wahananing alam Ahadiyat.


2. Nur Muhammad, tegese cahya kang pinuji, kacarita ing Hadis, warnane kaya manuk merak, dumunung arah-arahing Sajaratulyakin, iku hakekating cahya kang ingaku tajalining Dzat, ana sajroning nukat gaib, minangka sifating atma, dadi wahananing alam Wahdat.


3. Miratulkayai, tegese kaca wirangi, kacarita ing Hadis dumunung ana sangareping Nur Muhammad, iku hakekating pramana, kang ingaku rahsaning Dzat, minangka asmaning atma, dadi wahananing alam Wahidiyat.


4. Roh Idlafi, tegese nyawa kang wening, kacarita ing Hadis asal saka Nur Muhammad, iku hakekating sukma, kang ingaku kahananing Dzat, minangka afngaling atma, dadi wahananing alam Arwah.


5. Kandil, tegese diyan tanpa geni, kacarita ing Hadis awarna susetya kang mancur mancorong gumantung tanpa cantelan, ing kono kahananing Nur Muhammad, sarta enggon pakumpulaning roh kabeh, iku hakekating angen-angen, kang ingaku wewayanganing Dzat, minangka embaning atma, dadi wahananing alam Misal.


6. Darah, tegese susetya, kacarita ing Hadis adarbe sorot mancawarna, pada kanggonan malaekat, iku hakekating budi, kang ingaku pepaesaning Dzat, minangka wiwaraning atma, dadi wahananing alam Ajsam.


7. Kijab, ingaran dinding jalal, tegese warana kang agung, kacarita ing Hadis metu saka susetya kang amanca warna, ing nalika mosik anganakake uruh, kukus, banyu, iku hakekating jasad, kang ingaku warananing Dzat, minangka sesandanganing atma, dadi wahananing alam Insan Kamil.


Mungguh pratelane saka Ijmak Kiyas, pepangkataning dinding jalal, kang awarna uruh, kukus, banyu, mau pada dadi anelung warana, kasebut ing ngisor iki.



Kang dingin, uruh, amatokake telung pangkat, 1. Kijab Kisma, dadi wahyaning jasad ing jaba, kaya ta kulit, daging, lan sapanunggalane, 2. Kijab Rukmi, dadi wahyaning jasad ing jero, kaya ta utek, manik, ati, jantung, lan sapanunggalane, 3. Kijab Retna, dadi wahyaning jasad kang alembut, kaya ta mani, getih, sungsum, lan sapanunggalane.


Kang kapindo, kukus, ametokake telung pangkat, 1. Kijab Pepeteng, dadi wahananing napas lan sapanunggalane, 2. Kijab Guntur, dadi wahananing pancadriya, 3. Kijab Geni, dadi wahananing napsu.


Kang kaping telu, banyu, ametokake telung pangkat, 1. Kijab Embun / Banyu Urip, dadi kahananing sukma, 2. Kijab Nur Rasa, dadi kahananing rahsa, 3. Kijab Nur Cahya kang luwih padang, dadi kahananing atma.


Kabeh iku warananing Dzat pada dumunung ana Insan Kamil, tegese kasampurnaning manungsa, uja tuwas sumelang maneh, sabab kahananing bale srasy, kursi, lochil-makful, kalam, taraju, wot siratal mustakim, swarga, naraka, bumi, langit, saisen-isene kabeh iku, wis kawengku ana saroning warana, sinamadan dening Dzat kita Kang Maha Agung, gumelar dadi kaelokaning sifat kita kang esa, anartani ing wasaning afngal kita kang sampurna, pratelane kaya ta, ing nalika Kang Amaha Suci karsa amujudake sifate, ingaran Adam, asal saka anasir patang prakara, 1. Bumi, 2. Geni, 3. Angin, 4. Banyu, iku kahanane kasebut ana ing daliling telu, saka pangandikaning Pangeran Kang Amaha Suci, mangkene jarwane :


“Sajatine manungsa iku rahsaningsun, lang Ingsun iki rahsaning manungsa, karana Ingsun anitahake Adam, asal saka ing anasir patang prakara, 1. Bumi, 2. Geni, 3. Angin, 4. Banyu, iku dadi kawujudaning sifatingsun, ing kono Ingsun panjingi mudah limang prakara, 1. Nur, 2. Rahsa, 3. Roh, 4. Napsu, 5. Budi, iya minangka warananing wajahingsun Kang Amaha Sudi”.


Mungguh dununge mangkene :


Mudah iku Dzating kawula, wajah iku Dzating Gusti Kang Asifat Langgeng, kacarita ing Hadis panjinging mudah limang prakara mau, wiwit saka ing embu-embunan, leren ana ing utek, banjur tumurung marang netra, banjur tumurun marang karna, banjur tumurun marang grana, banjur tumurun marang lesan, banjur tumurun marang jaja (dada), banjur sumarambah ing jasad, sangkepe jumeneng Insan Kamil, mangkono iku kawimbuhan saka karsane Kang Amaha Suci enggone anjenengake maligening Dzat, katata ana ing Baitullah, dadi telung kahanan, iku sajatine minangka kayektening kahanan sawiji-wiji, anandakake kalarating Dzat Kang Agung, Kang Amaha Mulya, langgeng ora kena owah gingsir saka kahanan jati, kasebut ana ing dalil kaping pat, saka pangadikaning Pangeran Kang Amaha Suci, dadi telung ayat, kapratekake ing ngisor iki :



Ayat kang kapisan, Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al makmur, mangkene jarwane :


“Sajatine Ingsun anata malige ana sajroning Bait-al-makmur, iku omah enggoning parameyaningsun, jumeneng ana sirahing Adam, kang ana sajroning sirah iku dimak, iya iku utek, kang ana antraning utek iku manik, sajroning manik iku budi, sajroning budi iku napsu, sajroning napsu iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun, ora ana Pangeran, ananging Ingsun Dzat Kang anglimputi ing kahanan jati”.


Ayat kang kapindo, Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al muharram, mangkene jarwane :


”Sajatine Ingsun anata malige ana sajroning Bait-al-muharram, iku omah enggoning lelaranganingsun, jumeneng ana ing dhadhaning Adam, kang ana ing sajroning dhadha iku ati, kang ana ing antaraning ati iku jantung, sajroning jantung iku budi, sajroning budi iku jinem, iya iku angen-angen, sajroning angen-angen iku suksma, sajroning suksma iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun, ora ana Pangeran, anging Ingsun Dzat kang anglimputi ing kahanan jati”.


Ayat kang kaping telu, Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al mukaddas, mangkene jarwane :


”Sajatine Ingsun nata malige sajroning Bait-al-mukkadas, iku omah enggoning Pasuceningsun, jumeneng ana ing kontholing Adam, kang ana sajroning konthol iku pringsilan, kang ana antarane pringsilan iku nutfah, iya iku mani sajroning mani iku madi, sajroning madi iku wadi, sajroning wadi iku manikem, sajroning manikem iku rahsa, sajroning rahsa iku Ingsun, ora ana Pangeran angin Ingsun Dzat kang nglimputi ing kahanan jati, jumeneng sajroning nukat gaib, tumurun dadi johar awal, ing kono wahananing alam ahadiyat, alam wahdat, alam wahidiyat, alam arwah, alam misal, alam ajsam, alam insan kamil, dadining manungsa sampurna yaiku sajtining sipat Ingsun”.


Manawa wis anampani ing Dalin pangandikane Kang Amaha Suci mangkono mau diwaskita ing galih, duwur dewe iku wahananing nugraha, kahananing kanugrahan, nugraha iku Dzating Gusti, kanugrahan iku sifating kawula, tunggal tanpa wangenan dumunung ana ing badan kita. Dene pratelane kayektening kahanan kabeh mau kasebut ing ngisor iki pituduhane.



Kang dingin, anuduhake kang kasebut ing sajroning Bait al makmur, tegese omah kang arane, mangkene dununge sawiji-wiji :


1. Sirah, iku wiyose kahananing Bait al makmur.


2. Utek, kahananing kanta, anarik wahananing cahya, dadi pambukaning nitya.


3. Manik, kahananing pramana, anarik wahananing warna, dadi pambukaning paningal.


4. Budi, kahananing pranawa, anarik wahananing karsa, dadi pambukaning pamicara.


5. Napsu, kahananing hawa, anarik wahananing swara, dadi pambukaning pamiyarsa.


6. Sukma, kahananing nyawa, anarik wahananing cipta, dadi pambukaning panggada.


7. Rahsa, kahananing atma, anarik wahananing wisesa, dadi pambukaning pangrasa.



Wasiyate guru kang amedarake ngelmu Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al makmur, utamane anglakonana ora karsa dahar iwak utak, karo iwak manik, sedenge aja nganti angarani polo karo manik, kabare pakolehe kang wis kalakon asring katarima ngelmune.


Kang kapindo, anuduhake kang kasebut ing sajroning Bait al muharram, tegese omah kang kalarangan, mangkene dununge sawiji-wiji :


1. Dada, iku wiyose kahananing Bait al muharram.


2. Ati, kahananing pancadriya, anarik wahananing napsu, dadi wahyaning napas.


3. Jantung, kahananing pancamaya, anarik wahananing birahi, dadi wahyaning keketek.


4. Budi, kahananing pranawa, anarik wahananing karsa, dadi wahyaning pamicara.


5. Jinem, kahananing pangraita, anarik wahananing swara, dadi wahyaning pamiyarsa.


6. Suksma, kahananing nyawa, anarik wahananing cipta, dadi wahyaning pangganda.



7. Rahsa, kahananing atma, anarik wahananing wisesa, dadi wahyaning pangrasa.


Wasiyate guru kang amedarake ngelmu Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al muharram, utamane anglakonana ora karsa dahar iwak ati, karo iwak jantung, sedengane aja nganti angarani angen-angen, kabar pakolehe kang wis kalakon, asring katarima ngelmune.


Kang kaping telu, anuduhake kang kasebut sajroning Bait al mukaddas, tegese omah kang sinucekake, mangkene dununge sawiji-wiji :


1. Kontol, iku wiyose Bait al mukaddas.


2. Pringsilan, kahananing purba, katumusan wahananing birahi, dadi bebukaning asmaranala, iku sengseming ati.


3. Mani, kahananing kanta, katumusan wahananing hawa, dadi bebukaning asmaratura, iya iku sengseming sapandulon.


4. Madi, kahananing warna, katumusan wahananing karsa, dadi bebukaning asmaraturida, iya iku sengseming pangrungu.


5. Wadi, kahananing rupa, katumusan wahananing cipta, dadi bebukaning asmaradana, iya iku sengseming sapocapan.



6. Manikem, kahananing suksma, katumusan wahananing pangrasa, dadi bebukaning asmaratantra, iya iku sengseming pangrasan.


7. Rahsa, kahananing atma, katumusan wahananing wisesa, dadi bebukaning asmaragama, iya iku sengseming salulut.


Wasiyate guru kang amedarake ngelmu Pambukaning Tata malige ing dalem Bait al mukaddas, utamane anglakonana ora karsa dahar iwak pringsilan sapanunggalane, sedengane aja nganti angarani mani, kabar pakolehe kang wis kalakon, asring katarima ngelmune.


Ing ngisor iki ana wirayating guru, manawa amedarake rahsaning Bait al mukaddas, ingatase mejang marang pawestri, wenang kiniyas mangkene.


Ing nalika Kang Amaha suci karsa anata malige ana sajroning Bait al mukaddas, jumeneng ing bagane Siti Kawa, kang ana sajroning baga iku puruna, kang ana ing antaraning puruna reta, iya iku mani, sajroning mani madi, sajroning madi wadi, sajroning wadi manikem, sajroning manikem rahsa, sajroning rahsa iku Dzating atma kang anglimputi ing kahanan jati. Dene pituduhe mangkene, baga, timbangane kontol, puruna, timbanging pringsilan, ing sabanjure pada karo ingatase amejang marang kakung, enggone amardi supaya pada amardiya ing waskitaning sangkan-paran.


Mawa wis waskita, prayoga anetepana kang dadi Santosaning Iman, iya iku sahadat jati, kang kasebut ing dalem batin mangkene jarwane :


”Ingsun anekseni satuhune ora ana Pangeran anging Ingsun lan anekseni Ingsun satuhune Muhammad iku utusan Ingsun”.


Riwayating guru ana maneh, ingatase amejang marang pawestri, wenang kawuwuhan mangkene jarwane :


”Ingsun anekseni satuhune ora ana Pangeran anging Ingsun lan anekseni Ingsun satuhune Muhammad iku utusan Ingsun, Fatimah iku umatingsun”.



Manawa wis sumurup surasaning sahadat jati mangkono mau, nuli asahida marang wahananing sanak kita, iya iku kahananing dumadi kang gumelar ana ing alam dunya, kaya ta bumi, langit, srengenge, rembulan, lintang, geni, angin, banyu lan sapanunggalane kabeh, pada anaksenana yen kita mengko wis angakoni jumenenge Dzating Gusti Kang Amaha Suci, dadi sifating Allah kang sajati, kasebut ing dalem batin mangkene jarwane :


“Ingsun anakseni ing Dzatingsun dewe, satuhune ora ana Pangeran, anging Ingsun, lan anakseni Ingsun, satuhune Muhammad iku utusaningsun, iya sajatine kang Allah iku badaningsun, Rasul iku rahsaningsun, Muhammad iku cahyaningsun, iya Ingsun kang urip ora kena ing pati, iya Ingsun kang eling ora kena lali, iya Ingsun kang langgeng ora kena owah gingsir ing kahanan jati, iya Ingsun kang waskita ora kasamaran ing sawiji-wiji, iya Ingsun Kang Amurba Amisesa Kang Kawasa Wicaksana ora kekurangan ing pangreti, byar sampurna padang terawangan, ora karasa apa-apa, ora ana katon apa-apa, mung Ingsun kang anglimputi ing alam kabeh kalawan kudratingsun”.


BAB


ANGETRAPAKE PARABOTING NGELMU KASAMPURNAN


(WIRID HIDAYAT JATI)


Panengeraning Dina Kiyamat .

Bebukane amratelakake kang dadi Panengeraning dina Kiyamat, tegesing Kiyamat, jumeneng, kasebut ing gisor iki.


1. Panengeran Kang Dingin.



Kang dingin, yen wis asring uninga kang ora katonton, tanda kurang satuan, ing kono panggonane anyaketi tapa brata anyenyuda pakareman, anetepana panggalih : trima, rila,, temen, utama, mungguh utama iku dumunung ana ing sabar darana.


2. Panengeran Kang Kapindo


Kang kapindo, yen wis asring mireng kang kapiyarsa, kaya ta, mireng rerasaning jin setan, sato kewan, tanda kurang setengah taun, ing kono panggonaning kurmat sapanunggalane anglakoni panggaweyan becik, kinantenan angati-ati marang uripe dewe.


3. Panengeran Kang Kaping Telu.


Kang kaping telu, yen wis salin ing paningale, kaya ta, ing sasi Muharram, Shafar, andulu langit katon abang; Mulud, Rabiul Akhir, srengenge katon ireng; Jumadilawal, Jumadilakhir, rembulan katon ireng; Rejeb, Ruwah, banyu katon abang; Pasa Syawal, wewayangane dewe katon loro; Zulkaedah, Besar, geni katon ireng; kabeh iku tanda kurang rong sasi, ing kono panggonaning wasiyat karo riwayat, tegese amemeling karo wewarah, kinantenan taberi asesuci.


4. Panengeran Kang Kaping Pat.


Kang kaping pat, yen dariji panungguling asta dibekuk, kapetelake dalah epek-epeke, dariji manis kaangkat, yen wis kaangkat anjunjung dariji manise mau, tanda kurang patang puluh dina, ing kono panggonaning afiyat, tegese pangapura. Iya iku anenuwun pangapura marang Pangerane, saha banjur angapura marang kang pada kaluputan, utawa aminta pangapura marang kang pada rumasa kalarakake atine.


5. Panengeran Kang Kaping Lima.



Kang kaping lima, yen asta kawawas ing netra loro darijine wis katon kalong, ugel-ugele wis katon pedot, tanda kurang sasasi, ing kono panggonaning amatrapake pikukuhing ngelmu kasampurnan kaya kang kasebut ing ngisor iki :


a. Iman, tegese angandel, kang diandel kudrate, tegesing kudrat : kuwasa.


b. Tauhid, tegese muhung sawiji, tegese pasrah marang iradate, tegesing iradat : karsa.


c. Makrifat, tegese waskita, kang diwaskitani ngelmune iya iku anguningani dununging Dzat, sifat, asma, afngal, tegesing Dzat : kanta, sifat : rupa, asma : aran, afngal : pakreti.



d. Islam, tegese slamet, kang slamet iku chayate, tegesing khayat : urip, dumunung ana ing sifat jalal, jamal, kahar, kamal, tegesing jalal : agung, kang agung iku Dzate, dening anglimputi ing alam kabeh, tegesing jamal : elok, kang elok iku sifate, dening dudu lanang dudu wadon, dudu wandu, sarta ora arah ora enggon, tanpa warna tanpa rupa, tegesing kahar : wisesa, kang wisesa iku asmane, dening ora nama sapa-sapa, tesegesing kamal : sampurna, kang sampurna iku afngale, dening bisa gumelar pada sanalika pakretine, saka kawasa tanpa sangsaya.


Mungguh dununge mangkene, iman dumunung ana ing eneng, tauhid, dumunung ana ing ening, makrifat dumunung ana ing awas, islam dumunung ana ing eling.


6. Panengeran kang Kaping Nem.


Kang kaping nem, yen wis asring katonton warnane dewe, tanda kurang satengah sasi, ing kono panggonaning Pamuja, aneges karsane Kang Kawasa, patrape ing saben apangkat arep sare, Pamujane kasebut ing ngisor iki :


“Ana pujaningsun sawiji, Dzat iya Dzatingsun, sifate iya sifatingsun, asmane iya asmaningsun, afngale iya afngalingsun, Ingsun puja ing patemon tunggal sakahananingsun, samprna kalawan kudratingsun”.


Ing nalika iku ciniptaa kang pinuja tunggal, kaya ta Bapa, Biyung, Kaki, Nini, Garwa, Putra, Wayah, sapadane kang dadi pelenging cipta bisaan anunggal ing jaman kalanggengan.


7. Panengeran Kang Kaping Pitu.



Kang kaping pitu, yen wis rumasa larakasandang, tegese ora arep apa-apa, tanda kurang pendak dina, ing kono panggonaning tobat, patrape manawa lagi wungu sare, kasebut ing ngisor iki :


“Ingsun analangsa maring Dzatingsun dewe, regeting jisimingsun, gorohing atiningsun, serenge ing napsuningsun, laline ing uripingsun salawas-lawase, ing mangko Ingsun ruwat sampurna ing sadosaningsun kabeh kalawan kudratingsun”.


8. Panengeran Kang Kaping wolu.


Kang kaping wolu, yen wis karasa gerah uyang saranduning sarira ing jaba jero kabeh, terkadang asring andadekana wetuning sesuker tinja taun, kara tinja kalong, utawa cacing kalung karo cacing tembaga, ing wekasan pucuking parji karasa anyep, andadekake teranging nutfah, iku tanda wis parek ing dina Kiyamat, amung kurang ing saantara dina, ing kono waktuning Dajal laknat katon arep agawe arubiru, marang kahanan kita, iya iku pangonaning katekan rancana saka sadulur papat, kalima pancer dumunung ana ing badan kita dewe, panangkise anapekena rahsaning jati wisesa, tegese angenirake angen-angen, banjur karuwata kaya ing ngisor iki :


“Ingsun angruwat kadangingsun papat kalima pancer kang dumunung ana ing badaningsun dewe. Mar marti Kakang Kawah Adi Ari-ari Getih Puser, sakehing kadangingsun kang ora katon, lan kang ora karawatan, utawa kadangingsun kang metu saka marga hina lan ora metu saka ing marga hina, sarta kadangingsun kang metu bareng sadina kabeh pada sampurna nirmala waluya ing kahanan jati, dening kudratingsun”.


Nuli asaksiya kalayan Dzat kita dewe, kaya asahid marang wahananing sanak kita, iya iku kahananing dumadi kang gumelar ing alam dunya, wis kasebut ing ngarep ana wekasaning wewejangan.


9. Panengeran Kang Kaping Sanga Utawa kang Wekasan.


Kang kaping sanga, yen ketek ana ugel-uegeling asta wis ora ana, andadekake oncate pramananing kanaka, sarta pramananing tingal wis sepen, andadekake rupeking pandulu rengating alis, utawa garebeging talingan wis meneng, andadekake pengeng sanalika, ing wekasan garing-gingen kang sarira banjur kambu gandaning sawa, iku tanda wis muncad ing dina Kiyamat, jumeneng kalayan pribadine, ing kono panggonaning anucekake sakehing anasir, tegesing anasir : bangsa, iya iku bangsaning khak kang dumunung ana ing Dzat, sifat, asma, afngal, kaya ta : anasir badan asal saka ing bumi , geni, angin, banyu, iku kaciptaa suci mulya mulih marang asale, saampurnaa anunggal kalayan anasiring roh, kang sumende ana kahananing wujud, ngelmu, nur, suhud; Tegese wujud : wahana, iya iku getih, amarga getih iku dadi kanyatahaning roh, Tegese ngelmu : paningal, iya iku paningaling netra balaka, amarga paningal iku dadi pamawasing roh, Tegese nur : cahya, iya iku cahya kang anglimputi ing sarira, amarga cahya iku dadi pratandaning roh, Tegese suhud : saksi, iya iku napas, amarga napas iku dadi saksining roh.



Dene enggone anucekake kasebut ing sajroning cipta mengkene :


“Ingsun anucekake sakalaliring anairingsun kang abangsa jasmani, suci mulya sampurna anunggal kalawan sakaliring anasiringsun kang abangsa rochani, nirmala waluya ing kahanan jati dening kudratingsun”.


Yen wis mangkono, nuli Nur Muhammad tumimbul, gumilang-gilang ana ing ana ing wadana, tanda bakal binuka kijabing Pangeran, meh katone sakehing cahya, ing kono panggonaning ngawinake badan karo nyawa, kasebut ing sajroning cipta mangkene :


“Allah kang kinawin, winalenan dening Rasul, pangulune Muhammad, saksine malaekat papat, iya iku Ingsun kang angawin badaningsun, winalenan dening Rahsaningsun, kaunggahake dening cahyaningsun, sinaksenan dening malaekatingsun papat, Jabrail, iya iku pangucapingsun, Mikali, pangambuningsun, Israfil, paningalingsun, Ijraril, pamiyarsaningsun, srikawine sampurna saka ing kudratingsun”.


Nuli anyiptaa sangkan paraning Tanazultarki, kasebut ing ngisor iki :


“Ingsun mancad saka alam Insan Kamil, tumeka maring alam Ajsam, nuli tumeka maring alam Misal, nuli tumeka maring alam Arwah, nuli tumeka maring alam Wachidiyat, nuli tumeka maring alam Wahdat, nuli tumeka maring alam Achadiyat, nuli tumeka maring alam Insan Kamil maneh, sampurna padang terawangan saka ing kudratingsun”.


Nuli anyiptaa ing pambirat asaling cahya sawiji-wiji kasampurnakake saka kudrat kita, supaya aja nganti kalimputan dening cahya kang andadekake durgamaning sangkan paran, mangkana pambirate ing sajroning cipta :



“Cahya ireng kadadeyaning napsu Luwamah sumurup maring cahya abang, cahya abang kadadeyaning napsu Amarah sumurup maring cahya kang kuning, cahya kuning kadadeyaning napsu Sufiyah sumurup maring cahya kang putih, cahya putih kadadeyaning napsu Mutmainah sumurup maring cahya kang amancawarna, cahya kang amancawarnakadadeyaning pramana sumurup maring Dzating cahyaningsun awening mancur mancarong gumilang tanpa wewanyangan, byar sampurna padang terawangan, ora ana katon apa-apa, kabeh-kabeh pada kalimputan dening Dzatingsun saka ing kudratingsun”.


Ing nalika iku upama ana karasa apa-apa ing badane, angusapa puser kaping telu (3), upama angrasa liwung kaya mendem, angusapa dada kaping telu (3), upama angrasa arip arep sare, angusapa batuk kaping telu (3), upama angrasa arep lali, angusapa embun-embun kaping telu (3), banjur tata-tata dandan kaya ing ngisor iki ptrape :


1. Wiwit asidakep suku tunggal anutupi babahan nawa sanga, dirijining asta pada antuk ing selaning dariji kaya angapu-rancang, jempol diadu pada jempol, banjur tumumpang ing dada, dibener sesipatane lawan tengahing dada, salonjoring sikil awit jempol sikil katemokake pada jempol sikil dipapak, polok ketemokake pada polok digatuk, dengkul katemokake pada dengkul dirapet, palanangan sapalandungane sinipat karo jempol sikil aja nganti katindihan.


2. Nuli amawas pucuking grana, disipat ing dada tumeka ing puser, ing palanangan, ing jempol sikil, banjur angeningake cipta.


3. Nuli angeremake netra kang alon, angingkemake lambe kang adamis, untu gatuka pada untu kang rata, ilat katekuk manduwur kapadalake ing cetak, banjur pasrah analangsa ing Dzate dewe.


4. Nuli amegeng napas ing sanalika banjur anyipta matrapake panjenenganing Dzat, wiwit angumpulake kawula gusti mangkene :


“Ingsun Dzating Gusti Kang Asifat Esa, anglimputi ing kawulaningsun tunggal dadi sakahanan, sampurna saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegenging napas tinurunake metu ing grana kang alon aja nganti kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta maha sucekake ing Dzat kita kaya mangkene :



“Ingsun Dzat Kang Maha Suci Kang Asifat Langgeng, kang amurba amisesa kang kawasa, kang sampurna nirmala waluya ing jisimingsun kalawan kudratingsu”. Ing kono pamegengeng napas katurunake metu ing grana maneh, kang alon aja nganti kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angrakit karatoning Dzat kita kang amaha mulya kaya mangkene :


“Ingsun Dzat Kang Maha Luhur Kang Jumeneng Ratu Agung, kang amurba amisesa kang kawasa andadekake ing karatoningsun kang agung kang maha mulya, Ingsun wengku sampurna sakapraboningsun, jangkep saisen-isening karatoningsun, pepak sabalaningsun kabeh ora ana kang kekurangan, byar gumelar dadi saciptaningsun, ana sasedyaningsun, teka sakarsa-karsaningsun kabeh, saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angracut ing jisim kita kaya mangkene :


“Jisimingsun kang kari ana ing alam dunya, yen wis ana jaman karamat kang amaha mulya, wulu kulit daging getih balung sungsum sapanunggalane kabeh, asale saka ing cahya muliha maring cahya, sampurna bali Ingsun maneh, saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta anarik marang para akrab sapanduwur sapangisor kang wis pada ngajal, kasampurnakake kaya mangkene :


“Jaganingsun sapanduwur sapangisor kabeh, kang pada mulih ing jaman karamating alame dewe-dewe pada suci mulya samprnaa kaya Ingsun saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.



Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta angukud gumelaring alam dunya kasampurnakake kabeh kaya mangkene :


“Ingsun andadekake alam dunya saisen-isene kabeh iki, yen wis tutug ing wewangene, Ingsun kukud mulih mulya samprna dadi sawiji kalawan kahananingsun maneh saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta ambabar marang tedak turune kang pada kari kaya mangkene :


“Tusasingsun kang maksih pada kari ana ing alam dunya kabeh, pada nemuwa suka bungah sugih singgih aja ana kang kekurangan, rahayu salameta sapanduwure sapangisore saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta amasang pangasihan marang para tumitah kabeh kaya mangkene :


“Sakehing titahingsun kabeh, kang pada andulu kang pada karungu pada asih welasa marang Ingsun saka ing kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.



Yen wis sareh, amegeng napas maneh ing sanalika banjur anyipta amasang kamayan marang para mahkluk kang pada angarubiru, utawa ora angendahake marang jisim kita kaya mangkene :


“Sakehing mahklukingsun kabeh, kang ora angendahake maringsun, pada kaprabawa ing kamayan dening kudratingsun”. Ing kono pamegeng napas tinurunake metu ing grana maneh, kang alon aja kasusu.


Dene enggone amatrapake panjenenganing Dzat kabeh mau yen karingkes dadi sawiji ana pratingkahe, wiwit pamegenging napas amung sapisan bae, ing sanalika amatrapake kaya mangkene :


“Sakaliring cahya kabeh pada kalimputan dening Dzatingsun, iya Ingsun Dzating Gusti Kang Asifat Esa, iya Ingsun Dzat Kang Maha Suci asifat Langgeng, iya Ingsun Dzat Kang Maha Luhur Kang Jumeneng Ratu agung, kang amurba amisesa kang kawasa angracud jisimingsun, anarik jaganingsun, angukud jagadingsun, amababar turasingsun, amasang pangasihan marang titahingsun, amasang kamayan marang mahklukingsun kabeh sampurna saka ing kudratingsun”. Banjur kaciptaa ing sasurasane, sarta pamegenging napas tinurunake metu ing grana kang alon aja nganti kasusu.


Mungguh cancude ing sajroning amegeng napas mau uger enget ing cipta bae, patrape kabeh iku iya wis kacakup, sabab yen sajroning jaman karamatullah ing tembe waktuning makam ijabah, tegese panggonan katarima, apa saciptane dadi, amarga sirnaning mudah kari wajah, mudah iku Dzating kawula, wajah iku Dzating Gusti Kang Asifat Langgeng.


Yen wis mankono, maras kita tumangkep ing ati, andadekake seseke ing napas, ing kono banjur anarika napas saka kiwa mubeng anengen, saka tengen mubeng ngiwa, kakumpulake dadi sawiji ana ing lintang johar akhir, iya iku puser, katarik manduwur bener kang sareh, leren tinata ana ing maligening Bait al Muharram, iya iku dada, banjur anyipta cancuding amatrapake panjenenganing, dienget aja nganti tumpang suh kumpuling napas, tanapas, anpas, nupus, napas iku tetalining jisim, dumunung ana ing ati suweda, tegese woting ati, wahanane dadi angin kang metu saka badan wae, tanapas, iku tetalining ati, dumunung ana ing puser, wahanane dadi angin kang manjing marang badan bae, anpas iku tetalining roh, dumunung ana ing jejantung, wahanane angin kang tetep ana ing jero bae, nupus iku tetalining rahsa, dumunung ana ing puat kang aputih, iya iku ana ing woding jejantung, wahanane dadi angin kang metu angiwa anengen saka badan, pakartine anglimputi sakaliring jasmani rochani.


Yen wus kumpul dadi sawiji, napas, tanapas, anpas, nupus, mau banjur katarik manduwur kang alon, leren tinata ana ing maligening Bait al Makmur iya iku ing sirah, ing kaciptaa licin dadi nukat gaib, tegese saliring jasmani kaciptaa luluh dadi banyu, nuli kaciptaa luyut dadi nyawa, nuli kaciptaa lenyep dadi rahsa, nuli kaciptaa layat dadi cahya gumilang tanpa wewayangan ing kahanan kita kang sajati.


Yen wis mangkono, erah kita parad banjur karasa walikaten salir anggaotaning sarira kabeh andadekake : netra bawur, talingan pengleh, grana mingkup, lidah mangkeret, ing wekasan cahya surem, swara sirna, ora bisa aingali, miyarsa, angganda, amirasa, amung kari cipta bae, amarga wis kinukud tataning sarengat, tarekat, hakekat, makrifat : * Sarengat iku lakuning badan, dununge ing lesan, * Tarekat lakuning ati, dununge ing grana, * Hakekat lakuning nyawa, dununge ing talingan, * Makrifat lakuning rahsa, dununge ing netra, mula sejatining sarengat iku lesan, tarekat : grana, hakekat : talingan, makrifat netra, kaupamakake bawure kaca wirangi, utawa esating banyu zamzam, nuli pamiyarsaning talingan, kaupamakake rentahing godong sajaratilmuntaha, utawa kangsrahing hajar al aswad, nuli panggandaning grana, kaupamakake guguring wukir ikrap, utawa rubuhing ardi tursina, nuli pamirasaning lesan, kaupamakake bubrahing wot siratalmustakim, utawa rusaking ka’batullah, ing kono banjur karasa nikmat saliring anggaotaning sarira kabeh, angluwihi nikmating sanggama ing nalika metokake rahsa, amarga awit binuka kijabing Pangeran, waktuning sirnaning warana banjur katoning jaman karamatullah, tegese jaman kamulyaning Allah, pangrasane ing dalem adam kukumi tekane sakehing cahya kang pada anglimputi ing Dzating karaton, ing nalika iku amung amustiya pepuntoning tekad kang santosa, kaya ngibarating aksara Alif kang ajabar jer apes, unine : A, I, U, tegese : Aku Iki Urip, banjuranyipta brangta ing Dzat, supaya aja kengetan marang kang keri kabeh.



BAB


Hanggayuh Kasampurnaning Hurip Berbudi Bawalesana

Ngudi Sejatining Becik




Ketuhanan

1. Pangeran iku siji, ana ing ngendi papan langgeng, sing nganakake jagad iki saisine dadi sesembahane wong sak alam kabeh, nganggo carane dhewe-dhewe.

2. Pangeran iku ana ing ngendi papan, aneng siro uga ana pangeran, nanging aja siro wani ngaku pangeran.

3. Pangeran iku adoh tanpa wangenan, cedhak tanpa senggolan.

4. Pangeran iku langgeng, tan kena kinaya ngapa, sangkan paraning dumadi.

5. Pangeran iku bisa mawujud, nanging wewujudan iku dudu Pangeran.

6. Pangeran iku kuwasa tanpa piranti, akarya alam saisine, kang katon lan kang ora kasat mata.

7. Pangeran iku ora mbedak-mbedakake kawulane.


8. Pangeran iku maha welas lan maha asih hayuning bawana marga saka kanugrahaning Pangeran.

9. Pangeran iku maha kuwasa, pepesthen saka karsaning Pangeran ora ana sing bisa murungake.

10. Urip iku saka Pangeran, bali marang Pangeran.

11. Pangeran iku ora sare.

12. Beda-beda pandumaning dumadi.

13. Pasrah marang Pangeran iku ora ateges ora gelem nyambut gawe, nanging percaya yen Pangeran iku maha Kuwasa. Dene kasil orane apa kang kita tuju kuwi saka karsaning Pangeran.

14. Pangeran nitahake sira iku lantaran biyung ira, mulo kudu ngurmat biyung ira.

15. Sing bisa dadi utusaning Pangeran iku ora mung jalma manungsa wae.

16. Purwa madya wasana.


17. Owah gingsiring kahanan iku saka karsaning Pangeran kang murbeng jagad.

18. Ora ana kasekten sing madhani pepesthen awit pepesthen iku wis ora ana sing bisa murungake.

19. Bener kang asale saka Pangeran iku lamun ora darbe sipat angkara murka lan seneng gawe sangsaraning liyan.

20. Ing donya iki ana rong warna sing diarani bener, yakuwi bener mungguhing Pangeran lan bener saka kang lagi kuwasa.

21. Bener saka kang lagi kuwasa iku uga ana rong warna, yakuwi kang cocok karo benering Pangeran lan kang ora cocok karo benering Pangeran.

22. Yen cocok karo benering Pangeran iku ateges bathara ngejawantah, nanging yen ora cocok karo benering Pangeran iku ateges titisaning brahala.

23. Pangeran iku dudu dewa utawa manungsa, nanging sakabehing kang ana iki uga dewa lan manungsa asale saka Pangeran.

24. Ala lan becik iku gandengane, kabeh kuwi saka karsaning Pangeran.

25. manungsa iku saka dating Pangeran mula uga darbe sipating Pangeran.


26. Pangeran iku ora ana sing Padha, mula aja nggambar-nggambarake wujuding Pangeran.

27. Pangeran iku kuwasa tanpa piranti, mula saka kuwi aja darbe pangira yen manungsa iku bisa dadi wakiling Pangeran.

28. Pangeran iku kuwasa, dene manungsa iku bisa.

29. Pangeran iku bisa ngowahi kahanan apa wae tan kena kinaya ngapa.

30. Pangeran bisa ngrusak kahanan kang wis ora diperlokake, lan bisa gawe kahanan anyar kang diperlokake.

31. Watu kayu iku darbe dating Pangeran, nanging dudu Pangeran.

32. Manungsa iku bisa kadunungan dating Pangeran, nanging aja darbe pangira yen manungsa mau bisa diarani Pangeran.

33. Titah alus lan titah kasat mata iku kabeh saka Pangeran, mula aja nyembah titah alus nanging aja ngina titah alus.

34. Samubarang kang katon iki kalebu titah kang kasat mata, dene liyane kalebu titah alus.


35. Pangeran iku menangake manungsa senajan kaya ngapa.

36. Pangeran maringi kawruh marang manungsa bab anane titah alus mau.

37. Titah alus iku ora bisa dadi manungsa lamun manungsa dhewe ora darbe penyuwun marang Pangeran supaya titah alus mau ngejawantah.

38. Sing sapa wani ngowahi kahanan kang lagi ana, iku dudu sadhengah wong, nanging minangka utusaning Pangeran.

39. Sing sapa gelem nglakoni kabecikan lan ugo gelem lelaku, ing tembe bakal tampa kanugrahaning Pangeran.

40. Sing sapa durung ngerti lamun piyandel iku kanggo pathokaning urip, iku sejatine durung ngerti lamun ana ing donyo iki ono sing ngatur.

41. Sakabehing ngelmu iku asale saka Pangeran kang Mahakuwasa.

42. Sing sapa mikani anane Pangeran, kalebu urip kang sempurna.


Kerohanian


1. Dumadining sira iku lantaran anane bapa biyung ira.

2. Manungsa iku kanggonan sipating Pangeran.

3. Titah alus iku ana patang warna, yakuwi kang bisa mrentah manungsa nanging ya bisa mitulungi manungsa, kapindho kang bisa mrentah manungsa nanging ora mitulungi manungsa, katelu kang ora bisa mrentah manungsa nanging bisa mitulungi manungsa, kapat kang ora bisa mrentah manungsa nanging ya ora bisa mrentah manungsa.

4. Lelembut iku ana rong warna, yakuwi kang nyilakani lan kang mitulungi.

5. Guru sejati bisa nuduhake endi lelembut sing mitulungi lan endi lelembut kang nyilakani.

6. Ketemu Gusti iku lamun sira tansa eling.

7. Cakra manggilingan.

8. Jaman iku owah gingsir.

9. Gusti iku dumunung ana atining manungsa kang becik, mulo iku diarani Gusti iku bagusing ati.


10. Sing sapa nyumurupi dating Pangeran iku ateges nyumurupi awake dhewe. Dene kang durung mikani awake dhewe durung mikani dating Pangeran.

11. Kahanan donya ora langgeng, mula aja ngegungake kesugihan lan drajat ira, awit samangsa ana wolak-waliking jaman ora ngisin-ngisini.

12. Kahanan kang ana iki ora suwe mesthi ngalami owah gingsir, mula aja lali marang sapadha-padhaning tumitah.

13. Lamun sira kepengin wikan marang alam jaman kelanggengan, sira kudu weruh alamira pribadi. Lamun sira durung mikan alamira pribadi adoh ketemune.

14. Yen sira wus mikani alamira pribadi, mara sira mulanga marang wong kang durung wikan.

15. Lamun sira wus mikani alamira pribadi, alam jaman kelanggengan iku cedhak tanpa senggolan, adoh tanpa wangenan.

16. Lamun sira durung wikan alamira pribadi mara takono marang wong kang wus wikan.

17. Lamun sira durung wikan kadangira pribadi, coba dulunen sira pribadi.

18. Kadangira pribadi ora beda karo jeneng sira pribadi, gelem nyambut gawe.


19. Gusti iku sambaten naliko sira lagi nandang kasangsaran. Pujinen yen sira lagi nampa kanugrahaning Gusti.

20. Lamun sira pribadi wus bisa caturan karo lelembut, mesthi sira ora bakal ngala-ala marang wong kang wus bisa caturan karo lelembut.

21. Sing sapa nyembah lelembut ikut keliru, jalaran lelembut iku sejatine rowangira, lan ora perlu disembah kaya dene manembah marang Pangeran.

22. Weruh marang Pangeran iku ateges wis weruh marang awake dhewe, lamun durung weruh awake dhewe, tangeh lamun weruh marang Pangeran.

23. Sing sapa seneng ngrusak katentremane liyan bakal dibendu dening Pangeran lan diwelehake dening tumindake dhewe.

24. Lamun ana janma ora kepenak, sira aja lali nyuwun pangapura marang Pangeranira, jalaran Pangeranira bakal aweh pitulungan.

25. Gusti iku dumunung ana jeneng sira pribadi, dene ketemune Gusti lamun sira tansah eling.


Kemanusiaan

1. Rame ing gawe sepi ing pamrih, memayu hayuning bawana.


2. Manungsa sadrema nglakoni, kadya wayang umpamane.

3. Ati suci marganing rahayu.

4. Ngelmu kang nyata, karya reseping ati.

5. Ngudi laku utama kanthi sentosa ing budi..

6. Jer basuki mawa beya.

7. Ala lan becik dumunung ana awake dhewe.

8. Sing sapa lali marang kebecikaning liyan, iku kaya kewan.

9. Titikane aluhur, alusing solah tingkah budi bahasane lang legawaning ati, darbe sipat berbudi bawaleksana.

10. Ngunduh wohing pakarti..


11. Ajining dhiri saka lathi lan budi.

12. Sing sapa weruh sadurunge winarah lan diakoni sepadha-padhaning tumitah iku kalebu utusaning Pangeran.

13. Sing sapa durung wikan anane jaman kelanggengan iku, aja ngaku dadi janma linuwih.

14. Tentrem iku saranane urip aneng donya.

15. Yitna yuwana lena kena.

16. Ala ketera becik ketitik.

17. Dalane waskitha saka niteni.

18. Janma tan kena kinira kinaya ngapa.

19. Tumrap wong lumuh lan keset iku prasasat wisa, pangan kang ora bisa ajur iku kena diarani wisa, jalaran mung bakal nuwuhake lelara.


20. Klabang iku wisane ana ing sirah. Kalajengking iku wisane mung ana pucuk buntut. Yen ula mung dumunung ana ula kang duwe wisa. Nanging durjana wisane dumunung ana ing sekujur badan.

21. Geni murub iku panase ngluwihi panase srengenge, ewa dene umpama ditikelake loro, isih kalah panas tinimbang guneme durjana.

22. Tumprape wong linuwih tansah ngundi keslametaning liyan, metu saka atine dhewe.

23. Pangucap iku bisa dadi jalaran kebecikan. Pangucap uga dadi jalaraning pati, kesangsaran, pamitran. Pangucap uga dadi jalaraning wirang.

24. Sing bisa gawe mendem iku: 1) rupa endah; 2) bandha, 3) dharah luhur; 4) enom umure. Arak lan kekenthelan uga gawe mendem sadhengah wong. Yen ana wong sugih, endah warnane, akeh kapinterane, tumpuk-tumpuk bandhane, luhur dharah lan isih enom umure, mangka ora mendem, yakuwi aran wong linuwih.

25. Sing sapa lena bakal cilaka.

26. Mulat salira, tansah eling kalawan waspada.

27. Andhap asor.

28. Sakbegja-begjane kang lali luwih begja kang eling klawan waspada.


29. Sing sapa salah seleh.

30. Nglurug tanpa bala.

31. Sugih ora nyimpen.

32. Sekti tanpa maguru.

33. Menang tanpa ngasorake

34. Rawe-rawe rantas malang-malang putung

35. Mumpung anom ngudiya laku utama.

36. Yen sira dibeciki ing liyan, tulisen ing watu, supaya ora ilang lan tansah kelingan. Yen sira gawe kebecikan marang liyan tulisen ing lemah, supaya enggal ilang lan ora kelingan.

37. Sing sapa temen tinemu.


38. Melik nggendhong lali.

39. Kudu sentosa ing budi.

40. Sing prasaja.

41. Balilu tau pinter durung nglakoni.

42. Tumindak kanthi duga lan prayogo.

43. Percaya marang dhiri pribadi.

44. Nandur kebecikan.

45. Janma linuwih iku bisa nyumurupi anane jaman kelanggengan tanpa ngalami pralaya dhisik.

46. Sapa kang mung ngakoni barang kang kasat mata wae, iku durung weruh jatining Pangeran.


47. Yen sira kasinungan ngelmu kang marakake akeh wong seneng, aja sira malah rumangsa pinter, jalaran menawa Gusti mundhut bali ngelmu kang marakake sira kaloka iku, sira uga banjur kaya wong sejene, malah bisa aji godhong jati aking.

48. Sing sapa gelem gawe seneng marang liyan, iku bakal oleh wales kang luwing gedhe katimbang apa kang wis ditindakake.






BAB


Sedulur Papat Antara Kejawen dan Islam



Keberadaan kita hidup di dunia ini tidak sendiri. Semenjak pertama kali kita diturunkan ke alam dunia lewat rahim ibu, Tuhan sudah menitahkan adanya penjaga-penjaga yang senantiasa mendampingi kita hidup di alam dunia. Dan sesuai dengan perintah Tuhan, para penjaga-penjaga itu dengan setia senantiasa berada di sekeliling kita.


Bagi orang Jawa, khususnya orang yang memahami tentang Kejawen, adanya para penjaga tersebut dikenal dengan sebutan “Sedulur Papat”. Siapa saja Sedulur Papat itu? Sedulur papat yang dikenal masyarakat yang memahami Kejawen adalah:


1. Kakang Kawah (Air Ketuban)

2. Adhi Ari-Ari (Ari-ari)

3. Getih (Darah)

4. Puser (Pusar)


Kakang Kawah

Yang disebut dengan Kakang Kawah adalah air ketuban yang menghantarkan kita lahir ke alam dunia ini dari rahim ibu. Seperti kita ketahui, sebelum bayi lahir, air ketuban akan keluar terlebih dahulu guna membuka jalan untuk lahirnya si jabang bayi ke dunia ini. Lantaran air ketuban (kawah) keluar terlebih dulu, maka masyarakat Kejawen menyebutnya Kakak/Kakang (saudara lebih tua) yang hingga kini dikenal dengan istilah Kakang Kawah.


Adhi Ari-Ari

Sedangkan yang disebut dengan adhi ari-ari adalah ari-ari jabang bayi itu sendiri. Urutan kelahiran jabang bayi adalah, air ketuban terlebih dulu, setelah itu jabang bayi yang keluar dan dilanjutkan dengan ari-ari. Karena ari-ari tersebut muncul setelah jabang bayi lahir, maka masyarakat Kejawen biasanya mengenal dengan sebutan Adhi/adik Ari-ari.


Getih


Getih memiliki arti darah. Dalam rahim ibu selain si jabang bayi dilindungi oleh air ketuban, ia juga dilindungi oleh darah. Dan darah tersebut juga mengalir dalam sekujur tubuh si jabang bayi yang akhirnya besar dan berwujud seperti kita ini.


Puser

Istilah Puser adalah sebutan untuk tali pusar yang menghubungkan antara seorang ibu dengan anak yang ada dalam rahimnya. Dengan adanya tali pusar tersebut, apa yang dimakan oleh sang ibu, maka anaknya pun juga ikut menikmati makanan tersebut dan disimpan di Ari-Ari. Disamping itu, pusar juga digunakan oleh si jabang bayi untuk bernapas. Oleh karena itu, hubungan antara ibu dengan anaknya pasti lebih erat lantaran terjadinya kerjasama yang rapi untuk meneruskan keturunan. Semuanya itu atas kehendak dari Gusti Allah Yang Maha Kuasa.


Ketika seorang jabang bayi lahir ke dunia dari rahim ibu, maka semua unsur-unsur itu keluar dari tubuh si ibu. Unsur-unsur itulah yang oleh Gusti Allah ditakdirkan untuk menjaga setiap manusia yang ada di muka bumi ini. Maka bila masyarakat Kejawen hingga kini mengenal adanya doa yang menyebut saudara yang tak tampak mata itu secara lengkap yaitu

“KAKANG KAWAH, ADHI ARI-ARI, GETIH, PUSER, KALIMO PANCER”.




Pancer


Lalu siapakah yang disebut dengan istilah Pancer? Yang disebut dengan istilah Pancer itu adalah si jabang bayi itu sendiri. Artinya, sebagai jabang bayi yang berwujud manusia, maka dialah pancer dari semua ‘saudara-saudara’nya yang tak tampak itu.


Kesamaan Dengan Islam


Antara ajaran Kejawen dengan Islam ada kesamaannya. Dalam Islam disebutkan bahwa setiap manusia dijaga oleh malaikat-malaikat yang ditugaskan oleh Tuhan. Siapa saja malaikat-malaikat itu? Malaikat-malaikat yang ditugaskan oleh Gusti Allah untuk setiap manusia itu antara lain, Jibril, Mikail, Izroil dan Isrofil.


Nah, kesamaan antara ajaran Kejawen dan Islam tersebut yakni Kakang Kawah yang disebutkan sebagai pembuka jalan si jabang bayi, itu di Islam dianggap sama dengan Jibril (Penyampai Wahyu). Malaikat Jibril lah yang membuka jalan bagi keselamatan sang bayi hingga lahir ke dunia.


Sedangkan Adhi Ari-ari yang disebut-sebut di dalam ajaran Kejawen, di dalam Islam dianggap sama dengan Mikail (Pembagi Rezeki). Karena lewat Ari-Ari itulah si jabang bayi dapat hidup dengan sari-sari makanan yang didapatkan dari seorang ibu.


Sementara Getih (darah) , bagi orang Kejawen, pada pemahaman orang Islam dianggap sama dengan keberadaan malaikat Izroil (pencabut nyawa). Buktinya, jika tidak ada darahnya, apakah manusia bisa hidup?


Yang terakhir adalah Puser. Dalam pemahaman masyarakat Kejawen, Puser adalah sambungan tali udara (napas) antara sang ibu dengan anaknya. Nah, pada pemahaman Islam, Puser ini dianggap sama dengan Isrofil (Peniup Sangkakala). Meniup sangkakala menjelang kiamat Qubro (kiamat Besar) adalah dengan napas.


Oleh karena itu, kita wajib mengenali siapa penjaga-penjaga tak nampak yang sudah diperintahkan Gusti Allah untuk senantiasa mendampingi kita. Dengan kita mengenali keberadaan mereka, akhirnya mereka nantinya bisa mawujud (berwujud). Dan yang perlu diingat lagi, jika kita sudah melihat wujud mereka, maka hendaknya kita senantiasa memuji atas kebesaran Gusti Allah yang Maha Agung. Karena atas titah Gusti Allah-lah kita semua bisa hidup berdampingan dengan penjaga-penjaga yang disebut dengan Sedulur Papat, Kalimo Pancer.


Dua Hakekat Hidup


Manusia hidup di dunia ini sebenarnya memiliki dua hakekat. Dua hakekat hidup tersebut sebenarnya juga merupakan janji seorang manusia kepada sang Khalik sebelum manusia dilahirkan ke dunia ini. Dua hakekat hidup itu sendiri juga merupakan perintah Tuhan yang harus dijalankan selama hidup di dunia. Apakah dua hakekat hidup itu?


Masyarakat Jawa mengenal dua hakekat hidup tersebut yaitu tansah eling manembah marang Gusti Allah lan apik marang sak padan-padaning urip. Hakekat hidup yang dikenal oleh masyarakat Jawa tersebut juga dikenal dalam ajaran Islam dengan istilah Hablum Minnallah (selalu menyembah Allah) dan Hablum Minna Nass (berbuat baik pada sesama umat).


Dua hakekat kehidupan tersebut harus senantiasa kita ingat. Pasalnya, jika kita tidak ingat terhadap dua hakekat hidup tersebut, maka kita akan terkena bencana karena ulah kita sendiri. Misalkan, kita tidak berbuat baik terhadap sesama manusia, maka secara langsung maupun tidak langsung, kita tidak akan disenangi manusia lainnya yang ada di sekitar kita. Itu masih masalah hubungan dengan manusia. Nah, kalau hubungan dengan TUhan malah harus lebih baik lagi. Kalau dimusuhi manusia, kita masih bisa berlagak sombong dengan mengatakan tak butuh bantuan dari si fulan yang memusuhi kita, tetapi kalau dimusuhi oleh Gusti Allah, kepada siapa kita berlindung dan meminta pengayoman hidup?

Dua hakekat kehidupan itulah yang harus kita pegang dalam hidup ini. Kalau Anda tidak percaya, silakan Anda mengingkari dua hakekat kehidupan itu dan lihatlah apa yang akan terjadi pada Anda. Oleh karena itu, hayatilah dua hakekat hidup itu sebelum melangkah pada penyembahan Gusti Allah yang maha sempurna. Itu sebagai bukti bahwa kita telah menjalankan apa yang diperintahkan Gusti Allah kang Maha Adil untuk merengkuh CintaNYA





























PEPALI KI AGENG SELO (1)


1. pepali-ku ajinen mbrekati

tur selamet sarta kuwarasan


pepali iku mangkene :

- awja agawe angkuh

- awja ladak lan ajwa jail

- awja ati serakah

- awja celimut

- awja mburu aleman

- awja ladak, wong ladak pan gelis mati

- lan ajwa laku ngiwa


ARTINYA : ajaran hargai agar memberkahi


lagipun selamat, sehat

pepali itu demikian :

- jangan berbuat angkuh

- jangan bengis dan jangan jahil

- jangan tamak hatimu

- jangan pun panjang tangan

- jangan memburu pujian

- jangan angkuh, yang angkuh lekat koit

- jangan hendak bersikap negatif/buruk



2. padha sira titirua kaki

jalma patrap iku kasihana

iku arahen sawabe

ambrekati wong iku

nora kena sira wadani

tiniru iku kena

pambegane alus

yen angucap ngarah-arah

yen alungguh nora pegat ngati-ati


nora gelem gumampang


3. sapa sapa wong kang gawe becik

nora wurung mbenjang manggih harja

tekeng saturun-turune

yen sira dadi agung

amarentah marang wong cilik

awja sedaya-daya

mundhak ora tulus

nggonmu dadi pangauban


awja nacah, marentaha kang patitis

nganggowa tepa-tepa


4. padha sira ngestokena kaki

tutur ingsun kang nedya utama

angharjani sarirane

wya nganti seling surup

yen tumpangsuh iku niwasi

hanggung atelanjukan

temah sasar susur


tengraning jalma utama

bisa nimbang kang ala lawan kang becik

rasa rasaning kembang


5. kawruhana pambengkasing kardi

pakuning rat lelananging jagad

pambengkasing jagad kabeh

amung budi rahayu

setya tuhu marang HYANG WIDHI

warastra pira-pira


kang hanggung ginunggung

kasor dening tyas raharja

harjaning rat punika pakuning bumi

kabeh kapiyarsakna


6. poma poma anak putu mami

awja sira ngegungake akal

wong akal ilang baguse

dipun idhep wong bagus

bagus iku dudu mas picis


lawan dudu sandhangan

dudu rupa iku

bagus iku nyatanira

yen dinulu asih semune prakati

patrap solah prasaja


7. lawan awja dhemen ngaji-aji (mujizat)

awja sira kepengin kedhotan

kadigdayan apa dene

awja sira mbedhukun


awja ndhalang lan awja grami

awja budi-sudhagar

awja watak-kaum

kang den ajab mung ruruba

kaum iku padune cukeng abengis

iku kaum sanyata


8. kumbah krakah cukit lan andulit

miwah jagal melanten kumala

iku nora dadi gedhe


wajib sinirik iku

pan wus awja ngaruh-aruhi

awja doyan sembrana

matuh analutuh

niwasi barang karya

wong sembrana temahane nora becik

nyenyenges nanjak-nanjak


9. pae wong MAKRIFAT sejati

tingkah una-unine prasaja


dadi panengran gedhene

eseme kadi juruh

saujare manis trus ati

iku ingaran dhomas

wong bodho puniku

ingkang jero isi emas

ingkang nduwe bale kencana puniki

bola-bali kinenca


10. keh tepane mring sagun ging urip


pan uninga ati tengu gengnya

ingkang sasingkal gedhene

endhog bisa keluruk

miwah geni binakar warih

iku talining barat (angin)

kawruhana iku

manjing atos nora renggang

bisa mrojol ing kerep dipun kawruhi

kang cendhak kethokana



11. awja watak sira sugih wani

awja watak sok ngajak tukaran

awja ngendelke kuwanen

awja watak anguthuh

awja ewanan lan awja jail

awja ati canthula

ala kang tinemu

sing sapa atine ala

nora wurung bilahi pinanggih wuri


wong ala nemu ala


12. poma poma anak putu mami

awja sira mengeran busana

awja ngendelken pintere

awja anggunggung laku

ing wong urip dipun titeni

aketareng basa

katandha ing semu

semu becik, semu ala


sayektine ana tingkah solah muni

katon amawa cahya


13. awja sira amadhakken jalmi

amarentah kaya sato kewan

kebo sapi miwah iwen

awja sira prih weruh

kaya uwong pan nora ngreti

awja kaya si Soma

kebone pinukul


sababe sinau maca

yen bisoa nora beda padha urip

mulane awewuda


14. ayam ginusah yen munggah panti

atanapi lamun mangan beras

kebo ngadhangan bae

iku wong olah semu

lamun sira tetanggan kaki

yen layah ingaruhan


aruhana iku

yen tan layak enengena

apan iku nggemeni darbek pribadi

pan dudu rayatira


15. patrapena rayatira kaki

anak putu sanak presanakan

enakena ing atine

lamun sira amuruk

weruhena yen durung sisip


yen wus ketiwasan

awja sira tutuh

kelangan tambah duraka

yen wus tiwas sira umpah-umpahi kaki

tur iku mundhak apa


16. bumi geni banyu miwah angin

pan srengenge lintang lan rembulan

iku kabeh aneng kene

segara jurang gunung


padhang peteng padha sumandhing

adoh kalawan perak

wus aneng sireku

mulane ana wong ngucap

sapa bisa wong iku njaring angin

jaba jalma utama


17. tama temen tumanem ing ati

atinira tan nganggo was-uwas

waspada marang ciptane


tan ana liyanipun

muhung cipta harjaning ragi

miwah harjaning wuntat

ciptane nrus kalbu

nuhoni ingkang wawenang

wenangira kawula punika pesthi

sumangga ring kadarman


Mepes Hawa Nafsu di Bulan SURO


Salah satu bulan yang sangat disakralkan bagi orang yang berpaham Kejawen adalah bulan SURO. Di bulan tersebut, masyarakat Kejawen diwajibkan kembali menelaah perjalanan hidupnya dan memulai ritual sucinya dengan berbagai cara.



Ada yang melakukan sarasehan, melekan (tidak tidur hingga pagi hari), larung sesaji, grebeg Suro dan lainnya. Namun semuanya memiliki tujuan yang sama yakni hanya memuji kebesaran GUSTI ALLAH. Antara ajaran Kejawen dan Islam sebenarnya ada kesamaannya. Orang berpaham Kejawen menyebut bulan dengan sebutan SURO. Sedangkan Islam menyebutnya dengan bulan MUHARAM. Bulan SURO atau MUHARAM itu merupakan tahun baru Jawa dan Islam. Sedangkan tahun baru yang banyak dirayakan oleh masyarakat seluruh dunia adalah tahun baru Masehi.


Pertanyaan yang muncul, Mengapa berbagai ritual itu mesti dilakukan pada bulan SURO? Apakah bulan-bulan lain tidak disakralkan dan tidak boleh melakukan ritual? Boleh-boleh saja. Pada prinsipnya manembah pada GUSTI ALLAH itu tidak terikat oleh ruang dan waktu. Bukankah kita hidup hakekatnya ada 2 yaitu

1. tansah eling lan manembah marang GUSTI ALLAH tan kendat rino kelawan wengi (selalu ingat dan menyembah GUSTI ALLAH baik siang maupun malam)

2. Apik marang sakpodo-padaning urip (berkelakuan baik terhadap setiap makhluk ciptaan TUHAN). Bulan SURO dikatakan merupakan salah satu bulan istimewa karena di tahun yang baru ini kita wajib untuk menelaah kehidupan yang telah kita lalui untuk menapaki kehidupan yang akan datang.


Ada kepercayaan pada masyarakat Jawa yang berpaham Kejawen bahwa saking sakralnya bulan SURO ini, maka tidak boleh ada kegiatan yang tergolong untuk bersenang-senang seperti pesta pernikahan, mendirikan rumah dan lainnya. Semua itu ada benarnya. Pasalnya, pada bulan SURO ini setiap masyarakat Jawa wajib untuk mepes hawa nafsu. Artinya kita wajib introspeksi dengan cara melakukan perjalanan masuk ke dalam diri. Sebuah perjalanan ritual yang sulit untuk dilalui. Buktinya, ketika kita nyata-nyata memang bersalah, toh kita masih menuding orang lain yang salah. Ini sebuah contoh bentuk pengingkaran yang ada dalam diri masing-masing manusia. Dan sifat itu perlu ditelaah agar tidak terulang kembali di masa yang akan datang.



Bahkan bulan SURO yang diawali dengan tanggal 1 SURO senantiasa dirayakan masyarakat Jawa dengan beraneka ritual dan tidak bersifat hura-hura. Itulah sebabnya bulan SURO menjadi sakral di mata masyarakat Kejawen. SELAMAT TAHUN BARU, Mugi GUSTI ALLAH tansah maringi eling lan waspodo dhumateng kito sami. RAHAYU





Belajarlah Mati Sebelum Kematian itu Datang


“Belajarlah Mati sebelum kematian itu datang”. Kata-kata itu sepertinya hanya sebuah kata iseng yang diucapkan. Tetapi jika kita telaah dan pahami secara rinci, kata-kata itu mengandung makna yang sangat dalam dan sarat ilmu.

Belajar mati disini bukanlah dalam artian kita harus bunuh diri untuk bisa mengecap sebuah kematian. Tetapi arti kata belajar mati di sini adalah mematikan segala bentuk hawa nafsu untuk bisa bertemu dengan Sang Khaliq.

Orang yang beragama Islam juga memiliki kata-kata seperti itu yakni “Sholatlah kamu sebelum kamu disholati orang lain”. Artinya, bagi orang yang beragama Islam harus menjalankan sholat yang sejati. Bukan sholat yang hanya sekedar “gugur kewajiban” saja. Tetapi sholat disini adalah mengenal, menghadap, menyembah Allah. Dengan sholat, kita bisa mengenali Allah. Dengan Sholat kita bisa berbicara dan berkomunikasi dengan Allah. Seusai sholat, kita akan bisa merasakan kenikmatan dalam berkomunikasi dengan Allah.


Kembali pada pokok bahasan belajar mati. Dalam hal ini, belajar mati adalah berdiam diri (meditasi/samadhi) dengan mematikan hawa nafsu, pancaindera dan hal-hal lain yang berhubungan dengan nafsu. Semata-mata yang bergerak adalah hati dan rasa. Rasa sejati dengan bimbingan dari Gusti ALLAH lewat Guru Sejati. Dengan samadhi/meditasi, maka seseorang bisa mematikan diri sendiri dan berkontemplasi, konsentrasi menghadap khusuk pada Gusti ALLAH.

Dengan samadhi/meditasi, kita meninggalkan dunia ini untuk sementara waktu dan memasuki alam lain yakni alam jabarut, malakut hingga alam ilahiah. Dengan memasuki berbagai alam ini kita akan bisa melihat kebesaran dari Gusti ALLAH akan semua makhluk ciptaannya. Jika hal itu sering kita lakukan, maka sewaktu-waktu jika kita dipanggil oleh Gusti ALLAH (meninggal dunia), kita sudah siap.


Mengetuk Pintu Gusti ALLAH

Tidak ada bedanya tatakrama ketika kita bertamu dengan ketika kita menghadap pada Gusti ALLAH. Kalau kita bertamu ke rumah rekan atau sahabat, tentunya harus mengetuk pintu terlebih dulu sebelum siempunya rumah keluar. Demikian pula ketika hendak menghadap pada Gusti ALLAH. Kita harus mengetuk pintuNYA.

Mengetuk pintuNYA itu tidak dalam artian yang sebenarnya. Tetapi dalam artian meminta ijinNYA untuk bisa masuk ke alamnya. Manusia tidak akan bisa masuk dengan sendirinya tanpa mengetuk pintu Gusti ALLAH itu. Cara mengetuk pintu tersebut adalah dengan doa yang disebut dengan doa kunci.

Doa tersebut hendaknya dibaca tujuh kali dengan menahan napas setiap kali membacanya. Doa tersebut berbunyi:


Gusti Ingkang Moho Suci

Kulo Nyuwun Pangapuro Dhumateng Gusti Ingkang Moho Suci

Sirrullah, Dzatullah, Sifatullah


Kulo Sejatining Satrio Nyuwun Panguoso

Kulo Nyuwun Kanggo Tumindhake Satrio Sejati

Kulo Nyuwun Kanggo Anyirnakake Tumindak Ingkang Luput.


Dengan mengetuk pintu Gusti ALLAH tersebut, maka kita sudah bisa melanglang buana milik ALLAH yang tidak semua orang bisa memasukinya. Tentu saja, semua itu atas izin dari Gusti ALLAH sendiri sebagai pemilik alam semesta. Mudah-mudahan artikel tersebut dapat berguna. Rahayu…Rahayu….Rahayu





Belajar Pada GURU SEJATI




Mau tidak mau, makhluk hidup harus mempercayai pada sesuatu yang ghaib. Apabila tidak mempercayai hal yang ghaib, berarti kita sudah tidak percaya pada GUSTI ALLAH. Lho kok bisa? Jelas bisa. Alasannya, bukankah GUSTI ALLAH itu ghaib? Antara manusia dan GUSTI ALLAH terdapat ribuan hijab yang menutupi sehingga kita tidak bisa melihatNYA secara langsung.



Bahkan kita tidak bisa merabaNYA karena GUSTI ALLAH itu sifatnya tidak wujud.Kalau wujud, berarti bukanlah GUSTI ALLAH.

Itulah yang harus kita jadikan sebagai pegangan agar kita tidak terperdaya dalam memahami dan menyembah pada yang bukan GUSTI ALLAH.


Nah, seperti dijelaskan GUSTI ALLAH lewat Al’Quran, ALLAH sendiri sangat dekat. GUSTI ALLAH dalam Al’Quran menjelaskan yang kurang lebih artinya, “Kalau engkau bertanya tentang AKU, AKU ini sangat dekat. Bahkan lebih dekat dari urat lehermu sendiri.” Dari situlah kita bisa melihat bahwa GUSTI ALLAH itu dekat.


Pada tubuh seluruh manusia terdapat GUSTI ALLAH. Dimanakah posisiNYA? GUSTI ALLAH itu berada pada hati nurani yang paling dalam. Hati manusia dibagi menjadi 2 bagian yakni hati besar dan hati kecil. Perlu diketahui bahwa hati besar selalu berkata bohong, menghasut, iri, dengki dan lainnya. Sedangkan hati kecil selalu mengatakan hal-hal yang bersifat kebaikan, sabar, lembut dll.


Pada hati kecil itulah GUSTI ALLAH bersemayam. Namun kita tidak bisa memburu keberadaan GUSTI ALLAH dikarenakan adanya ribuan hijab yang menghalangi itu sendiri. GUSTI ALLAH akan menyatu dan menguasai tubuh kita, jika GUSTI ALLAH sendiri yang berkehendak.


Dalam pikiran manusia juga dibagi menjadi 2 yaitu pikiran materiil dan spirituil. Kalau pikiran materiil yang lebih menonjol, tentu manusia itu akan memburu hal-hal yang bersifat materiil seperti kekayaan, kemakmuran, pangkat, jabatan, lawan jenis dan lainnya. Namun kalau pikiran spirituil yang menonjol, maka seorang manusia boleh dikatakan hampir mirip dengan malaikat. Oleh karena itu, antara sisi materiil dan spirituil haruslah seimbang. Di satu sisi kita wajib bekerja untuk mencari materi, di sisi lain kita juga wajib untuk manembah dan memuji kebesaran GUSTI.



Untuk mendalami sisi spirituil, GUSTI ALLAH menciptakan piranti yang disebut dengan GURU SEJATI. Sebetulnya antara GUSTI ALLAH dan GURU SEJATI itu pada prinsipnya sama. Jika seseorang mulai memiliki keinginan dan kerinduan terhadap TUHAN, maka GURU SEJATI itulah yang akan memandu untuk lebih bisa mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH.


Bahkan banyak orang yang berpendapat bahwa GURU SEJATI yang ada pada manusia itu adalah NUR MUHAMMAD. Pendapat itupun ada benarnya. Pasalnya, manusia yang hidup di dunia ini selalu memiliki NUR MUHAMMAD. NUR MUHAMMAD itulah yang menjadi penghubung antara seorang manusia dengan GUSTI ALLAH.


Nah, biasanya GURU SEJATI itu senantiasa mengajarkan lewat kata hati kita. Ia senantiasa menggerakkan rasa dan hati kita untuk selalu mendekat kepada GUSTI. Bahkan tidak jarang GURU SEJATI juga mengajarkan apa yang harus dilakukan dalam sebuah ritual. GURU SEJATI bersemayam dalam rasa.


Contohnya, pernahkah Anda merasa kesepian walaupun berada di tengah keramaian? Nah, kalau Anda sedang dalam posisi seperti itu, cobalah untuk mendengarkan hati kecil Anda dan mengikuti rasa yang muncul. Sebab kata hati kecil dan rasa itu adalah GURU SEJATI Anda sendiri. Setiap manusia memiliki GURU SEJATI. Tergantung manusia itu sendiri apakah GURU SEJATI tersebut lebih banyak didengarkan ataupun lebih memilih untuk mendengarkan hati besar yang dipenuhi oleh setan.


Untuk itu, kenalilah GURU SEJATI Anda. Dengan mengenali GURU SEJATI Anda, maka Anda akan bisa selalu ‘bermesraan’ dengan GUSTI ALLAH. Paling tidak, rasa yang akan muncul adalah kedamaian dan ketentraman yang ada dalam diri Anda, meskipun Anda tidak memiliki uang. Penasaran? Coba Anda praktekkan sendiri





3 Titipan GUSTI ALLAH



Dalam hidup ini, setiap manusia selalu mendapatkan pengayoman dari GUSTI ALLAH. Pengayoman tersebut tidak pernah putus walau sedetik pun. Berbagai kenikmatan di dunia ini senantiasa kita terima secara gratis. Contohnya, napas kita. GUSTI ALLAH senantiasa memberikan udara pada kita untuk bernapas dan tidak membayar sepeser pun alias gratis. Namun kadangkala manusia selalu menganggap kenikmatan itu sebagai hal-hal yang berbau materi.


Umumnya manusia merasa baru mendapatkan kenikmatan setelah menerima duit dari orang lain. Mereka mengatakan itu merupakan rejeki. Rejeki dan kenikmatan itu semata-mata bukanlah materi. Apa yang kita terima dari GUSTI ALLAH berupa kesegaran, kesehatan dan lainnya, itupun merupakan rejeki dan kenikmatan dari ALLAH. Itu merupakan tanda bahwa GUSTI ALLAH senantiasa mengayomi setiap diri umatnya. Tidak peduli apakah umatnya itu memiliki cacat fisik maupun rohani, semuanya selalu mendapatkan pengayoman dari GUSTI.


GUSTI ALLAH itu juga Maha Adil. DIA menjaga setiap sendi-sendi kehidupan umatnya. Namun berbeda dengan manusia, rata-rata makhluk yang disebut manusia ini dalam praktek kehidupan sehari-hari ternyata tidak adil. Ada tiga hal yang patut dijaga oleh manusia agar seorang manusia itu dikatakan adil dan menjadi “Manungso sejati”. Apa saja itu?


Tiga hal tersebut adalah:

1. Raga

2. Pikiran

3. Jiwa


Ketiga hal tersebut ada dalam setiap tubuh manusia. Raga dalam bahasa Jawa disebut “Wadag”. Pikiran dalam bahasa Jawa disebut “nalar”. Sedangkan Jiwa disebut orang Jawa dengan “suksma”. Ketiga hal tersebut antara satu dengan lainnya memiliki makanan sendiri-sendiri.



Makanan untuk ketiga hal tersebut:

1. Raga (makanannya adalah nasi, roti dsb)

2. Pikiran (makanannya adalah membaca koran, melihat TV, mendengarkan radio dan tukar pikiran dengan orang lain agar tumbuh pemahaman)

3. Jiwa (makanan dari jiwa adalah “panembah”, “Memuji GUSTI ALLAH”, Sembahyang, Sholat dan lainnya, agar muncul rasa tentram dalam hidup ini).


Nah, rata-rata manusia dikatakan tidak bisa adil karena untuk menjaga makanan dari ketiga hal tersebut saja merasa kesulitan. Padahal, GUSTI ALLAH sudah menitipkan tiga hal tersebut pada setiap diri dan titipan itu harus dirawat dengan baik oleh manusia. Kenyataannya malah berkata lain. Manusia umumnya menelantarkan satu dari ketiga hal tersebut.


Setiap titipan GUSTI ALLAH pada manusia jika kita sebagai manusia menelantarkannya, maka akan terjadi ketidakseimbangan dalam hidup ini. Contohnya, jika kita lebih mementingkan raga saja dengan makan semua makanan yang ada tanpa diimbangi dengan kebutuhan Jiwa dan pikiran, maka yang muncul adalah penyakit akibat makanan itu.


Demikian juga ketika kita lebih mementingkan pikiran dimana kita selalu mencari pemahaman dengan membaca koran dan ilmu pengetahuan lainnya tanpa mempedulikan raga dan jiwa, maka kita juga akan sakit. Umumnya sakit maag, lever dan lainnya.



Oleh karena itu, ketiga hal tersebut harus dijaga keseimbangannya karena ketiganya merupakan titipan yang sangat berharga dari GUSTI ALLAH. Kalau ketiga hal tersebut sudah bisa dijaga dengan seadil-adilnya, maka kita bisa disebut manusia yang senantiasa menjaga amanah dari GUSTI ALLAH dan digelari sebagai “Manungso Sejati”.


Empat Tingkat Mendekatkan Diri


Banyak cara untuk menggali potensi diri untuk bisa mendekat pada GUSTI ALLAH. Salah satunya adalah dengan cara berdiam diri dan senantiasa mengingat keberadaan TUHAN. Orang yang beragama Islam menyebut cara berdiam diri mengingat ALLAH itu dengan sebutan Tafakur.


Tapi pada kebudayaan Jawa, orang menyebut cara itu dengan kata “Semedi”. Menilik dari kata tersebut, Semedi berasal dari kata Samadhi yang juga berasal dari India. Agama Hindu dan Buddha yang berasal dari India lebih dulu merambah pulau Jawa daripada Islam. Mereka memperkenalkan cara untuk lebih khusuk menghadap ALLAH dengan jalan

Samadhi.


Namun, orang Jawa lebih suka untuk mempermudah pengucapan sehingga tidak sulit untuk diungkapkan. Akhirnya orang Jawa pun sepakat dengan kata “SEMEDI”. Meski berbeda


ucapan, tetapi artinya sama antara Semedi, Tafakur dan Samadhi yang sama-sama berupaya untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH.


Dan kata Semedi, Tafakur maupun Samadhi tersebut akhirnya disesuaikan dengan bahasa Indonesia yang akhirnya disebut Meditasi. Jadi, kita memiliki empat kata yakni Meditasi, Semedi, Samadhi dan Tafakur yang semuanya memiliki arti yang sama.


Sebenarnya, antara kata Semedi atau Samadhi dengan meditasi memiliki tingkat kata yang berbeda. Artinya, Semedi atau Samadhi memiliki tingkat arti yang lebih tinggi dibandingkan meditasi. Ada empat tahap tingkat untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH dari dasar ke yang paling tinggi yakni perenungan, kontemplasi, meditasi dan

samadhi/semedi.


Perenungan

Untuk tingkat awal yakni Perenungan. Namanya saja, perenungan, maka yang dilakukan adalah berdiam diri dengan merenungkan penciptaan ALLAH. Dengan melakukan perenungan

itu, maka akan mampu memiliki wawasan bahwa GUSTI ALLAH itu Maha Besar karena telah menjaga keseimbangan alam semesta ini.


Kontemplasi


Kontemplasi merupakan upaya berdiam diri, tetapi lebih dalam dibandingkan perenungan. Artinya, upaya kontemplasi dilakukan sembari dibarengi dengan konsentrasi terhadap

ALLAH.


Meditasi

Sedangkan Meditasi juga berdiam diri, tetapi lebih terfokus pada relaksasi dan mencari ketentraman diri. Dengan hati yang tentram, maka akan mampu menggapai GUSTI

ALLAH.


Samadhi/Semedi

Samadhi atau Semedi merupakan langkah berdiam diri dengan khusuk berkonsentrasi penuh untuk menghadap GUSTI ALLAH. Kadang-kadang saking asyiknya melakukan Samadhi/Semedi, si pelaku akan lepas dari raganya. Hal ini di kepercayaan Jawa disebut “NGROGO SUKMO”.


Kalau Anda masih dalam tahap perenungan, maka tidak usah berkecil hati. Teruskan usaha Anda dan yakinlah bahwa Anda akan bisa melakukannya. Yang lebih istimewa lagi,


tahap-tahap dalam berdiam diri untuk mendekatkan diri pada ALLAH itu apabila dilakukan setiap hari, maka Anda akan berhasil mendapatkan apa yang Anda cari.


GUSTI ALLAH sangat suka terhadap orang-orang yang berniat untuk mendekatkan diri padaNYA. Kalau tidak sekarang, kapan lagi Anda akan mendekatkan diri padaNYA? Ingat, umur kita hanya ALLAH sendiri yang tahu, kita manusia hanya menjalani saja.


Diposkan oleh kejawen di 07:56 0 komentar


Banyak cara untuk menggali potensi diri untuk bisa mendekat pada GUSTI ALLAH. Salah satunya adalah dengan cara berdiam diri dan senantiasa mengingat keberadaan TUHAN. Orang yang beragama Islam menyebut cara berdiam diri mengingat ALLAH itu dengan sebutan tafakur.


Tapi pada kebudayaan Jawa, orang menyebut cara itu dengan kata “Semedi”. Menilik dari kata tersebut, Semedi berasal dari kata Samadhi yang juga berasal dari India. Agama

Hindu dan Buddha yang berasal dari India lebih dulu merambah pulau Jawa daripada Islam. Mereka memperkenalkan cara untuk bisa lebih khusuk menghadap ALLAH dengan jalan Samadhi.



Namun, orang Jawa lebih suka untuk mempermudah pengucapan sehingga tidak sulit untuk diungkapkan. Akhirnya orang Jawa pun sepakat dengan kata “SEMEDI”. Meski berbeda

ucapan, tetapi artinya sama antara Semedi, Tafakur dan Samadhi yang sama-sama berupaya untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH.


Dan kata Semedi, Tafakur maupun Samadhi tersebut akhirnya disesuaikan dengan bahasa Indonesia yang akhirnya disebut Meditasi. Jadi, kita memiliki empat kata yakni Meditasi, Semedi, Samadhi dan Tafakur yang semuanya memiliki arti yang sama.


Sebenarnya, antara kata Semedi atau Samadhi dengan meditasi memiliki tingkat kata yang berbeda. Artinya, Semedi atau Samadhi memiliki tingkat arti yang lebih tinggi dibandingkan meditasi. Ada empat tahap tingkat untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH dari dasar ke yang paling tinggi yakni perenungan, kontemplasi, meditasi dan

samadhi/semedi.


Perenungan

Untuk tingkat awal yakni Perenungan. Namanya saja, perenungan, maka yang dilakukan adalah berdiam diri dengan merenungkan penciptaan ALLAH. Dengan melakukan perenungan itu, maka akan mampu memiliki wawasan bahwa GUSTI ALLAH itu Maha Besar karena telah menjaga keseimbangan alam semesta ini.


Kontemplasi


Kontemplasi merupakan upaya berdiam diri, tetapi lebih dalam dibandingkan perenungan. Artinya, upaya kontemplasi dilakukan sembari dibarengi dengan konsentrasi terhadap ALLAH.


Meditasi

Sedangkan Meditasi juga berdiam diri, tetapi lebih terfokus pada relaksasi dan mencari ketentraman diri. Dengan hati yang tentram, maka akan mampu menggapai GUSTI ALLAH.


Samadhi/Semedi

Samadhi atau Semedi merupakan langkah berdiam diri dengan khusuk berkonsentrasi penuh untuk menghadap GUSTI ALLAH. Kadang-kadang saking asyiknya melakukan Samadhi/Semedi, si pelaku akan lepas dari raganya. Hal ini di kepercayaan Jawa disebut “NGROGO SUKMO”.


Kalau Anda masih dalam tahap perenungan, maka tidak usah berkecil hati. Teruskan usaha Anda dan yakinlah bahwa Anda akan bisa melakukannya. Yang lebih istimewa lagi, tahap-tahap dalam berdiam diri untuk mendekatkan diri pada ALLAH itu apabila dilakukan setiap hari, maka Anda akan berhasil mendapatkan apa yang Anda cari.


GUSTI ALLAH sangat suka terhadap orang-orang yang berniat untuk mendekatkan diri padaNYA. Kalau tidak sekarang, kapan lagi Anda akan mendekatkan diri padaNYA? Ingat, umur kita hanya ALLAH sendiri yang tahu, kita manusia hanya menjalani saja






Memahami Nyawa Shalat




Setiap yang hidup pasti mempunyai nyawa. Sesuatu tidak bisa dikatakan hidup jika tidak memiliki nyawa. Dalam Islam Kejawen juga diajarkan tentang nyawa, khususnya tentang doa. Pada sebuah doa, atau ketika melakukan shalat secara syariat, maka kita harus mengetahui nyawa sebuah shalat. Kalau kita tidak mengetahui nyawa sebuah shalat, maka tidak akan bisa mengetahui “ruh” dari shalat itu. Intinya, jika kita tidak mengetahui nyawa dan “ruh” shalat yang kita lakukan, maka shalat kita hanya sekedar gugur kewajiban semata.


Tangeh lamun sira bisa ketemu GUSTI ALLAH, yen sira ora bisa mangerteni hakekate shalat,” begitu pesan dari sesepuh kita dulu. Shalat itu menurut Islam Kejawen adalah senantiasa eling dan menyembah pada GUSTI ALLAH. Seperti sudah dijelaskan pada tulisan terdahulu bahwa ada 2 hakekat hidup di dunia yaitu


- Tansah eling lan manembah marang GUSTI ALLAH (shalat)

- Apik marang sak pada-padaning ngaurip (berbuat baik pada sesama makhluk)

Salah satu cara eling lan manembah marang GUSTI ALLAH itu jika dilakukan menurut syariat adalah dengan jalan melakukan shalat.


Banyak dari kita yang tidak tahu, dimanakah nyawa dalam sebuah shalat yang kita lakukan. Rata-rata orang yang beragama Islam hanya menjalankan shalat sebagai syarat saja. Artinya, sekedar gugur kewajiban. Padahal, jika mengetahui nyawa shalat itu sendiri, kita akan bisa berdialog dengan GUSTI ALLAH. Dimanakah nyawa syariat shalat yang dilakukan itu?


Jawabannya: nyawa shalat itu ada pada surat Al-Fatihah. Lho kok bisa? Ya sangat jelas sekali. Karena sebuah shalat yang kita lakukan tidak akan sah jika tidak membaca surat Al-Fatihah. Jadi, jika seseorang hanya mampu membaca surat Al-Fatihah saja, maka shalatnya sudah sah, tapi masih belum bisa berdialog dengan GUSTI ALLAH. Jadi, ketika shalat dan membaca surat Al-Fatihah, konsentrasi kita haruslah penuh untuk bisa berdialog dengan GUSTI ALLAH. Lain halnya dengan shalat dimana seseorang membaca surat Al-Fatihah dengan cepat, tentu saja tidak akan mampu untuk berdialog dengan GUSTI ALLAH.


Apa sih ayat-ayat dalam surat Al-Fatihah itu? Tentu banyak dari kita yang sudah mengetahuinya. Surat Al-Fatihah tersebut antara lain berbunyi


Bismillahirrahmaanirrahiim

Alhamdulillaahi Rabbil ‘aalamiin

Ar Rahmaani rrahiim


Maaliki yaumid diin

Iyyaaka na’budu wa iyyaaka nasta’iin

Ihdinas shiraatal mustaqiim

Siraathal ladzii na’an ‘amta ‘alaihim,

ghairil maghduu bi’alaihim, walad dhaalliin


Terjemahannya

Dengan menyebut nama Allah yang Maha Pengasih dan Penyayang

Segala puji bagi Allah, Tuhan alam semesta

Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang


Yang menguasai hari pembalasan/kiamat

Hanya padamu kami menyembah, dan hanya padamu kami memohon pertolongan

Tunjukkanlah kami Jalan yang Lurus

Jalan yang penuh nikmat, bukan jalan orang-orang yang Engkau murkai dan bukan jalan yang sesat.


Perhatikan dengan seksama, betapa hebat dan berbobotnya surat Al-Fatihah itu. Surat Al-Fatihah tersebut jika dibaca dengan konsentrasi pada GUSTI ALLAH akan sangat bermanfaat bagi yang membacanya, terserah apapun tujuannya. Tidak salah jika surat Al-Fatihah tersebut menjadi Ummul Kitab (surat pembuka Al’Quran).


Nyawa Surat Al-Fatihah


Seperti sudah disebutkan diatas bahwa tidak banyak orang yang tahu bahwa Al-Fatihah sebagai nyawa sebuah shalat, demikian juga tidak banyak orang yang tahu bahwa surat Al-Fatihah itu sendiri juga mempunyai nyawa di dalamnya. Jadi, bisa dikatakan nyawa sebuah shalat adalah Al-Fatihah, dan surat Al-Fatihah itu sendiri juga mempunyai nyawa ataupun “ruh”.



Apa nyawa dari surat Al-Fatihah? Nyawa ataupun “ruh” dari surat Al-Fatihah itu adalah pada ayat yang berbunyi “Iyyaaka na’budu, wa iyyaaka nasta’iin”. Mengapa ayat tersebut menjadi nyawa dari surat Al-Fatihah? Karena ayat tersebut merupakan perpisahan antara doa yang dipanjatkan pada GUSTI ALLAH dan doa untuk diri manusia itu sendiri yang menunjukkan kepasrahan kita sebagai makhluk.


Coba perhatikan surat Al-Fatihah beserta terjemahannya sekali lagi.


Bismillahirrahmaanirrahiim

(Dengan menyebut nama Allah yang maha pengasih & Penyayang) (Doa untuk ALLAH)


Alhamdulillaahi Rabbil ‘aalamiin

(Segala puji bagi Allah, Tuhan alam semesta) (Doa untuk ALLAH)

Ar Rahmaani rrahiim

(Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang) (Doa Untuk ALLah)

Maaliki yaumid diin

(Yang Menguasai hari pembalasan/kiamat) (Doa untuk ALLAH)


Iyyaaka na’budu wa iyyaaka nasta’iin

(Hanya padaMU Kami Menyembah,dan hanya padaMU kami memohon pertolongan)(Doa Kepasrahan kita)

Ihdinas shiraatal mustaqiim

(Tunjukkanlah kami jalan yang lurus)(Doa untuk si manusia)

Siraathal ladzii na’an ‘amta ‘alaihim,

(Jalan yang penuh nikmat)(Doa untuk si manusia)


ghairil maghduu bi’alaihim, walad dhaalliin

(Bukan jalan orang yang Engkau Murkai dan bukan jalan yang sesat)(Doa untuk si manusia)


Nah, perhatikan doa tersebut. Dimanakah perpisahan antara doa untuk Allah dan doa untuk kepentingan si manusia itu sendiri? Perpisahan tersebut adalah pada “Iyyaaka na’budu, wa iyyaaka nasta’iin” yang menunjukkan bahwa manusia itu tidak mempunyai kekuatan apapun dan pasrah pada kuasa dari GUSTI ALLAH. Jadi, berkonsentrasilah ketika membaca perpisahan antara doa untuk ALLAH dan doa untuk kepentingan si manusia karena hal itu menunjukkan kepasrahan kita pada GUSTI KANG MURBEHING DUMADI.


Mencari SANG MAHA GHAIB


- “GUSTI ALLAH, Panjenengan panggenanipun dhateng pundi?

+ “AKU ono ning teleging ati”


- “GUSTI ALLAH. Kulo sampun nyusul Panjenengan dumugi dhateng teleging ati. Panjenengan

kok mboten wonten. Panjenengan dhateng pundi?

+ “Kowe ora bakal biso nggoleki AKU. AKU ono ning teleging urip. Kowe bisa ketemu kelawan

AKU yen wis titi mongsone”


Terjemahan:

- “GUSTI ALLAH, dimanakah ENGKAU?

+ “AKU ada di dasar hati (hati sanubari)”


- “GUSTI ALLAH. Saya sudah menyusul ENGKAU di dasar hati. ENGKAU kok tidak ada. Dimanakah

ENGKAU?

+ “Kamu tidak bakal bisa mencari AKU. AKU ada di dasar hidup. Kamu bisa ketemu AKU jika

sudah saatnya”


Gambaran dialog di atas menggambarkan betapa sulit dan berlikunya untuk bisa bertemu dengan Sang Hyang Urip atau GUSTI ALLAH. Kita tidak akan bisa bertemu, apalagi bersatu dengan GUSTI ALLAH jika belum saatnya. Namun, dari dialog itu kita bisa tahu bahwa ALLAH itu dekat. Seperti yang dijelaskan GUSTI ALLAH sendiri dalam Al’Quran “AKU tidak jauh dari urat lehermu sendiri.”


Namun orang Jawa memiliki falsafah tersendiri agar tidak putus asa untuk bisa bertemu Sang Khalik. Falsafah tersebut berbunyi,”Sopo sing temen bakal tinemu.” Yang artinya, “Siapa yang benar-benar mencari, bakal menemukannya”. Falsafah tersebut sangat besar artinya bagi para pendaki spiritual. Setidaknya, kita pasti bisa bertemu dengan GUSTI ALLAH di alam kematian saat kita hidup di dunia ini.



Lho hidup di dunia ini kok disebut alam kematian? Karena orang hidup di dunia itu hakekatnya adalah mati, dan orang yang sudah mati itu hakekatnya hidup. Alasannya, kita hidup di dunia ini selalu diperalat oleh kulit, daging, perut, otak dan lain-lainnya. Oleh karena itu, saat kita hidup di dunia ini pasti membutuhkan makanan untuk kita makan. Sarana untuk bisa mendapatkan makanan adalah dengan bekerja mencari duit.


Nah, kita makan itu sebetulnya hanyalah untuk menunda kematian. Lantaran diperalat oleh indera, kulit, daging, perut, otak dan lainnya, maka kita ini disebut mati. Tetapi ketika seseorang itu mati, badan yang bersifat jasad ini ditinggalkan. Yang hidup hanyalah ruh. Ruh tidak pernah butuh makan, tidur, apalagi butuh duit. Ruh itu hanya butuh bertemu dengan si Pemilik Ruh.


Di bagian lain pada blog ini pernah dijelaskan perihal “belajarlah mati sebelum kematian itu datang”. Artinya, ketika kita hidup di dunia ini hendaklah kita belajar mematikan hawa nafsu dan membersihkan segala hal yang bersifat mengotori hati. Tujuannya semata-mata hanya untuk bertemu dengan GUSTI ALLAH.


Mengapa kita mesti belajar mati? Belajar mati sangatlah penting. Agar nanti ketika kita mati tidak salah arah dan salah langkah. Lho…bukankah orang mati itu ibarat tidur menunggu pengadilan dari Hyang Maha Agung? Oh…tidak. Orang mati itu justru memulai kembali perjalanan menuju ke Hyang Maha Kuasa. Orang Jawa mengatakan dalam kata-kata bijaksananya,”Urip iku ibarat wong mampir ngombe (Hidup itu seperti orang yang mampir minum)”. Kalau diibaratkan secara detil, orang hidup di dunia ini sebenarnya mirip seorang musafir yang berjalan, lalu kelelahan, istirahat dan minum di bawah pohon. Ketika rasa letih dan lelah itu sudah sirna, si musafir itupun harus kembali melanjutkan perjalanannya. Kemana? Tentu saja ke tempat tujuannya.


GUSTI ALLAH itu dekat, jika sang musafir senantiasa mengingat-ingat tentang GUSTI ALLAH. Tetapi sebaliknya, GUSTI ALLAH itu jauh ketika sang musafir tersebut lebih banyak berpikir tentang hal-hal lain yang bersifat duniawi selain GUSTI ALLAH.


Pertanyaannya, Bagaimana untuk bisa bertemu dengan ALLAH? Ibarat kita hendak bertemu sang kekasih hati, gambaran wajah sang kekasih hati sudah terlukis dalam benak kita meski lama tak bertemu dan di lokasi yang jauh. “Jauh di mata, dekat di hati”. Oleh karena itu, pertama, GUSTI ALLAH harus selalu terlukis dalam benak kita. Artinya, kita harus senantiasa eling.



Kedua, GUSTI ALLAH itu bersifat Ghaib. “Mustahil bagi kita yang nyata ini bertemu dengan yang Ghaib,” begitu kata orang rasional. Tapi pendapat itu tidak berlaku bagi para pendaki spiritual. Seseorang bisa bertemu dengan Sang GHAIB dengan menggunakan satu piranti khusus. Apakah itu? Piranti itu adalah mata batin. Sebab GUSTI ALLAH tidak bisa dipandang dengan mata telanjang.


Dari kedua cara tersebut, maka kita bisa mengambil kesimpulan bahwa kedua cara tersebut lebih mengandalkan pada piranti yang lebih halus lagi untuk bisa bertemu dengan GUSTI ALLAH yaitu dengan RASA. Jika RASA itu sudah terbiasa diasah, maka akan menjadi tajam seperti mata pedang. Cobalah untuk berlatih mengasah RASA dengan cara belajar mati.


Sampurnaning Urip, Sampurnaning Pati


Sajatine ora ana apa-apa, awit duk maksih awang-uwung durung ana sawiji-wiji, kang ana dhihin iku Ingsun, ora ana Pangeran anging Ingsun sajatining kang urip luwih suci, anartani warna, aran, lan pakartining-Sun (dzat, sipat, asma, afngal).

Bahasa Jawa di atas memiliki arti sebagai berikut: Sesungguhnya tidak ada apa-apa, sejak masih awang-uwung (suwung, alam hampa) belum ada suatu apapun, yang ada pertama kali adalah Ingsun, tidak ada Tuhan kecuali Aku (Ingsun) sejatinya hidup yang lebih suci, mewakili pancaran dzat, sifat, asma dan afngal-Ku (Ingsun).


Kalau menilik dari kata-kata tersebut, maka kita akan bisa mawas diri tentang keberadaan kita sebagai manusia. Kita ini siapa, darimana dan nantinya bakal ke mana. Ketika terlahir ke alam dunia, manusia masih berbentuk bayi dan tidak membawa satu lembar kain pun. Saat menjadi bayi itu, kita yang semula tidak perlu disuapi ketika masih berada di dalam perut ibu, sudah mulai diperkenalkan dengan kejamnya dunia. Dimana kita harus menangis meronta-ronta untuk bisa mendapatkan makanan dengan cara disuapi ibu.


Namun ketika kita menginjak pada masa kanak-kanak, tidak ada hal-hal terindah yang menghiasi kehidupan ini selain bermain dan bermain bersama teman-teman sebaya. Bahkan ketika melihat sungai, kali ataupun empang yang ada di sekitar rumah kita, maka kita yang masih kanak-kanak ketika itu melihat keindahan yang luar biasa. Kita melihat anugerah GUSTI ALLAH yang Maha Besar lewat alam semesta yang diciptakan. Maka, jangan heran ketika kita melihat gunung, pantai dan lainnya, pandangan kanak-kanak kita akan mengagumi keindahan alam Sang Pencipta itu.



Waktu pun beranjak dan terus berlalu. Akhirnya masa kanak-kanak kita berganti dengan masa remaja. Di masa remaja inilah kita sudah mulai menerima unsur-unsur positif dan negatif dari lingkungan. Tragisnya, di masa ini kita masih belum bisa memilah-milah mana yang benar dan mana yang salah. Semuanya ditelan mentah-mentah. Di masa inilah pembentukkan jiwa terjadi. Kalau yang dominan unsur negatif, maka seseorang di masa depannya akan diwarnai dengan perilaku yang negatif. Tetapi kalau unsur positif yang banyak masuk, maka kehidupan orang tersebut di masa depan akan menjadi lebih terang dan terarah.


Ketika kita mulai menginjak masa dewasa dan sudah memutuskan untuk menikah, maka keindahan alam semesta ciptaan GUSTI ALLAH yang ketika masa kanak-kanak kita saksikan, akhirnya musnah. Yang ada adalah berganti dengan pandangan duit, duit dan duit. Kita disibukkan untuk mencari harta dunia. Semua yang kita lakukan semata-mata adalah untuk memenuhi kebutuhan keluarga. Harta dunia itulah yang mulai menghalang-halangi pandangan kita terhadap keberadaan GUSTI ALLAH.


Buktinya, walaupun kita shalat, meditasi, tafakur ataupun semedi, kadangkala yang tampak di depan kita hanyalah persoalan-persoalan yang berkutat pada duit. Pertanyaan besar yang muncul, DULU KITA INI SIAPA, PUNYA APA DAN SEKARANG KITA PUNYA APA?


Jawabannya mudah, dulu kita ini bayi, kanak-kanak, remaja tidak punya apa-apa. Tetapi ketika dewasa dan berumahtangga, kita “DITITIPI” oleh GUSTI ALLAH dengan anak, istri dan harta benda. Tragisnya, kita malah bangga dengan harta benda yang kita peroleh. “Kekayaan ini adalah hasil kerja kerasku selama ini,” ujar kita meski dalam hati.


Tidak, sekali-kali tidak. Harta benda, anak, istri dan apapun yang kita miliki di dunia ini bukanlah milik kita. Itu sekedar “TITIPAN” Sang Kuasa. Kalau Anda merasa memiliki semuanya, mampukah Anda menghalang-halangi bahaya kebakaran yang akan melumat habis harta benda Anda? Mampukah kita menghalang-halangi nyawa anak kita yang akan dipanggil oleh GUSTI ALLAH? Bahkan kita sendiri tidak mampu menolak ketika nyawa kita hendak dicabut dari jasmani ini oleh Tuhan.



SEMUA MILIK GUSTI ALLAH


Pada bait di atas disebutkan kata-kata dzat, sipat, asma, afngal.


ZAT: Semua di dunia ini yang memiliki zat, itu milik GUSTI ALLAH. Coba Anda cari adakah di dunia ini yang sifatnya bukan zat?


SIFAT: Semua makhluk ataupun benda yang memiliki sifat-sifat adalah milik GUSTI ALLAH.


ASMA: Asma adalah berarti nama. Semua benda yang ada di dunia ini yang memiliki nama, adalah milik GUSTI ALLAH. Coba Anda cari makhluk ataupun benda di dunia ini yang tidak memiliki nama. Selama memiliki nama, itu kepunyaan GUSTI ALLAH.


AFNGAL: Rasa. Semua makhluk ataupun benda di dunia ini yang memiliki rasa, maka adalah milik GUSTI ALLAH.


Kembali ke pertanyaan dasar: Lalu kita ini punya apa? Jelas, tidak punya apa-apa. Ketika mati pun kita tidak akan membawa sepeser pun uang. Masihkah kita merasa sebagai makhluk yang adigang-adigung-adiguno? Jelas tidak. Kita harus pandai-pandai mepes hawa nafsu agar kita bisa kembali sebagai satria sejati. Satria sejati adalah manusia yang bisa menemukan sampurnaning urip lan sampurnaning pati (sempurnanya hidup, dan sempurnanya mati)





Nyalakan “Lampu” Hati





Hidup ini diciptakan oleh GUSTI ALLAH berpasang-pasangan. Ada siang-malam, lelaki-perempuan, orangtua-anak-anak, besar-kecil, tua-muda, baik-buruk, bahagia-sedih dan lain-lain. Semuanya itu merupakan pasang-pasangan yang sudah ditetapkan oleh GUSTI ALLAH. Jikalau hidup kita sedang mengalami kebahagiaan, janganlah lantas kita

bangga. Pasalnya, dibalik kebahagiaan itu pasti ada kesedihan. Tidak mungkin hidup seseorang di dunia ini bahagia selamanya karena kita semua hidup di alam fana (tidak abadi).

Demikian juga ketika kita sedang dilanda kesulitan hidup, janganlah berputus-asa. Karena dibalik kesulitan hidup itu pasti ada kemudahan. Sering kita mendengar orang bijak yang mengatakan,”Setiap peristiwa pasti ada hikmahnya”. Bahkan Kanjeng Nabi Muhammad SAW sendiri lewat hadistnya pernah mengungkapkan beberapa hal penting. Apa itu?


1. Ingatlah sehat-mu sebelum sakit

2. Ingatlah muda sebelum tua


3. Ingatlah kaya sebelum miskin


4. Ingatlah lapang sebelum sempit


5. Ingatlah hidup sebelum mati

Hidup bahagia itu bisa dicapai jika hati kita terlepas dari gundah gulana, tidak ada kecemasan, kekhawatiran dan ketakutan untuk menghadapi hidup ini. Dengan hati yang tenang, maka segala persoalan hidup akan bisa diatasi karena hati yang tenang akan membuat pikiran kita lebih jernih dalam memandang segala persoalan yang ada dalam hidup ini.


Bagi masyarakat Kejawen, untuk membuat hati menjadi tenang, maka langkah utama yang harus dilakukan adalah menyalakan “lampu” dalam hati kita yang gelap. Dengan begitu, maka hati kita menjadi terang benderang. Bagaimana untuk mendapatkan hati yang terang benderang? Orang Jawa yang berpaham Kejawen memiliki kiat tersendiri. Kiat itu adalah dengan jalan bertapa.


Kata-kata bertapa yang dikenal oleh masyarakat Kejawen bukan berarti menyendiri di hutan ataupun di gunung, tetapi bisa saja bertapa itu dilakukan di perkotaan ataupun tempat ramai. Contohnya, ada tapa ngrame, dimana si pelaku tapa tidak boleh masuk ke dalam rumah atau tempat-tempat yang dinaungi atap untuk beberapa hari dan harus selalu mencari keramaian. Tentu saja hal itu dilakukan semata-mata untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH.


Tapa Lelono


Salah satu cara bertapa yang dilakukan oleh masyarakat Kejawen adalah tapa lelono. Apa itu tapa lelono? Tapa lelono adalah bertapa dengan cara berjalan kaki. Lelaku jalan kaki tersebut lebih afdhal-nya dilakukan dari jam 12 malam sampai jam 3/subuh. Hakekat dari cara lelaku ini adalah untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH. Lho kok bisa mendekatkan diri dengan jalan kaki? Jika cara berjalan kaki itu hendaknya diniatkan untuk mencari “lampu” hati sehingga bisa dengan mudah mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH



Pada saat berjalan kaki itu, kita berbicara sendiri dengan diri kita. Dan pada saat berjalan tersebut dipergunakan sebagai waktu untuk introspeksi diri. Jadi berjalan kaki yang kita lakukan tidak sia-sia. Insyaallah dengan cara itu, kita akan menemukan siapa jati diri kita.


Belajar Ilmu dari Alam




Disadari ataupun tidak, GUSTI ALLAH senantiasa memberikan banyak gambaran pada manusia lewat ciptaanNYA. Tetapi kebanyakan manusia ‘tidak berpikir’ sehingga keberadaan alam ciptaanNYA ini kelihatan biasa-biasa saja.

GUSTI ALLAH menjelaskan lewat kitab suci Al Qur’an yang intinya: “Berjalan-jalanlah kamu dimuka bumi. Maka kamu akan melihat kekuasaanKU”. Artinya, kita harus cerdas dan cermat dalam mengamati keberadaan alam semesta itu. Dengan begitu, kita akan bisa merasa dekat dengan GUSTI ALLAH.


Sebenarnya, sangat mudah untuk menikmati keindahan alam. Orang bisa meluangkan waktu dengan bertamasya, wisata ke pegunungan, pantai dan lain-lain. Dalam hal menikmati alam, pandangan antara anak kecil dan orangtua (sudah berumur) akan berbeda. Coba sesekali perhatikan anak kecil yang tengah berjalan-jalan dan tiba-tiba mereka melihat sungai yang airnya mengalir deras. Pasti, tanpa pikir panjang ia akan kepingin untuk mandi di kali itu.


Tapi berbeda dengan orangtua dalam menikmati alam. Para orangtua itu cenderung tidak melihat keindahan dari sungai itu. Yang indah bagi orangtua ataupun orang yang sudah dewasa adalah duit. Kemanapun mata memandang, yang dipikirkan hanyalah duit dan dunia. Padahal yang dilihat indah itu adalah fana dan bakal berubah. Itulah perbedaan antara anak kecil dan orang tua/dewasa dalam memandang keindahan alam.


Banyak sekali yang bisa kita pelajari dari alam. Kita bisa belajar tentang ilmu kesabaran, ilmu kesetiaan, ilmu kepasrahan, ilmu diam dan banyak ilmu lainnya. Lho kok bisa? Jelas sekali. Lihatlah buktinya.



Belajar Kesabaran

Kalau hendak belajar ilmu kesabaran, maka kita hendaknya belajar pada Bumi yang kita injak setiap harinya ini. Bayangkan, bumi ini tidak pernah mengeluh meskipun diinjak-injak ratusan juta manusia. Bumi juga tidak pernah tersinggung meskipun diludahi, dikencingi bahkan menjadi tempat buangan kotoran manusia. Ia akan dengan sabar menerima semuanya. Kesabaran apalagi yang bisa mengalahkan bumi ciptaan GUSTI ALLAH itu? Tapi kalau manusia berbuat semena-mena terhadap bumi, maka Sang PENCIPTA akan marah dan bumi bakal menggulung dan menimbulkan malapetaka bagi manusia itu sendiri. Contohnya, tanah longsor dan lainnya.


Belajar Kesetiaan

Jika hendak belajar ilmu kesetiaan, tidak ada salahnya kita belajar pada matahari. Belajar dalam hal ini bukan berarti menyembah matahari. Tidak! Tetapi kita cukup melihat, merasakan dan mencontoh kesetiaan matahari yang juga ciptaan GUSTI ALLAH. Matahari adalah tempat belajar ilmu kesetiaan karena ia dengan setia senantiasa hadir dari Timur dan terbenam di Barat setiap hari.

Matahari tidak pernah ingkar janji untuk tidak terbit. Ada orang yang guyon dengan mengatakan, lha kalau mendung bagaimana? Meski mendung, matahari tetap bersinar meski tertutup mendung. Bukankah ia terus setia?


Belajar Kepasrahan dan Nerimo (Ikhlas)

Jika Anda ingin belajar ilmu kepasrahan dan nerimo (ikhlas), maka tidak ada salahnya belajar pada laut. Laut yang diciptakan GUSTI ALLAH adalah tempat mengalirnya beribu-ribu sungai di dunia ini. Kotoran apapun yang dilemparkan manusia lewat sungai, pasti akan mengalir ke laut. Dan laut akan pasrah menerima barang-barang buangan itu. Ia tidak pernah mengeluh sedikitpun.

Laut juga akan ikhlas menerima semua air, kotoran atau benda-benda apapun yang mengalir lewat sungai. Keikhlasan yang ditunjukkan oleh laut adalah keikhlasan “Lillahi Ta’ala” (semuanya karena ALLAH).


Belajar Ilmu dari Tumbuhan


Kita juga harus belajar dari tumbuhan. Apa alasannya? Alasannya jelas, karena tumbuhan sejak dari bibit ia hidup, ia cenderung diam. Tapi tahu-tahu lama kelamaan tumbuhan itu menjadi besar dan memberi manfaat bagi si penanamnya. Bayangkan, sebuah tumbuhan saja tahu cara menghargai dan berterimakasih pada orang yang merawatnya. Sedangkan kita manusia ini yang disebut makhluk mulia oleh GUSTI ALLAH, malah tidak bisa menghargai dan berterimakasih pada GUSTI ALLAH yang telah merawat kita. Apa layak kita disebut sebagai manusia Rahmatan Lil-alamin (manusia yang menjadi rahmat bagi alam semesta)?


Kalau kita menghormati alam, berarti kita juga mensyukuri apa yang telah dianugerahkan GUSTI ALLAH. Bukan malah kita memperTUHAN alam





Membedakan Suara Hati


Manusia terlahir ke alam dunia ini dibekali dengan ‘hati’. Hati yang dimaksud disini bukanlah hati yang sesungguhnya, melainkan abstrak. Di hati inilah kita sering merasakan sakit, sedih, gembira maupun senang. Semuanya bisa dirasakan dalam hati. Tapi hati yang ada di setiap umat manusia itu bisa berbicara dan bercakap-cakap dengan diri kita sendiri. Untuk bisa memahami suara hati tersebut perlu kiranya kita mengetahui ciri-ciri suara hati (hati nurani) yang merupakan suara GUSTI ALLAH lewat GURU Sejati.

Hati manusia itu terbagi menjadi dua yaitu:

- hati besar

- hati kecil



HATI BESAR

bisa bersuara dan mengatakan sesuatu kepada kita, tetapi suara-suara itu selalu berkata bohong. Contohnya, ketika kita sering semedi ataupun shalat, hati besar kadang-kala mengatakan,”Ibadahmu luar biasa! Tidak ada orang yang semedi-nya ataupun shalatnya seperti kamu”. Bahkan kadangkala hati besar juga menyuruh untuk menipu, mencuri, emosi dan memaki-maki orang, membunuh dan lain-lain.


Sering kita mendengar berita ada seseorang yang mendengar suara untuk membunuh anak maupun istrinya agar kesulitan ekonomi yang melilit segera dapat teratasi. Tragisnya, suara itu malah dianggap sebagai wangsit atau suara ghaib dari GUSTI ALLAH. Hal itu jelas keliru. Karena hati besar senantiasa berkata bohong dan menghasut. Siapa penguasa hati besar? Setan dan Iblis, itulah yang menguasai hati besar kita.


Di Al Qur’an disebutkan bahwa Iblis dan setan itu diberi kesempatan oleh GUSTI ALLAH untuk menggoda iman manusia hingga terjerumus ke tempat yang nista. Di tempat itulah kita tinggal menyesali diri. Contohnya, ketika kita sudah melakukan pembunuhan gara-gara mengikuti perkataan hati besar, maka setan dan iblis pun akan tertawa terbahak-bahak penuh sukacita. Sementara kita, tinggal menyesali diri di balik terali besi.


HATI KECIL

Sementara hati kecil juga bisa bersuara dan mengatakan sesuatu kepada kita. Dan suara-suara yang muncul selalu berkata jujur dan tidak pernah bohong. Hati kecil juga biasa disebut-sebut sebagai hati nurani. Di hati nurani tiap manusia inilah GUSTI ALLAH lewat GURU Sejati bersemayam. Ketika berbuat salah, hati kecil senantiasa menegur apa yang telah kita lakukan.


Lewat hati kecil inilah, manusia tahu apa yang bakal terjadi pada dirinya. Lho, darimana kok bisa tahu apa yang bakal terjadi? Ya tentu saja dari GUSTI ALLAH yang menginformasikan pada GURU Sejati dan meneruskan pada kita. Ambil contoh, pernahkah Anda naik motor? Ketika menaiki motor tersebut Anda merasakan bahwa motor yang Anda tumpangi akan bocor. Suara di hati Anda begitu kuatnya mengatakan bahwa ban motor akan bocor, sehingga ban motor tersebut akhirnya bocor sungguhan.



Suara hati kecil inilah yang seharusnya kita dengar. Tetapi kadangkala hati besar senantiasa mengganggu kita untuk berbincang-bincang dengan hati kecil. Bahkan sering hati besar menyaru-nyaru dengan berkata lebih bijaksana sehingga kita pun percaya bahwa suara yang kita dengar itu adalah dari hati kecil.


Untuk bisa melatih agar lebih mendengar suara hati kecil tersebut, hendaknya kita sering berdiam diri dulu, merenung, sebelum mengambil keputusan tentang apa yang akan kita lakukan. Ketika berdiam diri dan merenung itulah akan muncul suara baik dari hati besar maupun hati kecil yang sangat bertolak belakang. Nah, dari suara dan tutur katanya itulah kita bisa mengetahui cara suara itu diucapkan maupun bahasanya untuk membedakan antara hati kecil maupun hati besar.


Oleh karena itu, sangatlah hebat sabda dari Kanjeng Nabi Muhammad SAW yang menyatakan bahwa Jihad (perang) yang besar adalah jihad melawan hawa nafsu. Sedangkan hawa nafsu itu tempatnya ada di hati besar yang juga tempatnya iblis dan setan bersemayam. Jika sudah bisa mengalahkan hati besar tersebut, maka kita akan lebih mudah untuk mendengarkan hati kecil dan selalu dapat berkomunikasi dengan GUSTI ALLAH.


Sumbangan Tulisan




Dalam tubuh setiap manusia itu terdapat istana-istana GUSTI ALLAH. Kita harus memahami keberadaan istana-istana tersebut agar kita menjadi manungso sejati (manusia yang sejati). Dimana sajakah istana-istana dari GUSTI ALLAH yang terdapat dalam tubuh kita?


Istana dari GUSTI ALLAH itu ada di tiga lokasi dalam tubuh kita. Ketiga lokasi tersebut adalah:

1. Lokasi Pertama di Baitul Makmur

Penjelasannya adalah sebagai berikut: AKU mengatur singgasana dalam Baitul Makmur. Itulah tempat kesenangan-KU. Tempatnya ada di kepala anak Adam. Dalam kepala anak Adam terdapat dimak yaitu otak. Diantara dimak/otak itu terdapat manik. Di dalam manik itu terdapat premana atau pranawa. Di dalam pranawa terdapat sukma. Dalam sukma ada rahsa. Dalam rahsa ada AKU. Tidak ada GUSTI ALLAH, selain AKU.


2. Lokasi Kedua di Baitul Muharram

Penjelasannya adalah sebagai berikut: AKU menata singgasana dalam Baitul Muharram. Itulah tempat Kesukaan-KU. Tempatnya ada di dada anak Adam. Dalam dada itu ada hati, yang berada diantara hati itu ada jantung. Dalam jantung ada budi. Dalam Budi ada jinem. Dalam Jinem ada sukma. Dalam sukma ada Rahsa. Dalam Rahsa ada AKU. Tidak ada GUSTI ALLAH, selain AKU.


3. Lokasi Ketiga di Baitul Mukadas

Penjelasannya adalah sebagai berikut: AKU mengatur singgasana dalam Baitul Mukadas. Itulah tempat yang AKU sucikan dan berada pada kemaluan Anak Adam. Dalam kemaluan laki-laki itu ada pelir. Dalam pelir ada nutfah yakni mani, dalam mani ada madi. Dalam madi ada manikem. Dalam manikem terdapat rahsa. Dalam rahsa itu ada AKU. Tidak ada GUSTI ALLAH, selain AKU.


Dengan memahami keberadaan istana-istana itu, setidaknya kita bisa lebih meningkatkan tapa brata dan lelaku guna bisa lebih mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH.


Kasampurnan Ala Serat Pangracutan


Serat Kekiyasanning Pangracutan adalah salah satu buah karya sastra Sultan Agung Raja Mataram antara (1613-1645). Serat Kekiyasaning Pangracutan ini juga menjadi sumber penulisan Serat Wirid Hidayat Jati yang dikarang oleh R.Ng Ronggowarsito karena ada beberapa bab yang terdapat pada Serat kekiyasanning Pangrautan terdapat pula pada Serat Wirid Hidayat Jati. Pada manuskrip huruf Jawa Serat kekiyasanning Pangracutan tersebut telah ditulis kembali pada tahun shaka 1857 / 1935 masehi.

ILMU KESAMPURNAAN



Ini adalah keterangan Serat tentang Pangracutan yang telah disusun Baginda Sultan Agung Prabu Hanyakrakusuma Panatagama di Mataram atas perkenan beliau membicarakan dan temu nalar dalam hal ilmu yang sangat rahasia, untuk mendapatkan kepastian dan kejelasan dengan harapan dengan para ahli ilmu kasampurnaan.


Adapun mereka yang diundang dalam temu nalar itu oleh Sultan Agung Hanyakrakusuma Panatagama adalah:

1. Panembahan Purbaya

2. Panembahan Juminah

3. Panembahan Ratu Pekik di Surabaya

4. Panembahan Juru Kithing

5. Pangeran Kadilangu

6. Pangeran Kudus

7. Pangeran Tembayat


8. Pangeran Kajuran

9. Pangeran Wangga

10. Kyai Pengulu Ahmad Kategan


1. Berbagai Kejadian Pada Jenazah

Adapun yang menjadi pembicaraan, beliau menanyakan apa yang telah terjadi setelah manusia itu meninggal dunia, ternyata mengalami bermacam-macam kejadian pada jenazahnya.


1) Ada yang langsung membusuk

2) Ada pula yang jenazahnya utuh

3) Ada yang tidak berbentuk lagi, hilang bentuk jenazah

4) Ada pula yang meleleh menjadi cair


5) Ada yang menjadi mustika (permata)

6) Istimewanya ada yang menjadi hantu

7) Bahkan ada yang menjelma menjadi hewan


Masih banyak pula kejadiannya. Lalu bagaimana hal itu dapat terjadi dan apa yang menjadi penyebabnya? Adapun menurut para pakar setelah mereka bersepakat disimpulkan suatu pendapat sebagai berikut : Sepakat dengan pendapat Sultan Agung bahwa manusia itu setelah meninggal keadaan jenazahnya berbeda-beda itu adalah merupakan suatu tanda karena ada kelainan atau salah kejadian (ketidak-wajaran). Pada waktu masih hidup berbuat dosa, setelah menjadi mayat pun akan mengalami sesuatu masuk ke dalam alam penasaran. Karena pada waktu pada saat memasuki proses sakaratul maut, hatinya menjadi ragu, takut, kurang kuat tekadnya, tidak dapat memusatkan pikiran untuk menghadapi maut. Maka ada berbagai bab dalam mempelajari ilmu ma’rifat, seperti berikut ini:


1. Pada waktu masih hidupnya, siapapun yang senang tenggelam dalam hal kekayaan dan kemewahan, tidak mengenal tapa brata, setelah mencapai akhir hayatnya jenazahnya akan menjadi busuk dan kemudian menjadi tanah liat. Sukmanya melayang gentayangan dan dapat diumpamakan bagaikan rama-rama tanpa mata sebaliknya. Namun bila pada saat hidupnya gemar mensucikan diri lahir maupun batin, hal tersebut tidak akan terjadi.


2. Pada waktu masih hidup bagi mereka yang kuat pusaka (gemar mengkoleksi pusaka) tanpa mengenal batas waktunya, bila tiba saat kematiannya maka mayatnya akan teronggok menjadi batu dan membuat tanah perkuburannya itu menjadi sanggar. Adapun rohnya akan menjadi danyang semoro bumi. Walaupun begitu, bila semasa hidupnya mempunyai sifat nrima atau sabar artinya makan tidur tidak bermewah-mewah cukup seadanya dengan perasaan tulus lahir batin kemungkinan tidaklah mengalami kejadian seperti di atas.


3. Pada masa hidupnya seseorang yang menjalani lampah (lelaku) tidak tidur tanpa ada batas waktu tertentu (begadang), pada umumnya disaat kematiannya kelak maka jenazahnya akan keluar dari liang lahatnya karena terkena pengaruh dari berbagai hantu yang menakutkan. Adapun sukmanya menitis pada hewan. Namun bila pada masa hidupnya disertai sifat rela, bila meninggal tidak akan keliru jalannya.


4. Siapapun yang tidak bisa mencegah nafsu syahwat atau hubungan seks tanpa mengenal waktu, pada saat kematiannya kelak jenazahnya akan lenyap melayang masuk ke dalam alamnya jin, setan, dan roh halus lainnya. Sukmanya sering menjelma menjadi semacam benalu atau menempel pada orang seperti menjadi gondoruwo dan sebagainya yang masih senang mengganggu wanita. walaupun begitu bila mada masa hidupnya disertakan sifat jujur tidak berbuat mesum, tidak berzinah, bermain seks dengan wanita yang bukan haknya, semuanya itu tidak akan terjadi.


5. Pada waktu masih hidup selalu sabar dan tawakal dapat menahan hawa nafsu berani dalam lampah (lelaku) dan menjalani mati dalamnya hidup (sering bertafakur/semedi), misalnya mengharapkan janganlah sampai berbudi rendah, dengan tutur kata sopan, sabar dan sederhana, semuanya tidak belebihan dan haruslah tahu tempat situasi dan kondisinya, yang demikian itu pada umumnya bila tiba akhir hayatnya maka keadaan jenazahnya akan mendapatkan kemuliaan sempurna dalam keadaannya yang hakiki. Kembali menyatu dengan zat yang Maha Agung, yang dapat menghukum dapat menciptakan apa saja ada bila menghendaki datang menurut kemauannya. Apalagi bila disertakan sifat welas asih, akan abadilah menyatunya Kawulo Gusti. Oleh karenanya bagi orang yang ingin mempelajari ilmu ma’arifat haruslah dapat menjalani: Iman, Tauhid dan Ma’rifat.



2. Berbagai Jenis Kematian


Ketika itu Baginda Sultan Agung Prabu Hanyakrakusuma merasa senang atas segala pembicaraan dan pendapat yang telah disampaikan tadi. Kemudian beliau melanjutkan pembicaraan lagi tentang berbagai jenis kematian yakni


- Mati Kisas

- Mati kias

- Mati sahid

- Mati salih

- Mati tewas

- Mati apes


- Mati Kisas, adalah jenis kematian karena hukuman mati. Akibat dari perbuatan


orang itu karena membunuh, kemudian dijatuhi hukuman karena keputusan

pengadilan atas wewenang raja atau pemerintah.

- Mati Kias, adalah jenis kematian yang diakibatkan suatu perbuatan misalnya:

nafas atau mati melahirkan.

- Mati Syahid, adalah suatu jenis kematian karena gugur dalam perang, dibajak,

dirampok, disamun.

- Mati Salih, adalah suatu jenis kematian karena kelaparan, bunuh diri karena

mendapat aib atau sangat bersedih.

- Mati Tiwas, adalah suatu jenis kematian karena tenggelam, disambar petir, tertimpa


pohon, jatuh memanjat pohon, dan sebagainya.

- Mati Apes, adalah suatu kematian karena ambah-ambahan, epidemi karena santet atau

tenung dari orang lain. Yang demikian itu benar-benar tidak dapat sampai pada

kematian yang sempurna atau kesedan jati bahkan dekat sekali pada

alam penasaran.


Bertanya Sultan Agung: “Sebab-sebab kematian yang mengakibatkan kejadiannya itu apakah tidak ada perbedaannya antara yang berilmu dengan yang bodoh? Andaikan yang menerima akibat dari kematian seorang pakar ilmu mistik, mengapa tidak dapat mencabut seketika itu juga?”


Dijawab oleh yang menghadap : “Yang begitu itu mungkin disebabkan karena terkejut menghadapi hal-hal yang tiba-tiba. Maka tidak teringat lagi dengan ilmu yang diyakininya dalam batin yang dirasakan hanyalah penderitaan dan rasa sakit saja. Andaikan dia mengingat keyakinan ilmunya, mungkin akan kacau dalam melaksanakannya tetapi kalau selalu ingat petunjuk-petunjuk dari gurunya maka kemungkinan besar dapat mencabut seketika itu juga.



Setelah mendengar jawaban itu Sultan Agung merasa masih kurang puas dan bertanya, sebelum seseorang terkena bencana apakah tidak ada suatu firasat dalam batin dan pikiran, kok tidak terasa kalau hanya begitu saja beliau kurang sependapat oleh karenanya beliau mengharapkan untuk dimusyawarahkan sampai tuntas dan mendapatkan suatu pendapat yang lebih masuk akal.


Kyai Ahmad Katengan menghaturkan sembah: “Sabda paduka adalah benar, karena sebenarnya semua itu masih belum tentu, hanyalah Kangjeng Susuhunan Kalijogo sendiri yang dapat melaksanakan ngracut jasad seketika, tidak ada yang dapat menyamainya.”


3. Wedaran Angracut Jasad


Adapun Pangracutan Jasad yang dipergunakan Kangjeng Susuhunan Kalijogo, penjelasannya telah diwasiatkan pada anak cucu seperti ini caranya:

“Badan jasmaniku telah suci, kubawa dalam keadaan nyata, tidak diakibatkan kematian, dapat mulai sempurna hidup abadi selamanya, di dunia aku hidup, sampai di alam nyata (akherat) aku juga hidup, dari kodrat iradatku, jadi apa yang kuciptakan, yang kuinginkan ada, dan datang yang kukehendaki”.


4. Wedaran Menghancurkan Jasad


Adapun pesan beliau Kangjeng Susuhunan di Kalijogo sebagai berikut : “Siapapun yang menginginkan dapat menghancurkan tubuh seketika atau terjadinya mukjizat seperti para Nabi, mendatangkan keramat seperti para Wali, mendatangkan ma’unah seperti para Mukmin Khas, dengan cara menjalani tapa brata seperti pesan dari Kangjeng Susuhunan di Ampel Denta adalah

- Menahan Hawa Nafsu, selama seribu hari siang dan malamnya sekalian.

- Menahan syahwat (seks), selama seratus hari siang dan malam


- Tidak berbicara, artinya membisu, dalam empat puluh hari siang dan malam

- Puasa padam api (patigeni), tujuh hari tujuh malam

- Jaga, (tidak tidur) lamanya tiga hari tiga malam

- Mati raga, tidak bergerak lamanya sehari semalam.


Adapun pembagian waktunya dalam lampah seribu hari seribu malam caranya :


1. Manahan hawa nafsu, bila telah mendapat 900 hari lalu teruskan dengan

2. Menahan syahwat, bila telah mencapai 60 hari, lalu dirangkap juga dengan

3. Membisu tanpa berpuasa selama 40 hari, lalu lanjutkan dengan

4. Puasa pati selama 7 hari tujuh malam, lalu dilanjutkan dengan


5. Jaga, selama tiga hari tiga malam, lanjutkan dengan

6. Pati raga selama sehari semalam.


Adapun caranya Pati Raga tangan bersidakep kaki membujur dan menutup sembilan lobang tubuh (babagan howo songo), tidak bergerak-gerak, menahan tidak berdehem, batuk, tidak meludah, tidak berak, tidak kencing selama sehari semalam tersebut. Yang bergerak tinggallah kedipnya mata, tarikan nafas, anapas, tanapas, nupus, artinya tinggal keluar masuknya nafas, yang tenang jangan sampai bersengal-sengal campur baur.


Perlunya Pati Raga


Baginda Sultan Agung bertanya : “Apakah manfaatnya Pati Raga itu ?”

Kyai Penghulu Ahmad Kategan menjawab : “Adapun perlunya pati raga itu, sebagai sarana melatih kenyataan, supaya dapat mengetahui pisah dan kumpulnya Kawula Gusti, bagi para pakar ilmu kebatinan pada jaman kuno dulu dinamakan Meraga Sukma, artinya berbadan sukma, oleh karenanya dapat mendakatkan yang jauh, apa yang dicipta jadi, mengadakan apapun yang dikehendaki, mendatangkan sekehendaknya, semuanya itu dapat dijadikan suatu sarana pada awal akhir. Bila dipergunakan ketika masih hidup di Dunia ada manfaatnya, begitu juga dipergunakan kelak bila telah sampai pada sakaratul maut.





SANGKAN PARANING DUMADI





Dalam hidup ini, manusia senantiasa diingatkan untuk memahami filosofi Kejawen yang

berbunyi “Sangkan Paraning Dumadi”. Apa sebenarnya Sangkan Paraning Dumadi? Tidak banyak orang yang mengetahuinya. Padahal, jika kita belajar tentang Sangkan Paraning Dumadi, maka kita akan mengetahuikemana tujuan kita setelah hidup kita berada di akhir hayat.

Manusia sering diajari filosofi Sangkan Paraning Dumadi itu ketika merayakan Hari Raya Idul Fitri. Biasanya masyarakat Indonesia lebih suka menghabiskan waktu hari raya Idul Fitri dengan mudik. Nah, mudik itulah yang menjadi pemahaman filosofi Sangkan Paraning Dumadi. Ketika mudik, kita dituntut untuk memahami dari mana dulu kita berasal, dan akan kemanakah hidup kita ini nantinya.


Untuk lebih jelasnya, marilah kita simak tembang dhandanggula warisan para leluhur yang sampai detik ini masih terus dikumandangkan.


Kawruhana sejatining urip/

(ketahuilah sejatinya hidup)

urip ana jroning alam donya/


(hidup di dalam alam dunia)

bebasane mampir ngombe/

(ibarat perumpamaan mampir minum)

umpama manuk mabur/

(ibarat burung terbang)

lunga saka kurungan neki/

(pergi dari kurungannya)


pundi pencokan benjang/

(dimana hinggapnya besok)

awja kongsi kaleru/

(jangan sampai keliru)

umpama lunga sesanja/

(umpama orang pergi bertandang)

njan-sinanjan ora wurung bakal mulih/


(saling bertandang, yang pasti bakal pulang)

mulih mula mulanya

(pulang ke asal mulanya)


Kemanakah kita bakal ‘pulang’?

Kemanakah setelah kita ‘mampir ngombe’ di dunia ini?

Dimana tempat hinggap kita andai melesat terbang dari ‘kurungan’ (badan jasmani) dunia ini?


Kemanakah aku hendak pulang setelah aku pergi bertandang ke dunia ini?

Itu adalah suatu pertanyaan besar yang sering hinggap di benak orang-orang yang mencari ilmu sejati.


Yang jelas, beberapa pertanyaan itu menunjukkan bahwa dunia ini bukanlah tempat yang

langgeng. Hidup di dunia ini hanya sementara saja. Oleh karena itu, tidak ada salahnya jika kita menyimak tembang dari Syech Siti Jenar yang digubah oleh Raden Panji Natara dan digubah lagi oleh Bratakesawa yang bunyinya seperti ini:


“Kowe padha kuwalik panemumu, angira donya iki ngalame wong urip,

akerat kuwi ngalame wong mati; mulane kowe pada kanthil-kumanthil marang

kahanan ing donya, sarta suthik aninggal donya.”
(”Terbalik pendapatmu, mengira dunia ini alamnya orang hidup, akherat itu alamnya orang mati. Makanya kamu sangat lekat dengan kehidupan dunia, dan tidak mau meninggalkan alam dunia”)



Pertanyaan yang muncul dari tembang Syech Siti Jenar adalah:

Kalau dunia ini bukan alamnya orang hidup, lalu alamnya siapa?


Syech Siti Jenar menambahkan penjelasannya:

“Sanyatane, donya iki ngalame wong mati, iya ing kene iki anane swarga lan naraka, tegese, bungah lan susah. Sawise kita ninggal donya iki, kita bali urip langgeng, ora ana bedane antarane ratu karo kere, wali karo bajingan.” (Kenyataannya, dunia ini alamnya orang mati, iya di dunia ini adanya surga dan neraka, artinya senang dan susah. Setelah kita meninggalkan alam dunia ini, kita kembali hidup langgeng, tidak ada bedanya antara yang berpangkat ratu dan orang miskin, wali ataupun bajingan”)


Dari pendapat Syech Siti Jenar itu kita bisa belajar, bahwa hidup di dunia ini yang serba berubah seperti roda (kadang berada di bawah, kadang berada di atas), besok mendapat kesenangan, lusa memperoleh kesusahan, dan itu bukanlah merupakan hidup yang sejati ataupun langgeng.


Wejangan beberapa leluhur mengatakan:

“Urip sing sejati yaiku urip sing tan keno pati”. (hidup yang sejati itu adalah hidup yang tidak bisa terkena kematian). Ya, kita semua bakal hidup sejati. Tetapi permasalahan yang muncul adalah, siapkah kita menghadapi hidup yang


sejati jika kita senantiasa berpegang teguh pada kehidupan di dunia yang serba fana?


Ajaran para leluhur juga menjelaskan:

“Tangeh lamun siro bisa ngerti sampurnaning pati,

yen siro ora ngerti sampurnaning urip.”


(mustahil kamu bisa mengerti kematian yang sempurna,

jika kamu tidak mengerti hidup yang sempurna).


Oleh karena itu, kita wajib untuk menimba ilmu agar hidup kita menjadi sempurna dan mampu meninggalkan alam dunia ini menuju ke kematian yang sempurna pula.


PUASA ALA KEJAWEN





Puasa dan tapa adalah dua hal yang sangat penting bagi peningkatan spiritual seseorang. Disemua ajaran agama biasanya disebutkan tentang puasa ini dengan berbagai versi yang berbeda. Menurut sudut pandang spiritual metafisik, puasa mempunyai efek yang sangat baik dan besar terhadap tubuh dan fikiran. Puasa dengan cara supranatural mengubah sistem molekul tubuh fisik dan eterik dan menaikkan vibrasi/getarannya sehingga membuat tubuh lebih sensitif terhadap energi/kekuatan supranatural sekaligus mencoba membangkitkan kemampuan indera keenam seseorang.

Apabila seseorang telah terbiasa melakukan puasa, getaran tubuh fisik dan eteriknya akan meningkat sehingga seluruh racun,energi negatif dan makhluk eterik negatif yang ada didalam tubuhnya akan keluar dan tubuhnya akan menjadi bersih. Setelah tubuhnya bersih maka roh-roh suci pun akan datang padanya dan menyatu dengan dirinya membantu kehidupan nya dalam segala hal.


Didalam peradaban/tradisi pendalaman spiritual ala kejawen, seorang penghayat kejawen biasa melakukan puasa dengan hitungan hari tertentu (biasanya berkaitan dengan kalender jawa). Hal tersebut dilakukan untuk menaikkan kekuatan dan kemampuan spiritual metafisik mereka dan untuk memperkuat hubungan mereka dengan saudara kembar gaib mereka yang biasa disebut SADULUR PAPAT KALIMA PANCER.


Apapun nama dan pelaksanaan puasa, bila puasa dilakukan dengan niat yang tulus, maka tak mungkin akan membuat manusia yang melakoninya celaka. Bahkan medis mampu membuktikan betapa puasa memberikan efek yang baik bagi tubuh, terutama untuk mengistirahatkan oragan-oragan pencernaan.


Intinya adalah ketika seseorang berpuasa dengan ikhlas, maka orang tersebut akan terbersihkan tubuh fisik dan eteriknya dari segala macam kotoran. Ada suatu konsep spiritual yang berbunyi “matikanlah dirimu sebelum engkau mati”, arti dari konsep tersebut kurang lebih kalau kita sering ‘menyiksa’ tubuh maka jiwa kita akan menjadi kuat. Karena yang hidup adalah jiwa, raga akan musnah suatu saat nanti. Itulah sedikit konsep spiritual jawa yang banyak dikenal.


Para penghayat kejawen telah ‘menemukan’ metode-metode untuk membangkitkan spirit kita agar kita menjadi manusia yang kuat jiwanya dan luas alam pemikirannya, salah satunya yaitu dengan menemukan puasa-puasa dengan tradisi kejawen. Atas dasar konsep ‘antal maut qoblal maut’ diatas puasa-puasa ini ditemukan dan tidak lupa peran serta para ghaib, arwah leluhur serta roh-roh suci yang membantu membimbing mereka dalam peningkatan spiritualnya.


Macam-macam puasa ala Kejawen :


1. Mutih

Dalam puasa mutih ini seseorang tdk boleh makan apa-apa kecuali hanya nasi putih dan air putih saja. Nasi putihnya pun tdk boleh ditambah apa-apa lagi (seperti gula, garam dll.) jadi betul-betul hanya nasi putih dan air puih saja. Sebelum melakukan puasa mutih ini, biasanya seorang pelaku puasa harus mandi keramas dulu sebelumnya dan membaca mantra ini : “niat ingsun mutih, mutihaken awak kang reged, putih kaya bocah mentas lahirdipun ijabahi gusti allah.”




2. Ngeruh


Dalam melakoni puasa ini seseorang hanya boleh memakan sayuran / buah-buahan saja. Tidak diperbolehkan makan daging, ikan, telur dsb.



3. Ngebleng


Puasa Ngebleng adalah menghentikan segala aktifitas normal sehari-hari. Seseorang yang melakoni puasa Ngebleng tidak boleh makan, minum, keluar dari rumah/kamar, atau melakukan aktifitas seksual. Waktu tidur-pun harus dikurangi. Biasanya seseorang yang melakukan puasa Ngebleng tidak boleh keluar dari kamarnya selama sehari semalam (24 jam). Pada saat menjelang malam hari tidak boleh ada satu lampu atau cahaya-pun yang menerangi kamar tersebut. Kamarnya harus gelap gulita tanpa ada cahaya sedikitpun. Dalam melakoni puasa ini diperbolehkan keluar kamar hanya untuk buang air saja.



4. Pati geni


Puasa Patigeni hampir sama dengan puasa Ngebleng. Perbedaanya ialah tidak boleh keluar kamar dengan alasan apapun, tidak boleh tidur sama sekali. Biasanya puasa ini dilakukan sehari semalam, ada juga yang melakukannya 3 hari, 7 hari dst. Jika seseorang yang melakukan puasa Patigeni ingin buang air maka, harus dilakukan didalam kamar (dengan memakai pispot atau yang lainnya). Ini adalah mantra puasa patigeni : “niat ingsun patigeni, amateni hawa panas ing badan ingsun, amateni genine napsu angkara murka krana Allah taala”.



5. Ngelowong



Puasa ini lebih mudah dibanding puasa-puasa diatas Seseorang yang melakoni puasa Ngelowong dilarang makan dan minum dalam kurun waktu tertentu. Hanya diperbolehkan tidur 3 jam saja (dalam 24 jam). Diperbolehkan keluar rumah.


6. Ngrowot

Puasa ini adalah puasa yang lengkap dilakukan dari subuh sampai maghrib. Saat sahur seseorang yang melakukan puasa Ngrowot ini hanya boleh makan buah-buahan itu saja! Diperbolehkan untuk memakan buah lebih dari satu tetapi hanya boleh satu jenis yang sama, misalnya pisang 3 buah saja. Dalam puasa ini diperbolehkan untuk tidur.


7. Nganyep

Puasa ini adalah puasa yang hanya memperbolehkan memakan yang tidak ada rasanya. Hampir sama dengan Mutih , perbedaanya makanannya lebih beragam asal dengan ketentuan tidak mempunyai rasa.



8. Ngidang


Hanya diperbolehkan memakan dedaunan saja, dan air putih saja. Selain daripada itu tidak diperbolehkan.


9. Ngepel


Ngepel berarti satu kepal penuh. Puasa ini mengharuskan seseorang untuk memakan dalam sehari satu kepal nasi saja. Terkadang diperbolehkan sampai dua atau tiga kepal nasi sehari.



10. Ngasrep


Hanya diperbolehkan makan dan minum yang tidak ada rasanya, minumnya hanya diperbolehkan 3 kali saja sehari.


11. Senin-kamis

Puasa ini dilakukan hanya pada hari senin dan kamis saja seperti namanya. Puasa ini identik dengan agama islam. Karena memang Rasulullah SAW menganjurkannya.



12. Wungon


Puasa ini adalah puasa pamungkas, tidak boleh makan, minum dan tidur selama 24 jam.




13. Tapa Jejeg


Tidak duduk selama 12 jam



14. Lelono


Melakukan perjalanan (jalan kaki) dari jam 12 malam sampai jam 3 subuh (waktu ini dipergunakan sebagai waktu instropeksi diri).



15. Kungkum


Kungkum merupakan tapa yang sangat unik. Banyak para pelaku spiritual merasakan sensasi yang dahsyat dalam melakukan tapa ini. Tatacara tapa Kungkum adalah sebagai berikut :

a) Masuk kedalam air dengan tanpa pakaian selembar-pun dengan posisi bersila (duduk)

didalam air dengan kedalaman air se tinggi leher.


b) Biasanya dilakukan dipertemuan dua buah sungai

c) Menghadap melawan arus air

d) Memilih tempat yang baik, arus tidak terlalu deras dan tidak terlalu banyak

lumpur didasar sungai

e) Lingkungan harus sepi, usahakan tidak ada seorang manusiapun disana

f) Dilaksanakan mulai jam 12 malam (terkadang boleh dari jam 10 keatas) dan

dilakukan lebih dari tiga jam (walau ada juga yang memperbolehkan pengikutnya

kungkum hanya 15 menit).

g) Tidak boleh tertidur selama Kungkum


h) Tidak boleh banyak bergerak

i) Sebelum masuk ke sungai disarankan untuk melakukan ritual pembersihan (mandi dulu)

j) Pada saat akan masuk air baca mantra ini :

Putih-putih mripatku Sayidina Kilir, Ireng-ireng mripatku Sunan Kali Jaga, Telenging mripatku Kanjeng Nabi Muhammad.”

k) Pada saat masuk air, mata harus tertutup dan tangan disilangkan di dada

l) Nafas teratur

m) Kungkum dilakukan selama 7 malam biasanya


16. Ngalong


Tapa ini juga begitu unik. Tapa ini dilakuakn dengan posisi tubuh kepala dibawah dan kaki diatas (sungsang). Pada tahap tertentu tapa ini dilakukan dengan kaki yang menggantung di dahan pohon dan posisi kepala di bawah (seperti kalong/kelelawar). Pada saat menggantung dilarang banyak bergerak. Secara fisik bagi yang melakoni tapa ini melatih keteraturan nafas. Biasanya puasa ini dibarengi dengan puasa Ngrowot.


17. Ngeluwang

Tapa Ngeluwang adalah tapa paling menakutkan bagi orang-orang awam dan membutuhkan keberanian yang sangat besar. Tapa Ngeluwang disebut-sebut sebagai cara untuk mendapatkan daya penglihatan gaib dan menghilangkan sesuatu. Tapa Ngeluwang adalah tapa dengan dikubur di suatu pekuburan atau tempat yang sangat sepi. Setelah seseorang selesai dari tapa ini, biasanya keluar dari kubur maka akan melihat hal-hal yang mengerikan (seperti arwah gentayangan, jin dlsb). Sebelum masuk kekubur, disarankan baca mantra ini :

“ Niat ingsun Ngelowong, anutupi badan kang bolong siro mara siro mati, kang ganggu maang jiwa insun, lebur kaya dene banyu krana Allah Ta’ala.”


Dalam melakoni puasa-puasa diatas, bagi pemula sangatlah berat jika belum terbiasa. Oleh karena itu disini akan dibekali dengan ilmu lambung karang. Ilmu ini berfungsi untuk menahan lapar dan dahaga. Dengan kata lain ilmu ini dapat sangat membantu bagi oarang-orang yang masih ragu-ragu dalam melakoni puasa-puasa diatas. Selain praktis dan mudah dipelajari, sebenarnya ilmu lambung karang ini berbeda dengan ilmu-ilmu lain yang kebanykan harus ditebus/dimahari dengan puasa. Selain itu syarat atau cara mengamalkannyapun sangat mudah, yaitu :

1. Mandi keramas/jinabat untuk membersihkan diri dari segala macam kekotor

2. Menjaga hawa nafsu.

3. Baca mantra lambung karang ini sebanyak 7 kali setelah shalat wajib 5 waktu, yaitu :

Bismillahirrahamanirrahim


Cempla cempli gedhene

Wetengku saciplukan bajang

Gorokanku sak dami aking

Kapan ingsun nuruti budine

Aluamah kudu amangan wareg

Ngungakna mekkah madinah

Wareg tanpa mangan

Kapan ingsun nuruti budine

Aluamah kudu angombe


Ngungakna segara kidul

Wareg tanpa angombe

Laailahaillallah Muhammad Rasulullah


Selain melakoni puasa-puasa diatas masyarakat kejawen juga melakukan puasa-puasa yang diajarkan oleh agama islam, seperti puasa ramadhan, senin kamis, puasa 3 hari pada saat bulan purnama, puasa Nabi Daud AS dll. Inti dari semua lakon mereka tujuannya hanya satu yaitu mendekatkan diri dengan Allah SWT agar diterima iman serta islam mereka.


MELIHAT AURA DIRI


Ini ada sedikit “cara” agar kita bisa melihat aura diri atau orang lain dan juga berfungsi untuk menajamkan mata bathin serta kekuatan pikiran. ( Lintas Agama )

Caranya :


Siapkan sebatang lilin, lalu nyalakan diruangan gelap ( dalam kamar asal jgn dikamar mandi bro :p )

Posisi lilin sejajar dgn mata. ( Duduk bersila ).

Awal “latihan”…tarik nafas sambil baca doa memohon kpd Yang Kuasa 3X…kemudian tahan nafas lalu keluarkan perlahan. ( Metode pernafasan piramida ).

Konsentrasi penuh dan slalu memohon pada Yang KUasa. Tataplah nyala lilin tsb yang berwarna biru (ditengah / ujung sumbu lilin ). Tatap terus dan jangan berkedip semaksimalnya. Untuk Tahap Awal lakukanlah selama 30 menit. Diusahakan mata jangan sampai berkedip. Perlahan dan pasti anda akan melihat perubahan warna dililin tsb. Lakukan terus menerus. Dan diakhiri dgn doa memohon kepda Yang Kuasa sambil tangan dibasuh kewajah sebanyak 3 kali.

Ingat konsentrasi dan keyakinan penuh. Bila anda sudah berhasil melihat minimal 5 warna dari 7 warna yang ada, mudah2an anda sudah bisa melihat aura sendiri atau org laen





Tebarkan Senyum dan Carilah Teman!



Sore hari tepatnya tanggal 28 Desember 2008, merupakan acara pergantian tahun Jawa sekaligus tahun Hijriah. Seperti tahun-tahun sebelumnya, pergantian tahun Jawa yang diawali dengan bulan Suro atau tahun Hijriah yang juga disebut sebagai bulan Muharram tidak ada hiruk pikuk apapun. Berbeda dengan perayaan tahun baru Masehi yang selalu dirayakan oleh manusia seluruh dunia.

Memasuki bulan Suro ataupun Muharram, maka kita kembali harus melakukan ibadah. Ibadah apa itu? Ibadah itu terdiri dari 2 jenis yakni ibadah raga dan ibadah bathin. Dalam satu tahun yang berisi 12 bulan, terbagi menjadi 2 bulan dimana kita harus melaksanakan ibadah. 2 bulan tersebut adalah bulan poso/Ramadhan dan Suro/Muharram. Di ke 2 bulan tersebut, ibadah yang dilakukan pun berbeda.


Pada bulan poso/ramadhan, ibadah yang dilakukan adalah ibadah ragawi. Artinya, kita berpuasa dengan menggunakan raga kita dengan tidak makan dan minum dan dipadukan dengan ibadah bathin seperti menahan hawa nafsu. Tetapi ketika menginjak ke bulan Suro/Muharram, maka ibadah yang dilakukan cenderung mengarah ke ibadah bathin.


Dari pemahaman Kejawen, ritual di bulan Suro diawali pada malam 1 Suro hingga berakhirnya bulan. Artinya, laku dan olah bathin yang merupakan ibadah bathin tersebut lebih sering dilakukan dibandingkan bulan-bulan lainnya. Semuanya itu semata-mata hanya untuk berupaya mendekatkan diri dengan GUSTI ALLAH.


Lho, apakah bulan-bulan lain tidak boleh sering melakukan laku dan olah bathin? Boleh saja, siapa yang bilang tidak boleh. Malah jika sesering mungkin kita berhubungan dengan GUSTI ALLAH, akan semakin mendekatkan diri kita denganNYA.


Ada 2 hal utama yang patut untuk kita lakukan di tahun Je 1942 ini seperti pada tahun-tahun sebelumnya yakni “tansah manembah marang GUSTI ALLAH” (Selalu menyembah GUSTI ALLAH) dan apik marang sak-padan-padane urip” (berbuat baik pada sesama makhluk hidup). Kenapa disebut utama, karena itulah hakekat dari hidup kita di dunia ini. Beberapa hal cara yang bisa dilakukan antara lain tebarkan senyum di manapun Anda berada, carilah teman sebanyak-banyaknya, janganlah mencari musuh. Itu merupakan beberapa cara berbuat baik pada sesama makhluk hidup. Selamat tahun baru tahun Je 1942.



Bonus Halangi Kedekatan dengan GUSTI ALLAH




Setiap manusia selalu memiliki keinginan untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH sebagai Sang Khalik. Tetapi niat untuk mendekatkan diri tersebut tidak semudah membalikkan telapak tangan. Banyak sekali godaan yang membuat upaya dan niat manusia untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH terhalang. Mengapa?


Penghalang terbesar dari diri manusia untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH itu adalah berasal dari dalam diri manusia itu sendiri. Salah satu yang penghalang terbesar adalah nafsunya yang memang sudah disetir oleh syetan. Maka tidak heran, jika kita senantiasa meminta perlindungan dan pengayoman dari GUSTI ALLAH untuk menapaki jalan yang lurus, jalan orang-orang yang dirihai dan bukannya jalan orang-orang yang sesat, seperti ayat-ayat dalam surat Al Fatihah dalam Al Qur’an.

Syetan yang menguasai nafsu manusia akan berupaya untuk senantiasa menyesatkan jalan kita sehingga kita tidak bisa mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH. Apalagi bagi para pelaku spiritual, godaan tersebut akan semakin besar. Bagi para pelaku spiritual yang ingin mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH akan digoda dengan beraneka bonus-bonus dan aneka kemampuan ghaib yang muncul dalam diri mereka.

Contohnya, seperti terlihat pada gambar di atas. Upaya untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH bagi para pelaku spiritual umumnya akan terhalang dengan adanya bonus seperti mampu menyembuhkan orang sakit/mengatasi beraneka macam masalah orang lain. Kalau si pelaku spiritual sudah merasa terpikat dengan bonus tersebut dan menjadikan kemampuannya itu untuk mencari nafkah, maka ia hanya akan mendapatkan hal itu saja dan tidak akan pernah dekat pada GUSTI ALLAH.

Contoh bonus yang kedua adalah kebal dari senjata tajam/api. Tentu saja, para pendaki spiritual jika terpikat dengan bonus tersebut, ya itu saja yang akan diterimanya. Ia juga tidak akan bisa mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH. Pasalnya, ia sudah merasa puas mendapatkan kemampuan kebal dari senjata tajam/api.


Contoh bonus yang ketiga adalah mampu untuk ngrogo sukmo (melepaskan sukma dari jasadnya). Inipun merupakan godaan. Jika para pendaki spiritual tidak pandai-pandai menghindari ketertarikan pada bonus tersebut, maka ia pun juga tidak akan pernah bisa dekat dengan GUSTI ALLAH. Dan ia akan menguasai kemampuan untuk menyembuhkan orang sakit, kebal senjata dan ngrogo sukmo saja.


Contoh bonus yang keempat adalah Waskito (tahu yang bakal terjadi). Inipun bonus yang merupakan godaan bagi para pendaki spiritual untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH. Hendaknya para pendaki spiritual tidak merasa bangga dan puas dengan hal itu.



Langkah yang baik bagi para pendaki spiritual adalah mengabaikan berbagai macam bonus tersebut. Artinya, setelah menerima bonus tersebut, hendaknya para pendaki spiritual tetap ingat pada tujuan awal yakni mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH. Kenapa begitu?


Karena jika kita terus berupaya untuk tetap ingat tujuan kita untuk mendekatkan diri pada GUSTI ALLAH, maka beraneka macam bonus tersebut akan dengan mudahnya kita dapatkan. Apa dalilnya? Dalilnya adalah dari Al Qur’an yang berbunyi “…Barang siapa yang dekat kepadaKU, maka akan AKU cukupi semua kebutuhannya. MATAKU menjadi matanya, TANGANKU menjadi tangannya….” Oleh karena itu, selalu dekat dengan GUSTI ALLAH adalah merupakan keberadaan yang terindah bagi manusia.


Belajar dari Sastra Jendra Hayuningrat




Bagi orang yang belajar kawruh Kejawen, tentu sudah tidak asing lagi dengan kata-kata Sastra Jendra Hayuningrat. Meskipun banyak yang sudah mendengar kata-kata tersebut, tetapi jarang ada yang mengetahui apa makna sebenarnya. Menurut Ronggo Warsito, sastra jendra hayuningrat adalah jalan atau cara untuk mencapai kesempurnaan hidup. Apabila semua orang di dunia ini melakukannya, maka bumi akan sejahtera.


Nama lain dari sastra jendra hayuningrat adalah sastra cetha yang berarti sastra tanpa papan dan tanpa tulis. Walaupun tanpa papan dan tulis, tetapi maknanya sangat terang dan bisa digunakan sebagai serat paugeraning gesang.


Ada 7 macam tahapan bertapa yang harus dilalui untuk mencapai hal itu.



1. Tapa Jasad: Tapa jasad adalah mengendalikan atau menghentikan gerak tubuh dan gerak fisik. Lakunya tidak dendam dan sakit hati. Semua yang terjadi pada diri kita diterima dengan legowo dan tabah.


2. Tapa Budhi: Tapa Budhi memiliki arti menghilangkan segala perbuatan diri yang hina, seperti halnya tidak jujur kepada orang lain.


3. Tapa Hawa Nafsu: Tapa Hawa Nafsu adalah mengendalikan nafsu atau sifat angkara murka yang muncul dari diri pribadi kita. Lakunya adalah senantiasa sabar dan berusaha mensucikan diri,mudah memberi maaf dan taat pada GUSTI ALLAH kang moho suci.


4. Tapa Cipta: Tapa Cipta berarti Cipta/otak kita diam dan memperhatikan perasaan secara sungguh-sungguh atau dalam bahasa Jawanya ngesti surasaning raos ati. Berusaha untuk menuju heneng-meneng-khusyuk-tumakninah, sehingga tidak mudah diombang-ambingkan siapapun dan selalu heningatau waspada agar senantiasa mampu memusatkan pikiran pada GUSTI ALLAH semata.



5. Tapa Sukma: Dalam tahapan ini kita terfokus pada ketenangan jiwa. Lakunya adalah ikhlas dan memperluas rasa kedermawanan dengan senantiasa eling pada fakir miskin dan memberikan sedekah secara ikhlas tanpa pamrih.


6. Tapa Cahya: Ini merupakan tahapan tapa yang lebih dalam lagi. Prinsipnya tapa pada tataran ini adalah senantiasa eling, awas dan waspada sehingga kita akan menjadi orang yang waskitha (tahu apa yang bakal terjadi).


Tentu saja semua ilmu yang kita dapatkan itu bukan dari diri kita pribadi, melainkan dari GUSTI ALLAH. Semua ilmu tersebut merupakan ‘titipan’, sama dengan nyawa kita yang sewaktu-waktu bisa diambil GUSTI ALLAH sebagai si EMPUNYA dari segalanya. Jadi tidak seharusnya kita merasa sombong dengan ilmu yang sudah dititipkan GUSTI ALLAH kepada kita.



Ngaji dari Kitab ‘Kering’ dan ‘Basah’





Seperti telah banyak disinggung-singgung sebelumnya, bahwa di dunia ini GUSTI ALLAH menciptakannya secara berpasang-pasangan. Ada siang-ada malam, Ada baik-ada buruk, Ada besar-ada kecil. Demikian pula Gusti Allah menciptakan Kitab ajaran bagi manusia itu berpasangan. Ada Kitab secara agama, seperti Al Qur’an, Injil, Taurat, Zabur dan lain-lain yang disebut ‘kitab kering’. Selain itu, GUSTI ALLAH juga menciptakan kitab yang disebut ‘kitab teles (kitab basah)’. Apakah kitab basah itu? Kitab ‘basah’ itu adalah semua ciptaan GUSTI ALLAH di muka bumi ini.

Kitab ‘kering’ dan ‘basah’ itu sama-sama merupakan petunjuk dari GUSTI ALLAH pada semua umat manusia yang ada di dunia ini. Jadi, selain mengaji pada ‘kitab kering’, kita juga harus mengaji pada ‘kitab basah’. GUSTI ALLAH dalam sebuah surat di Al Qur’an berfirman yang kurang lebihnya berbunyi “Berjalan-jalanlah kamu dimuka bumi, maka kamu akan mengetahui kekuasaanKU bagi orang-orang yang berpikir”.



Dari arti ayat Al Qur’an tersebut yang perlu diperhatikan adalah kata-kata ‘berjalan-jalan di muka bumi’ dan ‘bagi orang-orang yang berpikir’. Apakah maksud kata-kata itu? Ternyata kata-kata itu bermaksud bahwa semua yang ada di muka bumi ini, apakah itu hewan, tumbuhan, gunung, sungai, awan, langit, dan masih banyak lagi adalah merupakan kekuasaan GUSTI ALLAH. Demikian pula dengan manusia. GUSTI ALLAH menyempurnakan kehidupan manusia sebagai makhluk paling mulia di muka bumi.


Sedangkan kata-kata ‘bagi orang-orang yang berpikir’, merupakan sindiran dari GUSTI ALLAH kepada kita manusia. Artinya, apakah kita termasuk orang-orang yang berpikir dan menggunakan otak kita untuk memahami kekuasaan GUSTI ALLAH atau tidak. Atau malah pikiran kita yang buta dan termasuk orang yang tidak berpikir tentang kekuasaan GUSTI ALLAH.


Sebagai makhluk mulia, seharusnya kita yang dibekali dengan pikiran dan akal sehat harusnya menggunakan pikiran dan akal sehat itu untuk meneliti, mempelajari, setelah itu, memuji kehebatan ciptaan GUSTI ALLAH, selanjutnya adalah Manembah (menyembah) GUSTI ALLAH dengan penuh keyakinan.


Coba Anda perhatikan, Dalam surat Al Qur’an juga disebutkan bahwa dalam penciptaan Siti Hawa, GUSTI ALLAH mengambil salah satu tulang rusuk Nabi Adam. Apa buktinya? Ternyata kita bisa membuktikannya lewat hasil rongent antara seorang laki-laki dan perempuan. Tulang rusuk laki-laki jumlahnya 9, sedangkan tulang rusuk perempuan berjumlah 10. Bukankah itu tanda-tanda yang cukup jelas bagi orang-orang yang berpikir?



Coba Anda pelajari tumbuh-tumbuhan. Tumbuh-tumbuhan itu daunnya berwarna hijau ketika masih muda, lalu mulai berubah hijau kekuningan, dan berlanjut menjadi kuning kemudian rontok. Apa yang bisa kita pelajari dari situ? Ternyata kita manusia ini juga mengalami proses hidup layaknya tumbuh-tumbuhan, dari muda (hijau), remaja dan dewasa (hijau kekuningan) dan masa tua (kuning), kemudian mati (rontok).


Dari berbagai contoh di atas, setidaknya menjadi pertimbangan bagi Anda semua. Bahkan yang dipikirkan di dunia ini tidak melulu hanya harta dunia yang tidak kekal saja. Tetapi juga memikirkan ciptaan GUSTI ALLAH.


Coba Anda lebih banyak memikirkan makhluk-makhluk ciptaan GUSTI ALLAH yang ada di muka bumi. Pasti! Anda akan menjadi lebih dekat dengan sang Pencipta. Tidak ada Tuhan selain GUSTI ALLAH semata





Mengenal Diri dari Serat Asmaralaya




Dalam budaya Jawa banyak serat yang diciptakan oleh nenek moyang kita. Salah satunya adalah Serat Asmaralaya. Jika kita mempelajari serat Asmaralaya tersebut, maka kita akan mengetahui dunung kita pribadi.


Dalam sebuah hadist di ajaran Islam disebutkan “Barangsiapa yang mengetahui dirinya sendiri, maka ia akan tahu Tuhannya”. Nah, kalau Anda ingin mengetahui diri Anda pribadi, tidak ada salahnya belajar pada Serat Asmaralaya. Serat Asmaralaya tersebut antara lain berbunyi:

Ana wiku medhar ananing hyang agung


kang nglimputi dhiri

wayangan nya dumumung neng netranira

bunder nguwung lir sunaring surya nrawung

aran nur muhammad

weneh muwus jatining kang murbeng idhup

yaiku pramana

kang misesa ing sakalir

dumuning neng utyaka guruloka

iya iku tembung arab baitul makmur



Ada Orang Bijak menjelaskan adanya Hyang Agung

Yang menyelimuti diri

Gambarannya ada pada Matamu sendiri

Bentuknya bundar memancarkan sinar surya yang menerawang

Yang dijuluki Nur Muhammad

Memberikan kesejatian dalam hidup

Yaitu pramana

Yang menguasai segalanya

Letaknya ada di guruloka


Yaitu bahasa Arabnya baitul makmur


Tandane kang nyata

aneng gebyaring pangeksi

lwih waspada wruh gumlaring alam donya

mung pramana kang bisa nuntun marang swarga

ana rupa kadya rupanta priyangga

kang akonus saking kamungsangta wus

saplak nora siwah

amung mawa caya putih


yaiku aran mayangga seta


Tandanya yang nyata

Ada dalam gebyar angan-angan

Lebih waspada tahu gumelarnya alam dunia

Hanya pramana yang bisa menuntun ke Surga

Ada bentuk rupa seperti rupa orang

Yang mengaku dari prasangka

Yang tidak berbeda satu dengan lainnya

Hanya lewat cahaya putih


Yang disebut Mayangga Seta


ana cahya seta prapta geng sabda

iya iku nur muhammad kang satuhu

cahya maya maya

jumeneng munggwing unggyaning

tuntung driya anartani triloka

baitul makmur baitul mukharam tetelu

ing baitul muqadas


Ada cahaya putih seperti SabdaNya


Iya itu Nur Muhammad yang sejati

Cahaya maya-maya (samar-samar)

Terletak umpama tingkatan

Dalam indera yang disebut triloka (tiga tempat)

Baitul makmur baitul mukharam ketiga

Di baitul muqadas


sumanar prapteng pangeksi

liyepena katon ponang cahya maya

anarawung warna warna wor dumunung


nuksmeng cahya kang sajati

ingkang padhang gumilang tanpa wayangan

langgeng nguwung angebeki buwana gung

mulih purwanira


Bersinar tanpa henti

Gambarannya tampak mirip cahaya maya

Berbaur warna-warna yang ada

Dengan cahaya yang sejati

Yang terang benderan tanpa halangan


Langgeng memenuhi buwana yang agung

Terhadap dirimu


duk durung tumurun maring

ngarcapada awarna warana raga

cahyanipun gumilang gilang nelawung

tanpa wewayangan

nelahi sesining bumi

gya tumurun dadya manungsa


Ketika belum turun


Ke alam dunia berbentuk raga

Cahayanya penuh gebyar

Tanpa halangan

Memenuhi seisi bumi

Akhirnya segera turun menjadi manusia



marma temtu yen prapta antareng layu

ana cahya prapta

gumilang pindhah angganing


tirta munggwing ron lumbu amaya maya

dyan puniku ciptanen dadya sawujud

lawan sabdanira

kang sinedyan samadyaning

ngen ngenta yekti waluya sampurna

mulya wangsul mring salira numuhun


Tentu saja ketika sudah waktunya

Ada cahaya

Bersinar berpindah warna


Air seperti berbentuk samar-samar

Yaitu cipta yang menjadi satu wujud

Dengan sabda mu sendiri

Yang langsung terjadi

Yang diangan-angankan pasti terjadi sempurna

Mulia kembali pada dirimu sendiri


sabda gaib babar

bali angebaki bumi

tribuwana kebak bangkit megat nyawa



Sabda gaib kembali digelar

Kembali memenuhi bumi

Tribuwana penuh bangkit memisahkan nyawa


Serat asmalaya adalah salah satu serat Jawa yang berbentuk suluk atau piwulang, berisikan ajaran suci berdasarkan ajaran Islam yang dipadukan dengan ajaran kejawen. Lebih dari itu, serat ini adalah hasil pemikiran dan perenungan nenek moyang kita. Serat ini penuh dengan pesan moral yang bernafaskan Islam. Ajaran yang terkandung dalam serat ini erat kaitannya dengan perbuatan dan kelakuan yang merupakan cerminan budi pekerti manusia.


Siapa Si Empunya Sinar Itu?




Sepi…sepi…dan sepi menggelitik jiwa

Kucari di keramaian, sepi tetap menggoda

Kususuri jalanan, entah tak kutemukan yang kucari


Kudaki gunung nan tinggi, juga tak kujumpa obat sepiku.

Kuhabiskan masa untuk mencari…dan masih tak kujumpa.

Oh….aku terjatuh dalam putus asa….


Sesorot sinar tiba-tiba menghampiriku

Ku tak tahu darimana asalnya

Ku tak mengerti apa maknanya

Yang jelas, damai terasa di jiwaku

Rasa sepi itupun setapak demi setapak menghilang dari kalbuku.

Berganti dengan ketenangan



Oh…sinar apakah itu

Jelas batinku seperti diayomi

Kalau itu Anugerah Tuhan,

Maka aku ingin berjumpa si pemilik sinar itu

Ku tak mau yang lain

Karna yang lain tak mampu beri sinar di jiwaku


Aku ingin berbincang-bincang dengan sang pemilik sinar

Kan ku tempuh walau jutaan kilometer

Kan ku susuri meski ribuan tahun


Walau pun ku tahu, sulit tuk bertemu siempunya cahaya.

Namun Aku tak peduli


Kerinduanku pada siempunya sinar makin berbinar

Makin dekat aku pada sang pemilik, rasa tentram kian jelas terasa

Oh…apakah ini yang disebut sorga dunia

Oh…inikah yang dikata kemabukan cinta

Ku tak peduli, sekali lagi ku tak peduli

Yang jelas, aku harus menempuh suluk si empunya sinar

Dengan begitu kini aku menjadi seorang salik


Ya….seorang salik yang tengah mencari suluk sejati.


Memahami Filosofi Leluhur Jawa




Leluhur masyarakat Jawa memiliki beraneka filosofi yang jika dicermati memiliki makna yang begitu dalam. Tetapi, anehnya filosofi yang diberikan oleh para leluhur itu saat ini dinilai sebagai hal yang kuno dan ketinggalan jaman. Padahal, filosofi leluhur tersebut berlaku terus sepanjang hidup. Dibawah ini ada beberapa contoh filosofi dari para leluhur/nenek moyang masyarakat Jawa.

“Dadio banyu, ojo dadi watu” (Jadilah air, jangan jadi batu).



Kata-kata singkat yang penuh makna. Kelihatannya jika ditelaah memang manungso kang nduweni manunggaling roso itu harus tahu bagaimana caranya untuk dadi banyu.


Mengapa kita manusia ini harus bisa menjadi banyu (air)? Karena air itu bersifat menyejukkan. Ia menjadi kebutuhan orang banyak. Makhluk hidup yang diciptakan GUSTI ALLAH pasti membutuhkan air. Nah, air ini memiliki zat yang tidak keras. Artinya, dengan bentuknya yang cair, maka ia terasa lembut jika sampai di kulit kita.


Berbeda dengan watu (batu). Batu memiliki zat yang keras. Batu pun juga dibutuhkan manusia untuk membangun rumah maupun apapun. Pertanyaannya, lebih utama manakah menjadi air atau menjadi batu? Kuat manakah air atau batu?



Orang yang berpikir awam akan menyatakan bahwa batu lebih kuat. Tetapi bagi orang yang memahami keberadaan kedua zat tersebut, maka ia akan menyatakan lebih kuat air. Mengapa lebih kuat air daripada batu? Jawabannya sederhana saja, Anda tidak bisa menusuk air dengan belati. Tetapi anda bisa memecah batu dengan palu.


Artinya, meski terlihat lemah, namun air memiliki kekuatan yang dahsyat. Tetes demi tetes air, akan mampu menghancurkan batu. Dari filosofi tersebut, kita bisa belajar bahwa hidup di dunia ini kita seharusnya lebih mengedepankan sifat lemah lembut bak air. Dunia ini penuh dengan permasalahan. Selesaikanlah segala permasalahan itu dengan meniru kelembutan dari air. Janganlah meniru kekerasan dari batu. Kalau Anda meniru kerasnya batu dalam menyelesaikan setiap permasalahan di dunia ini, maka masalah tersebut tentu akan menimbulkan permasalahan baru.


“Sopo Sing Temen Bakal Tinemu”

Filosofi lainnya adalah kata-kata “Sopo sing temen, bakal tinemu” (Siapa yang sungguh-sungguh mencari, bakal menemukan yang dicari). Tampaknya filosofi tersebut sangat jelas. Kalau Anda berniat untuk mencari ilmu nyata ataupun ilmu sejati, maka carilah dengan sungguh-sungguh, maka Anda akan menemukannya.


Namun jika Anda berusaha hanya setengah-setengah, maka jangan kecewa jika nanti Anda tidak akan mendapatkan yang anda cari. Filosofi di atas tentu saja masih berlaku hingga saat ini.


“Sopo sing kelangan bakal diparingi, sopo sing nyolong bakal kelangan”

(Siapa yang kehilangan bakal diberi, siapa yang mencuri bakal kehilangan).



Filosofi itupun juga memiliki kesan yang sangat dalam pada kehidupan. Artinya, nenek moyang kita dulu sudah menekankan agar kita tidak nyolong (mencuri) karena siapapun yang mencuri ia bakal kehilangan sesuatu (bukannya malah untung).


Contohnya, ada orang yang dicopet. Ia akan kehilangan uang yang dimilikinya di dalam dompetnya. Tetapi GUSTI ALLAH akan menggantinya dengan memberikan gantinya pada orang yang kehilangan tersebut. Tetapi bagi orang yang mencopet dompet tersebut, sebenarnya ia untung karena mendapat dompet itu. Namun,ia bakal dibuat kehilangan oleh GUSTI ALLAH, entah dalam bentuk apapun.


Dari filosofi tersebut, Nenek moyang kita sudah memberikan nasehat pada kita generasi penerus tentang keadilan GUSTI ALLAH itu. GUSTI ALLAH itu adalah hakim yang adil.





5 Anugerah GUSTI ALLAH Pada Manusia




Dalam tubuh manusia itu terdapat piranti atau unsur lengkap yang dianugerahkan oleh GUSTI ALLAH. Setiap unsur tersebut memiliki kegunaan sendiri-sendiri. Semuanya tergantung pada manusia untuk memanfaatkan pemberian GUSTI ALLAH tersebut.


Piranti atau unsur yang dibekali GUSTI ALLAH pada manusia itu bersifat mulai ‘kasar’ sampai ‘halus’. Apa saja piranti-piranti itu? Piranti tersebut ada lima hal yaitu:


1. Raga

2. Budi

3. Hati Nurani

4. Rasa

5. Sukma

Dari kelima hal tersebut semuanya diwajibkan untuk tansah manembah GUSTI ALLAH. Namun ketika dipanggil oleh Hyang Maha Suci, yang akan berangkat menemui GUSTI ALLAH hanyalah sukma. Raga tidak akan berangkat karena bersifat jisim atau bangkai.


Pernahkah Anda melihat pesawat ulang-alik luar angkasa seperti Columbia. Nah, ketika berangkat ke luar angkasa, maka selongsongan luar yang berupa pesawat jet-nya akan melepaskan diri setelah tergesek oleh atmosfir bumi dan terbakar. Sedangkan pesawat inti Columbia itu sendiri akan terus bergerak ke luar angkasa.


Selongsong luar pesawat jet yang terbakar itulah ibarat raga manusia yang tidak akan ikut berangkat menemui Hyang Suksma. Ada bait tembang yang berbunyi:


Kawruhana… (Ketahuilah)


Dununge wong uripun niki, (Arti Orang Hidup Ini)

Lamun mbenjang yen wus palastra (Ketika Esok Sudah Dipanggil)

Wong Mati Nyang Endi Parane? (Orang Mati, Kemana Perginya?)


Umpamakno Peksi mabur (Ibarat Burung Terbang)

Mesak saking kurunganipun (Melesat dari Sangkarnya)

Umpamakno wong lungo sonjo (Ibarat Orang yang Bepergian)

Njang sinanjang, wong lungo sonjo wajibe mulih (Orang Bepergian Wajib untuk Pulang)

Mulih ning ngisor kamboja. (Pulang di Bawah Pohon Kamboja)


Itulah gambaran dari raga yang akan menjadi bangkai atau jisim. Namun tidak demikian dengan empat piranti lainnya seperti Budi, Hati Nurani, Rasa dan Sukma. Budi, Hati Nurani dan Rasa akan menjadi saksi kita ketika menghadap GUSTI ALLAH. Sementara Sukma adalah pakaiannya.



Kelima piranti tersebut, ketika kita simak akan terus berkembang menjadi macam-macam panembah yaitu:

1. Sembah Raga

2. Sembah Budi

3. Sembah Hati

4. Sembah Rasa

5. Sembah Sukma


Dari kelima sembah tersebut sama-sama mampu mengantarkan doa/panuwun kita pada GUSTI ALLAH. Semuanya tergantung pada keikhlasan dan kebersihan hati dan jiwa kita ketika berdoa. Namun kadar sembah yang paling tinggi adalah sembah sukma. Pertanyaannya, jika Anda pelaku spiritual, Anda sudah berada ditaraf sembah yang mana? Hanya Anda dan GUSTI ALLAH sendiri yang tahu.


Melihat, Mendengar, Merasa, Meraba dengan Kalbu





Dalam setiap tubuh manusia terdapat satu piranti khusus yang diciptakan oleh GUSTI ALLAH. Namun kebanyakan manusia tidak menyadari pentingnya piranti itu. Piranti tersebut merupakan bagian tubuh manusia yang berukuran kecil.Namun jika satu bagian tubuh ini rusak, maka rusaklah manusia itu.


Bagian tersebut adalah hati nurani atau yang dikenal dengan kalbu. Begitu pentingnya arti dari sebuah kalbu, sampai-sampai Rasulullah Muhammad SAW mengungkapkan lewat hadistnya,”Dalam tubuh setiap orang terdapat bagian yang terkecil yang disebut kalbu. Jika kalbunya rusak, maka rusaklah akhlak manusia itu. Namun, jika kalbunya baik, maka baiklah akhlak manusia itu”.


Begitu pentingnya sebuah hati nurani atau kalbu itu hingga piranti yang merupakan bagian dari tubuh kita itu menjadi ‘tali’ pengikat antara kita dan GUSTI ALLAH.


Pernah ada seorang teman yang menyatakan,”saya tidak suka bekerja dengan hati nurani. Saya lebih suka bekerja dengan logika”. Agak kaget juga saya mendengar perkataannya. Memang manusia dibekali dengan logika. Tetapi tidak semua yang ada di muka bumi ini bisa dilogika. Karena GUSTI ALLAH menciptakan alam ini ada dua yakni alam nyata dan alam ghaib. Bagaimana bisa masuk logika jika menyangkut alam ghaib? Lalu dengan apa manusia bisa menyaksikan keberadaan alam ghaib?


Jawabannya hanya satu yaitu dengan kalbu. Jika diasah secara terus menerus maka kalbu manusia itu akan lebih tajam daripada pisau. Namun sebaliknya, jika kalbu tersebut tidak pernah diasah, maka akan tumpul. Kebanyakan pelaku spiritual sangat memperhatikan betul terhadap kalbu. Mereka melihat dengan kalbu, merasa dengan kalbu, mendengar dengan kalbu bahkan kadang-kadang mereka meraba dengan kalbu.



Apakah otak manusia sebagai tempat untuk berpikir tentang logika tidak penting? Wah, sangat penting. GUSTI ALLAH tidak akan menciptakan apapun di dunia ini yang sia-sia. Semuanya pasti ada gunanya. Untuk itu, antara otak manusia dan kalbu memiliki hubungan yang sangat penting.


Agar hati bisa setajam belati, lakukanlah latihan dengan kalbu Anda. Aktifkanlah kalbu Anda agar bisa lebih mendekat pada GUSTI ALLAH. Pada dasarnya, semua yang ada di dunia ini ada dalam kalbu. Kegembiraan, kesenangan, kebahagiaan, rasa syukur dan lain-lainnya ada pada kalbu. Oleh karena itu, gunakanlah kalbu Anda untuk selalu bisa berkomunikasi dengan GUSTI ALLAH





Memahami Kontroversi Ajaran Siti Jenar


Ajaran Syekh Siti Jenar memang hingga kini menimbulkan kontroversi. Apalagi ketika sang Syekh berbicara tentang hidup dan mati. Menurut Siti Jenar, kehidupan manusia di dunia ini disebut berada di alam kematian. Sementara, jika manusia itu mati, justru disebut-sebut telah memasuki awal kehidupan yang hakiki dan abadi.


Syekh Siti Jenar juga berpendapat bahwa Allah itu ada dalam diri manusia, yaitu di dalam budi. Pendapat tersebut disyiarkan oleh Siti Jenar secara terbuka dan gamblang. Pemahaman inilah yang kurang bisa dimengerti para ulama pada masa itu tentang ilmu tasawuf yang disampaikan Syekh Siti Jenar.


Dalam tataran ilmu, pemahaman yang disampaikan oleh Syekh Siti Jenar itu sudah memasuki tahap hakekat atau bahkan makrifat. Tidak mengherankan jika, pemahaman tentang ketuhanan yang dimilikinya akhirnya dicap dengan kata sesat.


Dalam pupuhnya, Syekh Siti Jenar menganggap bahwa agama apapun, setiap pemeluk sebenarnya menyembah pada zat yang maha kuasa dengan caranya sendiri-sendiri. Bahkan masing-masing agama itu menyebut asma GUSTI ALLAH dengan nama yang berbeda-beda, demikian pula dengan ajaran dan tatacaranya.


Bahkan Syekh Siti juga mengajarkan bahwa dalam manembah pada GUSTI ALLAH, seseorang hendaknya melakukannya dengan ikhlas. Artinya, ketika seseorang melakukan sembahyang ataupun sholat dengan mengharapkan surga, pahala atau kemudahan untuk rezeki, maka belum bisa disebut sebagai ikhlas.




Ajaran Manembah


Dalam ajaran manembahnya, Syekh Siti Jenar tidak pernah menganggap dirinya sebagai GUSTI ALLAH. Orang cenderung banyak salah persepsi tentang konsep Manunggaling Kawula-GUSTI. Sebenarnya, Manunggaling Kawula-GUSTI itu adalah bahwa dalam diri manusia terdapat ruh yang berasal dari ruh GUSTI ALLAH sesuai dengan ayat Al Qur’an yang menerangkan penciptaan manusia.


Ayat tersebut berbunyi: “Ketika Tuhanmu berfirman kepada malaikat: “Sesungguhnya Aku akan menciptakan manusia dari tanah. Maka apabila telah Kusempurnakan kejadiannya dan Kutiupkan kepadanya roh Ku; maka hendaklah kamu tersungkur dengan bersujud kepadanya (Shaad; 71-72)”)>. Dengan demikian ruh manusia akan menyatu dengan ruh Tuhan dikala penyembahan terhadap Tuhan terjadi.


‘Mabuk’ pada GUSTI ALLAH


Dalam manembah secara ikhlas dan konsentrasi yang tinggi, sering manusia mengalami ‘mabuk’ pada GUSTI ALLAH. Dalam agama Islam, peristiwa itu disebut juga Zadhab atau kegilaan yang berlebihan terhadap GUSTI ALLAH.



Mereka belajar tentang bagaimana GUSTI ALLAH bekerja, sehingga ketika keinginannya sudah lebur dengan kehendak GUSTI ALLAH, maka yang ada dalam pikirannya hanya Allah, Allah, Allah dan Allah…. disekelilingnya tidak tampak manusia lain tapi hanya GUSTI ALLAH yang berkehendak, Setiap Kejadian adalah maksud GUSTI ALLAH terhadap Hamba ini…. dan inilah yang dibahayakan karena apabila tidak ada GURU yang Mursyid, maka hamba ini akan keluar dari semua aturan yang telah ditetapkan GUSTI ALLAH untuk manusia.


Pasalnya, hamba ini akan gampang terpengaruh setan. Semakin tinggi tingkat keimanannya, maka semakin tinggi juga setan menjerumuskannya.



Hamamayu Hayuning Bawana


Prinsip ini berarti memakmurkan bumi. Ini mirip dengan pesan utama Islam, yaitu rahmatan lil alamin. Seorang dianggap muslim, salah satunya apabila dia bisa memberikan manfaat bagi lingkungannya dan bukannya menciptakan kerusakan di bumi





BAB


SERAT KACA WIRANGI




Cariyos peksi perkutut kaliyan derkuku

Sami ngudi kawruh kasampurnan

Sarta damel ibarat kadhapur dongeng


Wonten peksi perkutut kaliyan derkuku mencok ing wit mandira, peksi perkutut ndongeng kados ing ngandhap punika :


Ana nagara, misuwur endahing patamanane, kekembangan kang tinandur ing keputren luwih satus warna, kapageran pacak suji emas, karengga ing beji, sinasrah ing watu cendhani, kinepung ing reca prunggu lan rerenggan liyane sarwa emas tinaretes ing sesotya.

Cedhak lan palenggahane sang putri, kasebaran sesotya warna-warna. Yen wayah esuk akeh kupune putih, abang, kuning, wungu, ijo, biru, lan ireng, padha miber pating saliwer golek maduning kembang, ndadekake wuwuhing asrine patamanan.


Sakehing kupu padha bungah-bungah lelangen ing patamanan. Ana ing kono padha ungkul-ungkulan bagusing elar, Wasana kupu kang putih celathu marang kupu liyane mangkene :


Delengen elarku putih resik, ora koyo elarmu katon reged pating celoneh, pating belentong sarta njuwarehi, sajatine ora ana warna kang becik ngungkuli putih, marga putih iku warna kang suci sarta bares, iya putih iku dhasare warna kabeh. Wong nulis, wong nggambar lan wong mbathik, kabeh dhasare putih, awit saka iku dluwang lan mori digawe putih, lan maneh akeh wong dhemen manganggo sarwa putih, mulane Gusti Allah nitahake kapas putih. Gamping tinitah putih, sababe omah uga becik kang putih, dalah atine manungsa becik kang putih, yaiku suci. Tembung putih sok digawe kembang lambe, dienggo ngupamakake barang kang suci utawa resik. Sarehne warna kang utama iku putih, mulane kupu kang bagus dhewe iya iku kang warna putih.



Kupu kang abang mangsuili mangkene :


Mungguh becike putih iku mawa-mawa kanggone. Ing atase rerenggan putih iku dudu kebagusan luwih-luwih rerenggan kang dienggo ngrenggani patamanan iki, warna putih kok arani suci iku dadi pucet, ora duwe guwaya. Mungguh anane kupu-kupu padha teka ing kene satemene dipikat nganggo madu, perlune dienggo rerenggan patamanan, mulane kang aran kupu bagus iya kang bisa muwuhi bagusing patamanan. Sarehne elarmu ora muwuhi kebagusan apa-apa tetep kowe iku kupu kang ala. Manawa kowe arep sumurup warna kang muwuhi kebagusan ndelenga warna kang ora pucet, dene warna kang ora pucet mangkono warna kang mbrengangang utawa menger-menger. Ora susah adoh-adoh. Delengen kembang-kembang ing petamanan iki bae, koe banjur sumurup dhewe, endi kang moncol ing rupa yaiku kang abang. Mara waspadakna kembang cengger kae, abange menges tur menger-menger, mangkono uga kembang mawar, wora-wari bang, sepatu, padha pinunjul ing rupa sebab abang. Guwayaning wong kang bregas iya kang abang mbrengangang. Babaran kang bagus iya kang abang sumringah. Kajaba iku warna abang becik marang mripat. Lakar abang iku padha-padha warna gagah dewe lan moncol dhewe, mulane disenengi ing akeh, dalasan bocah cilik dhemen dolanan kang warnane abang, kang adhakan dipilih dhisik. Dadi keterangane : kupu kang abang kang bagus dhewe.


Kupu kuning ngrungu celathune kupu putih lan abang nyauri mangkene : putih katimbang abang nyata yen bregas abange, nanging abang katimbang kuning adi kuninge, tandhane emas luwih endah tinimbang tembaga utawa perak. Rerenggan kang kakehan abang njuwarehi, nanging ora ana rerenggan kaduk prada kang njuwarehi, malah sangsaya adi. Elinga pulasing wayang, upama wayang sakothak kaduk prada sangsaya bagus. Upama kaduk abang, genah yen ala, awit abang iku dhemenaning bocah cilik, wong tuwa ora arep. Balik warna kuning, kalengananing wong luhur. Elinga kreta kencana, payung gilap, pasmen bara-bara, bludiran, gamelan, kabeh adi rupane, jalaran warnane kuning, mangkono uga barang rerenggan kang bagus, kang pating pancorong ana ing toko-toko lan ing omahe wong sugih, kayata : paidon, pateyan, wadhah kinang, wengku gambar, wengku pangilon, lampu bron, broman lan liya-liyane, kabeh kuning. Manungsa kang becik rupane iya kang kulit kuning, dudu wong kang abang. Kang kekulitane ora kuning, mangka bakal kanggo tontonan bajur ngaya aya golek atal, iya saking dene kepengin duwe awak kuning. Mula yen kuning pancen nyenengake. Cekake mangkene : warna putih pucet, warna abang gagah, nanging ora adi, dadi njuwarehi. Dene kang ora pucet sarta ora njuwarehi malah mriyayeni yaiku kuning. Apa ora mangkono?


Kupu wungu sumambung, warna kuning iku isih njuwarehi, wruhanmu kabeh, padha-padha warna kang mungguh dhewe, ngengreng dhewe lan ora njuwarehi dhewe iya iku wungu. Tandhane, babut babut abang ala, babut kuning ala, babut ijo kurang becik, nanging yen babut wungu, banget enggone semuwa lang ngengreng, luwih-luwih yen rinengga praboting omah kang pinulas sarwa wungu yaiku meja, kursi, bangku kang padha menges-menges pliture. Upama pulase abang utawa kuning tak kira kurang becik. Kembang cengger, katone menges-menges sebab wungu, mangkono uga kembang ragaina. Klambi wungu ngengrenge ora jamak. Upama wungu iku ora piniliha, sabab apa wong mbabar jarit pada golek soga, mangka ora kurang kang kena digawe ngebang utawa nguningi. Apa ta sababe? Sababe yaiku warna abang lan kuning iku gunane mung kanggo tontonan utawa sesongaran, ora prasaja lan semu kaya wungu. Ing ngendi-endiya barang kang prasaja lan semuwa ora tau mboseni, mulane padha pinilala, prelune dienggo saben dina. Tuladhane kang adhakan yaiku soga. Padha elinga kang sosongaran mesthi ora lana, kanggone mung kala-kala , tur mung sawetara, kajaba kang pasaja lah iku kang lana, kanggo ing saben dina, seksine soga. Warna abang kuning candrane ladak, nanging yen wungu jinem nganggo guwaya, yaiku dadi sababe pasaja tur semuwa, tegese ora ladak nganggo ngengreng


Kowe kabeh ora sumurup marang karsane kang Maha Kawasa enggone nitahake suket lan gegodhongan ginawe ijo. Iku becik pinikiren sebabe. Mara timbangen : upama sarupane gegodhongan kabeh putih, mbok manawa akeh mripat lamur. Upama becika wungu, teneh sarupane tetuwuhan tinakdirake wungu. Upama becika kuning, mesthi tinakdir kuning. Upama becika abang, mesthi tinitah abang. Kang iku padha sumurupa, mulane suket lan gegodhongan tinakdir ijo, sabab warna ijo iku kang becik dhewe sarta ora mboseni dhewe. Sanyatane ora ana manungsa bosen marang warna ijo. Ing pakebonan, ing tegal, ing sawah-sawah, kabeh sarwa ijo, ewa semono ing sajrone omahe para tuwan ditanduri sadhang, pakis, pandhan, wregu, suruh lan liya-liyane, pating tremplek ana ing tembok, kongsi ketel kaya alas, pratandha saking kurang warege anggone nyawang wawarnan ijo, nanging aku ora maido, dhasar yen omah akeh ijone ana ing tembok utawa ing undhak-undhakan marakake singer. Sok uga kowe padha eling, prakara iku, mesthi ora gelem ngunggul-unggulake warna saliyane ijo. Samber lilen iku pinunjul rupa ing padha-padha gegremetan. Ules kang pinunjul mau kang kaduk iya ijo, abang kuninge mung sethithik. Upama kaduk abang utawa kuning mesthi ala. Balik kaduk ijo banget baguse. Manuk merak iya pinunjul ing rupa pada manuk, warna apa kang kaduk, iya ijo, abang wungune mung sawetara. Upama ijone mung sethithik mesthine ala. Rehne mangkono tetela kupu kang bagus dhewe iku kupu ijo.


Nuli kupu biru celathu mangkene : ujaring kupu ijo mau wis bener, nanging kurang pratitis. Awit isih ana maneh titahing Pangeran kang ngungkuli ijo, ora mboseni salawase lan luwih akeh anane, yaiku biru. Tandhane, udhara, langit, gunung, banyu segara, padha tinitah biru. Delengen kang bagus pancen mung ijo lan biru. Akeh wong seneng ngenggar-enggar marang papan kang sarwa asri, dene papan kang asri mau mulane asri sabab ijo lan biru. Ora ana wong siji-sijiya kang bosen ngeleng papan kang terang sumilak lan asri, yaiku kang katon langit biru, gununge biru lan tetuwuhane kang katon ijo lan biru. Laring samberlilen ijone kaworan biru, malah akeh birune katimbang ijone. Lar merak iya kaduk biru. Kehing warna biru kang ana ing alam ndonya yen ketimbang lan kehing warna ijo akeh birune babar pisan. Awit ijo iku mung dumunung ing dharatan, nanging yen biru iya ing dharatan iya ing lautan, iya ing awang-uwung. Ing awang-uwung ora ana enggon salenging edom kang ora kisen biru, sumrambahe marang gunung-gunung kang katon saka kadohan. Yen wong nunggang kapal ing satengahing segara, kang katon prasasat lor kidul wetan kulon biru kabeh, kaya-kaya jagade dadi biru kabeh. Kang mangkono mau dadi tandha yen biru iku warna kang becik dhewe, katitik saka karsane Kang Maha Kuwasa anggone nitahake warna biru dikehi tinimbang liyane.


Kupu ireng celathu mangkene, heh kisanak padha sarehna dhisik, mangsa anaa warna kang akehe ngungkuli ireng, tur ora ana warna kang pasajene kaya ireng. Mangkene wijangane, ora ana warna kang kehe ngungkuli ireng sabab yen ing wayah bengi alam donya ireng kabeh, ora susah diarani ing awang-uwung, ing dharatan, ing lautan, cukup diarani ora ana enggon kang ora ireng, banjur timbangen akeh endi karo biru. Mulane dak arani ora ana kang menangan kaya ireng, awit sakehing wawarnan yen wis kapracondhang dening ireng ora ana kang kawawa nanggulangi. Sanajan bumi-langit yen katekan pepeteng kang warnane ireng, jagad kaya kinelem ing awang-uwung kang ireng meles. Mulane dak arani ora ana pasaja kaya ireng, sabab mangkono wong kang pasaja lan semuwa iku aklambli ireng, celana ireng, sepatu ireng. Akeh gagah mangsa kaya ireng, akeh pasaja kaya ireng, dalah rambut lan brengos kang bregas iya kang ireng. Gambar-gambar lan tulisan kang pasaja tur cetha iya kang ireng. Sarehne pasaja, mulane uga lana sarta kanggo ing saben dina, kaya ujare kupu wungu mau. Kang wungu sogane iya bener, nanging ireng ora kalah, yaiku wedelane.


Perkutut nglajengaken wicantenipun : Dongeng iku surasane mangkene :

Kang aran ala lan becik iku sajatine mung gumantung ana ing panganggeping ati. Apa kang lagi disenengi si ati, iku kang katon becik. Alane kalimput. Wong kang watak korupan, sadhengaha kang lagi disenengi dhene panyanane iku kang bagus dhewe.


Ana paribasan, wong dhemen ora kurang pangalembana, wong gething ora kurang pamada. Sarehne wis kinodrat dening Pangeran, manungsa padha dhemen marang awake, mulane ora ana manungsa kang jeleh ngalem awake.



= = * = =


II. Bagian 2




Peksi perkutut nglajengaken anggenipun ndongeng :


Ana sesotya putih, cahyane putih wenes maya-maya, jenenge sosotya manik maya, gumlethak cedhak lan palenggahanipun sang putri, calathu marang kupu-kupu, tembunge: he kupu, satemene ulesmu kabeh bagus, kang putih, kang abang, kang kuning, kang wungu, kang ijo, kang biru, apadene kang ireng, ora ana kang ora bagus, kuciwane mung ora mawa cahya, upama padha mawa cahya, iba bagusmu, awit katoning warna saka dening cahya, sanajan abanga, ijoa, birua, yen tanpa cahya iya cebleh. Sanajan puthia utawa abanga, yen mawa cahya dadi wenes. Mara waspadakna wujudku iki, ora liya mung putih, warna putih iku ora mbrengangang lan ora menger-menger, nganging rehne mawa cahya, dadi putihku ora wenes maya-maya, iya aku iki kang karan sesotya manik maya. Ora mung sesotya bae, sanajan manungsa bagus rupane, karengga ing busana, yen tanpa cahya, ora ana kekuwunge, lan ora nduwe prabawa, wekasan ora kineringan lan ora pinarcaya, dadi ora pinilala kanggo ing karya, jer ngegungake marang kebagusaning rupa kabungahaning ati, lan kamukten. Ora marsudi marang luhuring pramana. Sanajan manungsa ala rupane sarta kuru, manawa luhur budine, tumemen atine, kineringan lan pinilala, akeh wong wedi asih, jalaran katon ana ing cahyane kang wingit, lungit, ngengreng, yaiku soroting budine kang wening.


Ing kono ana sesotya abang, uga cedhak lan palenggahan, arane sesotya geni maya, mamerake cahyane kang abang abramara kata kaya geni mawa.

Ana maneh sesotya kuning, mamerake kaendahane, yaiku cahyane kang kuning sumunar, arane sosotya mirah delima.

Ana maneh sesotya wungu, nuduhake cahyane kang wungu mengesm arane sesotya manik puspa raga.


Ana maneh sesotya ijo, mamerake cahyane kang ijo ngenguwung, arane sesotya tinjo maya.

Ana maneh sesotya biru, mamerake cahyane kang biru muyek, arane sesotya manik nila pakaja.

Ana maneh sesotya kang ireng, mamerake endahing cahyane kang ireng meles meleng-meleng, yaiku kang aran musthikaning bumi.

Kabeh padha endah ing rupa, ora ana kang kuciwa, kongsi sakehing kupu padha kucem. Mungguh sababe luwih endah sosotyane katimbang kupune, awit kupu mung duwe warna thok, ora duwe cahya, balik sesotya duwe warna nganggo kasinungan cahya.


Ki sanak, dongeng iku surasane mangkene :


Kuciwa banget manungsa yen mung ngudi marang kabungahan, kamelikan, pakareman, kanikmatan, kamukten, kawibawan, luhuring piyangkuh sapanunggalane. Ora nganggo nggayuh marang padhang utawa kaweningan, yaiku ulah budi.


Warna putih, abang, kuning, wungu, ijo sapanunggalane iku dadi ibarat : rahsa, lire dadi ibarat wewatekaning manungsa, dene cahya ibarat padhanging budi.



= = * = =



Katrangane mangkene :

Cahya lan warna kang kasebut ing dongeng iki sajatine mung kanggo ngibaratake :


cahya lan warna kagunganing dhat kang wujud, kang gumadhuh (kaparingake) ana ing manungsa.


Wujude cahya iku : budi. Awit budhi iku wujud pepadhang kang sumorot saka gaib, madhangi (nyoroti) kabeh nyawa saka wiwitan nganti pungkasan.

Dene wujuding warna, yaiku : rahsa (hawane karan : nafsu), awit rahsa iku dayane mahanani sifating cahya warna-warna : putih, abang, kuning, ijo lan sapanunggalane.

Rahsa iku ya wujud nyawa. Hawane marakake manungsa asring duwe rasa : bungah, susah, dhemen, gething, jahil drengki, kumingsun, gumun, getun, wedi, uwas, sumelang, welas asih, loma lan sapanunggalane.

Cekake marakake manungsa duwe wewatekan dhewe-dhewe, ala utawa becik (ing basa Jawa lumrahe mung karan : pangrasa utawa ati).

Hawaning rahsa kang sumebar jenenge nafsu, iku kena kaumpamakake kukus awit nafsu iku dayane memtengi utawa gawe butheking cahya.

Sirepan nafsu utawa rahsa : manawa mligi nglumpuk ana ing Rasa (Rasul) sipate ora putih, ora abang, ora ijo, lan sapanunggalane, lire : ora bungah, susah, kepengin, dhemen, gething, lara, lan sapiturute, mung : tentrem (terange maneh manawa wis maca ing mburi).




== * ==


III. Bagian 3




Peksi perkutut nglajenagaken anggening ndongeng :


Nalika samono ana barleyan, celathu marang sakehing sosotya : ”Heh sakehing mirah, ing samengko kowe wis padha sumurup yen moncoling rupa saka dayaning cahya, tegese : warna abang ijo tanpa gawe yen ora kanthi cahya, awit yen tanpa cahya kucem. Sanajan tanpa warna yen sinung cahya ora bisa kasilep, awit cahya iku sumorot, tumama ing pandulu. Tetela cahya iku nyawaning rupa. Tandhane si manikmaya, warnane mung putih, ewa dene rehne mawa cahya, padha diupaya ing manungsa sarta diajeni. Luwih-luwih si geniyara, mirah delima sapanunggalane, dhasar duwe warna nganggo kasinungan cahya.


Lha ing saiki kajaba saka kang rinembug iku mau, aku arep takon marang sakehing mirang padha timbangen. Pitakonku mangkene : pilih endi duwe warna kathi cahya sedheng katimbang ora duwe warna, mung cahya thok, nanging cahyane ngungkuli sakehing kang duwe warna? Apa milih duwe warna kanthi sedheng, apa milih tanpa warna nanging mawa cahya linuwih?


Sakehing mirah durung ana kang bisa mangsuli. Barleyan celathu maneh, yen aku milih tanpa warna, sok uga kasinungan cahya linuwih. Mulane aku ora pati mikir marang warna, mung mburu cahya. Awit sanajan tanpa warna yen kasinungan cahya linuwih, cahya kang linuwih iku bisa mujudake warna kang manca warna dening beninge. Mara aku delengen, aku iki rak ora duwe warna kaya mirah, ora abang, ora kuning, ora ijo, ora biru, ora ireng, ora putih, nanging sarehne urubing cahyaku ngungkuli sakehing mirah, sanadyan ta tanpa warna iya bisa abang, iya bisa kuning, bisa ijo sapiturute. Yen aku pinuju abang ora kalah karo geniyara, yen aku pinuju kuning ora kalah karo mirah delima, yen aku pinuju wungu, ora kalah karo pusparaga, sabanjure ora kalah karo sakehing mirah. Dadi prasasat ngemot marang sawarnaning mirah. Apa sababe aku bisa mangkono sabab ora liya tanpa warna, pinunjul ing cahya.


Upama cahyaku linuwih nanging isih kanggonan warnam uga ora bisa mengku marang sakehing warna. Sanajan tanpa warna yen ora linuwih cahyaku iya ora bisa ngemot sakehing warna. Dadi katerangane rupa kang becik dhewe, yaiku : kang tanpa warna sarta pinunjul ing cahya. Awit iku kang urip sarta mengku marang sakehing warna.


Dongeng iku surasane mangkene :



Manungsa iku bisane momot, durung cukup yen mung lepas ing budi lan elingan. Nanging kudu : ora duwe watak. Ora duwe watak, lire : ora ngukuhi marang wewatekan atine, kayata: dhemen marang iku, gething marang iki, dhemen marang bungah, ngresula yen susah, dhemen marang becik, gething marang ala. Ringkese : Duwe pakareman sajroning ati kang ora kena diowahi, sarta duwe gegethingan, Cahya iku, ibarate : budi. Warna, ibarat : rahsa. Barleyan iku, ibatat : luwih padhang budine, nanging ora kumingsun, bisa ngeluk kekarepane, ora pilih kasih utawa bau kapine. Titikane wong kang mangkono : wingit cahyane. Ora galak ulat, aliya mung tajem, sarta sarwa prasaja.

Manungsa kang mangkono, kena pinilih dadi tetuwa, bisa momot marang wateke wong kang beda-beda, dening ora duwe watak dhewe.

Sosotya sanajan mencoronga kaya geni, yan isih duwe warna dhewe, ora bisa mengku marang sakabehing warna, marga cahyane kereh marang warnane, beda lan barleyan, cahyane kang ngereh marang warnane.



= = * = =


IV. Bagian 4




Peksi perkutut nglajengaken naggenipun ndongeng :


Sakehing mirah padha rumasa asor bareng katandhing lan barleyan. Luwih-luwih kupu. Wasana padha sayuk ing rembug, arep ngratu marang barleyan, awit barleyan kang pinunjul ing rupa.


Barleyan bareng arep dijunjung dadi ratu paratela mangkene : olehmu padha arep njunjung ratu marang aku sabab aku pinunjul ing cahya sarta tanpa warna. Pinunjuling cahyaku ndadekake uripung rupaku. Ora duweku warna kang marakake ngemot sakehing warna. Iku dhasar bener, nanging aku ini sabenere durung sampurna, isih ana maneh wujud saliyane aku kang pinunjul ing cahyane ngungkuli aku, sarta enggone bisa ngemot marang warna sampurnane ngungkuli aku. Iku bae padha dijunjung dadi ratu, awit cahyane tikel ping sewu tinimbang cahyaku, yen mencorong padha karo srengenge, balik aku mung kelip-kelip. Dene enggone ngemot warna, cethane tikel sewu tinimbang aku, aku aku mung mengku warna nanging kang bakal dak kandhakake marang kowe, mengku warna dalah rupane pisan. Lire ora mung bisa abang ijo, uga bisa manca warna kaya kupu, laya mirah, kaya barleyan, kaya watu, kaya jaran, kaya uwong, kaya srengenge, cekake bisa kaya sarupane kawujudan ing alam ndonya, dhasar bisa maujud kaya jagad gumelar katon bumi langit saisen-isene. Yen wis kaya srengenge, babar pisan ora beda lan srengenge, kongsi ora ana manungsa kang bisa nembungake kapriye rupane kang sabenere. Kang mangkono mau jalarane iya mung rong prakara thok.



Sepisan : saka bangeting pinunjuling cahyane.


Pindho : saking ora duwe warna babar pisan.


Apa kowe wis weruh jenenge wujud kang kaya mangkono mau ?


Yaiku kang aran : Kaca benggala gedhe.

Sakehing sosotya lan kupu padha gawok. Warta banjur kepengin sumurup kaya apa rupane kaca benggala.

Ana watu kang kepengi bisa nembungake kapriye rupane kaca benggala, takon marang barleyan tembunge : wujude kaca benggala iku kaya apa. Apa pancen kaya sarupane kawujudan, apa beda akro sarupaning kawujudan. Yen ora padha lan ora beda kareo sakehing kawujudan apa kena diarani bening kaya banyu?


Barleyan mangsuli, yen diaranana kaya sarupane kawujudan iya bener, nanging ora pratitis. Mula bener disebut mangkono awit kaca benggala iku pancen bisa kaya watu, bisa kaya kupu, bisa kaya barleyan lan sapirturute. Dene ora pratitise tembung mangkono, awit kena diarani beda uga karo sarupane kawujudan. Bedane mangkene : watu iku buthek, nanging kaca benggala ora buthek. Watu mrongkol sarta ala, nanging kaca benggala ora tahu diarani mrongkol sarta ala. Mirah dlima kuning sarta cilik, nanging kaca benggala ora kuning sarta ora cilik. Areng iku ireng, kaca benggala ora ireng. Cekake yen sakehing rurupan dibedakake karo kaca benggal, kabeh iya beda karo kaca benggala. Rehne mangkono, kaya-kaya kena disebut beda karo sarupane kawujudan. Ewa denen ora kena dikukumi mangkono, awit ing ngarep diarani : kaya sarupaning kawujudan. Kajaba yen disebut : bening, lah iku, bok menawa bener, parandene meksa ora pratitis, awit bening mono benere kaya banyu kang ana ing gelas. Banyu iya bener bening, nanging banyu iku bening suwung, beda lan beninge kaca benggala : bening kang mengku rurupan, sabab cahyane geguletan karo rasa, iya rasa iku kang tanpa warna, nanging ora suwung. Si cahya dadi cahyane rasa, si rasa dadi wadhahing cahya.


Mulane karanan tanpa warna tanpa rupa, awit upama digoleki warna rupane, sanajan diubresa, ora ketemu ketemu.

Kang mangkono iku sok katembungake : suwung amengku ana. Utawa : ora ala ora bagus, nanging mengku ala lan bagus. Iya embuh jenenge rupa kang mangkono iku.



Prayogane ayo padha dinyatakake.

Sakehing sosotya kupu apa dene watu, banjur padha mara menyang panggonane kaca benggala gedhe.

Kang seba dhisik watu. Tembunge watu marang kaca benggala : he sang kaca benggala ageng, sowan kulo badhe ngratu ing tuwan, awit tuwan ingkang pinunjul ing warni sajagad. Nanging kalilana kulo ningali sarira tuwan rumiyin.


Kaca benggala mangsuli : iya becik mreneya ndeleng rupaku. Rupaku kaya rupamu.


Watu bareng teka ing ngarepe kaca benggala banget ngungune dene rupane kaca benggala jibles watu. Ora ana bedane sathithik-thithika karo watu, nuli pamit mundur.


Ora suwe kupu padha ndeleng rupane kaca benggala genti-genti. Kabeh padha ngungun awit rupane kaca benggala mung kaya kupu bae, mangkono uga sosotya, weruh rupane kaca benggala kaya sosotya. Watu lan areng ndeleng kaca benggalam katone iya kaya watu lan areng.

Anuli kabeh padha bali ing panggonane maune.

Kupu-kupu padha rerasan mangkene : wartane kaca benggala iku pinunjul ing rupa, jebul nyatane mung kaya kupu bae, ora duwe cahya kaya mirah, isih becik mirahe. Luwih-luwih yen katandhing karo barleyan, bagus barleyane pisan-pisan, awit kaca benggala ora duwe cahya, ora bisa kelip-kelip.

Watu lan areng calathu mangkene : kaca benggala rupane buthek lan ireng kaya rupaku. Sarehne rupaku elek mangka kaca benggala ceples kaya aku, dadi kaca benggala ya elek.


Barleyan mituturi marang kupu, areng lan watu : kowe padha sumurupa ki sanak, kaca benggala iku sanadyan pinunjul ing rupa, ora gelem mamerake rupane, ora gelem nandhing awake karo awake liyan, kaya si kupu enggone ungkul-ungkulan, padha golek ketrangan dhewe-dhewe kanggon ngalem awake. Wus jamake, sadengah kang durung sampurna karepe padha papandhingan dhiri, nanging kang sampurna mangkono.


Si kupu putih mamerake putihe, kang abang nyandra abange, mirah ijo mamerake ijone, barleyan iya mamerake kelipe, dalasan watu iya pamer, yaiku mamerake eleke. Ala becik yen dipamerake, iya jeneng pamer. Iku kabeh jalaran durung sampurna ing rupa. Kang akeh emoh diarano ala, njaluk diarani becik, nanging kaca benggala ora njaluk diarani becik, lan uga ora duwe panjaluk diaranana ala kaya watu lan areng. Kaca benggala gelem diarani sakarepe kang ngarani. Gelem diarani ala kaya watu lan areng, nanging diarani kelip-kelip kaya barleyan iya ora nampik, malah yen ana perlune gelem diarani kaya srengenge. Nanging aja padha keliru tampa, mungguh geleme diarani ala, ora jalaran saka panjaluke utawa saka pangarep-arepe, sarta geleme diarani bagus ora jalaran saka pamere utawa doyan marang pangalembana. Dadi geleme mau jalaran saka legawa lan mengku marang sakehing rupa. Lah saiki watu lan areng padha sumurup dhewe, yen katone buthek kang ana ing kaca benggala iku ora jalaran saka buthekin kaa benggala, satemene saking bangetng beninge. Katone ireng kaya areng iya ora sabab saka irenge, malah saking beninge kang ora kinira-kira, kongsi areng lan watu ora duwe pangira. Pikiren ta upama butheka teneh mung buthek thok-thok, ora bisa mengku rerupan.


Kupu, areng lan watu bareng ngrungu pratelaning barleyan padha rumangsa kejlomprong, wekasan percaya yen buthek kang katon ing kaca benggala iku butheke dhewe, dudu butheking kaca benggala, satemene malah saking beninging kaca benggala, awit kaca benggala uga bisa katon pating kerlip kaya barleyan, bisa ijo kaya tinjo maya.


Ki sanak dongeng iku dadi pralampita :


Kahananing kaca benggala iku ibarat wataking manungsa kang wis sampurna, yaiku manungsa kang wis ora korup marang dhiri (ora korup marang wujude kang mukmin). Manungsa kang mangkono : lali marang dhiri, tegede : ora pisan duwe niyat ngatonake dhiri, gedhene papandhingan dhiri. Ujub, riya, sumengah, takabur, bidngah, sapanunggalane wis ora duwe. Mungguh sababe mangkono mau awit budine keliwat padhange, sarta sirep napsune, kahananing dhiri ora rinasak-rasakake, ndadekake bisane amot marang sawarnaning wewatekan, wasana uripe mung ngangkah kaslametaning akeh, sarta tansah gawe kepenaking atine sapadha-padha.


Wong kang mangkono suka rila diarani asor, ewadene ora nampik diarano luhur, sarta sukarilane ora dipamerake. Ora duwe pakareman sajroning atine, satemah ora ilon-ilonen, ora dhemen marang kang becik lan kang bener kanthi gething marang kang ala lan luput. Ora dhemen marang kang ala lan luput, kanthi gething marang kang becik lan bener.

Manungsa sanajan pinunjula, yen isih dhemen papandhingan dhiri, utawa duwe pakareman sajrone ati sarta duwe gegethingan, iya durung sampurna, cahyane isih kaereh ing nepsune, lire : isih teluk marang watake dhewe (rahsane).


Ana sawenehing manungsa ora njaluk diarani becik, nanging njaluk diarani ala, wong mangkono uga isih dumunung wong ngatonake becike watake, dadi isih korup marang dhiri, rehne mangkono, upama diarani becik, kang mesthi ngresula.


Ana manungsa gelem diarani sakarepe kang ngarani, diarani becik utawa ala gelem. Nanging geleme mau dipamerake. Wong mangkono uga durung resik, isih duwe panjaluk utawa pangarep kang bangsa pangalembana. Rehning mangkono, upama diarani : ora gelem, mesthi ngresula.




= = * = =


Rangkuman dantranslete Bagian 1




Serat Kacawirangi pada bagian ini menceritakan percakapan kupu-kupu yang berada di sebuah taman istana yang indah. Kupu-kupu yang berada di taman itu ada yang berwarna putih, merah, kuning, ungu, hijau, biru dan hitam.

Setiap kupu-kupu mengunggulkan warna yang dimilikinya. Kupu-kupu putih mengunggulkan warna putih sebagai warna yang melambangkan kesucian dan kejujuran. Kupu-kupu merah mencela warna putih sambil mengunggulkan warna merah sebagai warna yang tidak pucat, warna merah adalah warna yang indah mencolok dan merangsang penglihatan, anak kecil pun suka warna merah, maka kupu-kupu warna merah adalah kupu-kupu yang terbagus. Mendengar percakapan kupu-kupu putih dan merah, kupu-kupu kuning berkata bahwa, memang jika warna putih dibandingkan dengan warna merah lebih gagah warna merah. Akan tetapi, jika dibandingkan dengan warna kuning, warna merah dan putih kalah indah, buktinya emas lebih indah dibandingkan dengan tembaga maupun perak. Warna putih itu pucat, warna merah memang gagah akan tetapi membosankan, sedangkan warna kuning itu tidak membosankan dan bergengsi.

Kupu-kupu ungu menyambung pembicaraan, ia menyatakan bahwa warna kuning itu juga masih membosankan. Warna merah dan kuning itu sifatnya ladak(mencolok) berbeda dengan warna ungu jinem nganggi guwaya (anggunmerona), sederhana dan anggun.


Kupu-kupu hijau menyela, kalau warna yang baik itu warna putih, merah, uning dan ungu, kenapa semua tumbuh-tumbuhan dan dedaunan ditakdirkan hijau. Warna hijau di kebun, di sawah demikian juga taman-taman yang hijau tidak pernah membosankan jika dipandang. Oleh karena itu, warna hijau adalah warna paling unggul.

Kupu-kupu biru membenarkan pernyataan kupu-kupu hijau, akan tetapi Tuhan menciptakan warna biru lebih unggul. Buktinya udara, langit, air lautan dan gunung-gunung berwarna bitu. Warna bitu itu terdapat secara dominan di daratan, di lautan dan di angkasa; maka warna biru lebih unggul dari warna hijau yang hanya ada di daratan saja.

Kupu-kupu hitam berkata, bahwa warna hitam itu mengungguli semua warna, tidak ada satu warna pun dapat mengalahkan warna hitam. Pada malam hari semua yang ada di darat, laut maupun angkasa menjadi hitam. Tulisan dan gambar yang bersahaja juga berwarna hitam. Burung perkutut menyimpulkan isi cerita itu, yang disebut buruk dan baik itu sebenarnya tergantung pada anggapan perasaan. Apa yang sedang disukai itu yang kelihatan baik. Buruknya tertutupi.


Apa yang sedang tidak disukai,kebaikannya tertutupi. Orang yang berwatak korup, semua yang sedang disukai dianggap baik.

Ada peribahasa, orang suka tidak kurang-kurang menyanjungnya, orang benci tidak kurang-kurang mencelanya. Karena sudah menjadi kodrat Tuhan, manusia menyukai dirinya sendiri, maka tidak ada manusia yang bosan menyanjung diri sendiri.


Rangkuman dan translete Bagian 2




Burung perkutut melanjutkan cerita, ia bercerita tentang permata putih yang bercahaya. Permata itu berbicara kepada semua kupu-kupu, bahwa semua warna yang dimilikinya itu bagus, hanya sayang tidak bercahaya. Tidak hanya permata, manusia sekali pun kalau tanpa cahaya tidak ada kharismanya, tidak berwibawa dan disegani. Manusia seperti itu adalah manusia yang mengejar kebaikan rupa, kesenangan dan prestise; tidak mengejar pramana (cermin yang dapat menangkap bayang-bayang hakikat), keluhuran budi dan kejujuran.

Manusia dihormati dan disegani, karena menampakkan cahaya kebeningan budi warna putih, merah, kuning, ungu dan sebagainya itu ibarat karakter manusia, sedangkan cahaya adalah ibarat dari cemerlangnya budi. Jika dibandingkan dengan permata yang warna-warni tentu saja warna kupu-kupu akan kalah cemerlang, karena kupu-kupu hanya mempunyai warna sadangkan permata mempunyai cahaya.


Rangkuman dan translete Bagian 3




Pada bagian ini diceritakan tentang dialog antara berlian dengan para permata yang berwarna-warni. Berlian menyatakan kita sudah mengetahui bahwa keunggulan warna karena cahaya, tanpa cahaya warna tidak ada artinya. Berlian memberikan alternatif pilihan kepada para permata. Mereka diminta untuk memilih antara memiliki warna dengan cahaya yang sedang-sedang saja dengan tidak memiliki warna tetapi memiliki cahaya yang mengungguli semua yang memiliki warna. Keunggulan berlian yang tidak memiliki warna, terletak pada kemungkinan untuk menampung segala warna. Tidak semua yang tidak memiliki warna dapat menampung segala warna jika tidak memiliki keunggulan cahaya.

Arti dari cerita itu adalah :


Manusia itu dapat memiliki daya tampung (terima), tidak cukup hanya karena kecerdasan ingatan. Namun harus tidak mempunyai watak, artinya tidak bersikukuh dengan watak hati, seperti suka dengan itu, benci dengan ini, suka dengan yang menyenangkan, mengeluh di kala susah, suka yang baik dan benci yang buruk. Singkatnya punya kesenangan dan kebencian dalam hati yang tidak dapat diubah.


Cahaya itu ibarat dari budi, warna itu ibarat dari rasa dan berlian itu ibarat dari orang yang cemerlang budinya tetapi tidak arogan dan dapat menundukkan keinginan pribadi. Manusia seperti itu dapat dipilih menjadi orang yang dituakan, dapat menerima atau menampung orang yang memiliki watak berbeda-beda, karena tidak memiliki watak sendiri.


Rangkuman dan translete Bagian 4




Burung perkutut melanjutkan ceritanya. Semua permata merasa rendah diri dibandingkan dengan berlian, apa lagi kupu – kupu. Akhirnya mereka sepakat mengangkat berlian menjadi raja mereka. Akan tetapi, berlian berkata bahwa masih ada wujud yang mengungguli kesempurnaannya. cahayanya lipat seribu dibanding dirinya. Karena dia tidak punya warna sama sekali, maka ia mampu memuat warna pun lipat seribu, bahkan sekaligus mampu memuat semua bentuk.Ia adalah cermin besar atau kaca benggala ageng. Cemin itu dapat dikatakan seperti batu, kupu-kupu , berlian dan sebagainya. Akan tetapi kalau batu itu buruk, tidak bening, dan tiga dimensi maka cermin tidak demikian. Cermin itubening mengandung berbagai wujud, sebab cahayanya menyatu dengan rasa (rasa itu dalam bahasa Jawa dapat mengandung arti lapisan dasar cermin sehingga dapat memantulkan cahaya sekaligus dapat menangkap bayangan bentuk dan warna di depannya).Ia tanpa warna tetapi tidak kosong dantanpa

rupa (wujud).Cerita itu mengandung arti, bahwa cermin itu ibarat/nisbatnya orang yang sempurna. Ia lupa akan dirinya yaitu tidak pernah menonjolkan dirinya dan keunggulan dirinya. Ia rela dikatakan rendah dan tidak menolak dikatakan unggul dan keikhalasannya tidak ditonjolkan. Ia tidak menyukai kebaikan dengan membenci kejahatan dan kesalahan atau sebaliknya menyukai kejahatan dan benci kebaikan




SULUK MALANG SUMIRANG
Source : http://sejarahsastrajawa.blogspot.com/2009/03/tugas-terstruktur.html
Berikut ini petikan Suluk Malang Sumirang :

PUPUH
DHANDHANGGULA

01

Malang sumirang amurang niti, anrang baya dènira mong gita, raryw anom akèh duduné, anggelar ujar luput, anrang baya tan wruh ing wisthi, angucap tan wruh ing trap, kaduk andalurung, pangucapé lalaluya, ambalasar dhahat amalangsengiti, tan kena winikalpa.

02

Andaluya kadadawan angling, tan apatut lan ujar ing sastra, lan murang dadalan gedhé, ambawur tatar-tutur, anut marga kang dèn-singkiri, anasar ambalasar, amegat kekuncung, tan ana ujar kerasa, liwang-liwung pangucapé burak barik, nulya kaya wong édan.

03

Idhep-idhepé kadya raryalit, tan angrasa dosa yèn dinosan, tan angricik tan angroncé, datan ahitang-hitung, batal karam tan dèn-singgahi, wus manjing abirawa, liwung tanpa tutur, anganggé sawenang-wenang, sampun kèrem makamé wong kupur kapir, tan ana dèn-sèntaha.

04

Angrusak sarak ujar sarèhing, acawengah lan ajar ing sastra, asuwala lan wong akèh, winangsitan andarung, kedah anut lampah tan yukti, mulané ambalasar, wus amanggé antuk, jatining apurohita, marminipun tan ana dèn-walangati, sakèhing pringgabaya.

05

Pangucapé wus tanpa kekering, oranana bayané kang wikan, dhateng kawula jatiné, tan ana bayanipun, anging tan wruh jatinirêki, pan jatining sarira, tan roro tetelu, kady angganing reringgitan, duk sang Panjy asusupan rahina wengi, kesah saking nagara.

06

Anêng Gegelang lumampah carmin, anukma aran dhalang Jaruman, dèn-pendhem kulabangsané, ndatan ana kang weruh, lamun Panji ingkang angringgit, baloboken ing rupa, pan jatine tan wruh, akèh ngarani dhadhalang, dhahat tan wruh yen sira putra ing Ke1ing, kang amindha dhadhalang.

07

Adoh kadohan tingalirêki, aparek reké tan kaparekan, yèn sang Panji rupané, dèn-senggèh baya dudu, lamun sira Panji angringgit, balokloken ing tingal, pan jatining kawruh, lir Wisnu kelayan Kresna, ora Wisnu anging Kresna Dwarawati, amumpuni nagara.

08

Wisésa Kresna jati tan sipi, kang pinujyêng jagad pramudita, tan ana wruh ing polahé, lir Kresna jati Wisnu, kang amanggih datan pinanggih, pan iya déning nyata, kajatenirêku, mulané lumbrah ing jagad, angestoken kawignyan sang Wisnumurti, nyatané arya Kresna.

09

Mangkana kang wus awas ing jati, oranana jatining pangéran, anging kawula jatiné, kang tan wruh kéngar korup, pan kabandhang idhepirêki, katimpur déning sastra, milu kapiluyu, ing wartaning wong akathah, pangèstiné dèn-senggèh wonten kakalih, kang murba kang wisésa.

10

Yèn ingsun masih ngucap kang lair, angur matiya duk lagi jabang, ora ngangka ora ngamé, akèh wong angrempelu, tata lapal kang dèn-rasani, sembayang lan puwasa, dèn-gunggung tan surud, den-senggèh anelamna, tambuh gawé awuwuh kadya raragi, akèh dadi brahala.

11

Pangrungunisun duk raré alit, nora selam déning wong sembayang, nora selam déning anggèn, tan selam déning saum, nora selam déning kulambi, tan selam déning dhestar, ing pangrungunisun, éwuh tegesé wong selam, nora selam déning anampik amilih, ing karam lawan kalal.

12

Kang wus prapta ing selamé singgih, kang wisésa tuwin adi mulya, sampun teka ing omahé, wulu salembar iku, brestha geseng tan ana kari, angganing anêng donya, kadya adedunung, lir sang Panji angumbara, sajatiné yèn mantuk ing gunung urip, mulya putrêng Jenggala.

13

Akèh wong korup déning sejati, sotaning wong dèrèng purohita, dèn-pisah-pisah jatiné, dèn-senggèh seos wujud, sajatiné kang dèn-rasani, umbang ing kapiran, tambuh kang den-temu, iku ora iki ilang, mider-mider jatiné kang dèn-ulati, tan wruh kang ingulatan.

14

Brahalane den-gendong den-indit malah kabotan dening daadapen mangke dereng wruh jatine dening wong tanga guru amungakĕn wartaning tulis kang ketang jatining lyan den-tutur anggalur den-turut kadya dadalan kajatene deweke nora kalingling lali pejah min-Wang.

15

Dosa gung alit kang den-singgahi ujar kupur-kapir tan den-ucap iku wong anom kawruhe sembayang tan surud puwasane den ati-ati tan ayun kaselanan kalimput ing hukum kang sampun tekeng kasidan sembah puji puwasa tan den-wigati nora rasa-rinasan.

16

Sakeh ing doss tan den-singgahi ujar kupur-kapir tan den-tulak wus liwang-liwung polahe tan andulu dinulu tan angrasa tan den-rasani tan amaran pinaran wus jatining suwung ing suwunge iku ana ing anane iku surasa sejati tan kĕna den-ucapna.

17

Dudu rasa kang kĕraseng lati dudu rasa rasaning pacuwan dudu rasa kang ginawe dudu rasa rasaning guyu dudu rasa rasaning lati dudu rasa rĕrasan rasaku amengku salir ing rasa surasa. mulya putreng Jènggala rasa jati kang kerasa jiwa jisim rasa mulya wisesa.

18

Kang wus tumeka ing rasa jati panĕmbahe da tanpa lawanan lir banyu mili pujine ing ĕnĕnge anebut ing unine iya amuji solahe raganira dadi pujinipun tĕkeng wulune salĕmbar ing osike tan sipi dadi pamuji pamuji dawakira.

19

Ingkang tan awas puniku pasti dadi kawulane kang wus awas tĕka ing sĕmbah pujine amung jatining wĕruh pamujine rahina wĕngi mantĕp paran kang awas ujar iku luput ananging aran tokidan lawan ujar kupur-kapir iku kaki aja masih rĕrasan.

20

Yen tan wruha ujar k„p„r-”pir pasti woog iku durung ~”„, maksih bakai pangawruhe pan kupur-kapir iku iya iku sampurna jati pan wèkas ing kasidan kupur-kapir iku iya sadat iya salat iya idĕp iya urip iya jati iku jatining salat.

21

Sun-marenana angedarneling sun-sapiye ta bok kadĕdawan mĕnawa mèdal cucude ajana milu-milu mapan iku ujar tan yakti pan mangkana ing lampah anrang baya iku rare anom ambĕlasar tanpa gawe gawene sok murmg niti anggung malang sumirang.

PUPUH

KINANTHI

01

Dosa gung alit tan dèn singgahi, ujar kupur kapir kang dèn ambah, wus liwung pasikepane, tan andulu dinulu, tan angrasa tan angrasani, wus tan ana pinaran, pan jatining suwung, ing suwunge iku ana, ing anane iku surasa sajati, wus tan ana rinasa.

02

Pan dudu rasa karasèng lathi, dudu rasane apa pa lawan, dudu rasa kang ginawe, dudu rasaning guyu, dudu rasa kang angrasani, rasa dudu rarasan, kang rasa amengku, sakèhing rasa karasa, rasa jati tan karasa jiwa jisim, rasa mulya wisesa.

03

Kang wus tumeka ing rasa jati, sembahyanging tan mawas nalika, luwir banyu mili jatine, tan ana jatinipun, mona muni turu atangi, saosiking sarira, pujine lumintu, rahina wengi tan pegat, puji iku rahina wengi sirèki, akèh dadi brahala.

04

Pengunguningsun duk lare cilik, nora Selam dening asembahyang, tan Selam dening pangangge,

tan Selam dening saum, nora Selam dening nastiti, tan Selam dening tapa, nora dening laku, tan Selam dening aksara, nora Selam yèn anut aksara iki, tininggal ora esah.

05

Selame ika kadi punendi, kang ingaranan Selam punika, dening punapa Selame, pan ing kapir iku, nora dening mangan bawi, yadyan asembahyanga, yèn durung aweruh, ing sejatining wong Selam, midera anglikasan amontang manting, jatine kapir kawak.

KIDUNG PURJAWATI

1. Ana kidung rumeksa ing wengi,teguh ayu luputa ing lara,luputa bilahi kabeh,jin setan datan purun, paneluhan tan ana wani, miwah panggawe ala, gunane wong luput, geni anemahan tirta, maling adoh tan ana ngarah ing kami, guna duduk pan sirna.

2. Sakehin lara pan samja bali, sakehing ama sami miruda, welas asih pandulune, sakehing bradja luput, kadi kapuk tibanireki, sakehing wisa tawa, sato kuda tutut, kayu aeng lemah sangar songing landak, guwaning mong lemah miring, mjang pakiponing merak.

3. Pagupakaning warak sakalir, nadyan artja mjang sagara asat, satemah rahayu kabeh, dadi sarira aju, ingideran mring widhadari, rinekseng malaekat, sakatahing rusuh, pan dan sarira tunggal, ati Adam utekku Bagenda Esis, pangucapku ya Musa.

4. Napasingun Nabi Isa luwih, Nabi Yakub pamiyarsaningwang, Yusuf ing rupaku mangke, Nabi Dawud swaraku, Yang Suleman kasekten mami, Ibrahim nyawaningwang, Idris ing rambutku, Bagendali kulitingwang, Abu Bakar getih, daging Umar singgih, balung Bagenda Usman.

5. Sungsumingsun Fatimah Linuwih, Siti Aminah bajuning angga, Ayub minangka ususe, sakehing wulu tuwuh, ing sarira tunggal lan Nabi, Cahyaku ya Muhammad, panduluku Rasul, pinajungan Adam syara”, sampun pepak sakatahing para nabi, dadi sarira tunggal.

6. Wiji sawiji mulane dadi, pan apencar dadiya sining jagad, kasamadan dening Dzate, kang maca kang angrungu, kang anurat ingkang nimpeni, rahayu ingkang badan, kinarya sesembur, winacaknaing toja, kinarya dus rara tuwa gelis laki, wong edan dadi waras.

7. Lamun arsa tulus nandur pari puwasaa sawengi sadina, iderana gelengane, wacanen kidung iki, sakeh ama tan ana wani, miwah yen ginawa prang wateken ing sekul, antuka tigang pulukan, mungsuhira lerep datan ana wani, teguh ayu pajudan.

8. Lamun ora bisa maca kaki, winawera kinarya ajimat, teguh ayu penemune, lamun ginawa nglurug, mungsuhira datan udani, luput senjata uwa, iku pamrihipun, sabarang pakaryanira, pan rineksa dening Yang Kang Maha Suci, sakarsane tineken.

9. Lamun ana wong kabanda kaki, lan kadenda kang kabotan utang, poma kidung iku bae, wacakna tengah dalu, ping salawe den banget mamrih, luwaring kang kabanda, kang dinenda wurung, dedosane ingapura, wong kang utang sinauran ing Yang Widdhi, kang dadi waras.

10. Sing sapa reke arsa nglakoni, amutiha amawa, patang puluh dina wae, lan tangi wektu subuh, lan den sabar sukur ing ati, Insya Allah tineken, sakarsanireku, njawabi nak - rakyatira, saking sawab ing ilmu pangiket mami, duk aneng Kalijaga. Kuwasaning Artadaya.

11. Sapa kang wruh Artadaya iki, pan jumeneng sujanma utama, kang wruh namane Artate, masyrik magrib kawengku, sabdaning kang pandita luwih, prapteng sagara wetan angumbara iku, akekasih Sidanglana, Sidajati ingaranan Ki Artati, nyata jati sampurna.

12. Ana kidung reke Ki Artati, sapa wruha reke araning wang, duk ingsun ing ngare, miwah duk aneng gunung, Ki Artati lan Wisamatti, ngalih aran ping tiga, Artadaya tengsun araningsun duk jejaka, mangka aran Ismail Jatimalengis, aneng tengeahing jagad.

13. Sapa kang wruh kembang tepus kaki, sasat weruh reke Artadaya, tunggal pancer lan somahe, sing sapa wruh panu……sasat sugih pagere wesi, rineksa wong sajagad, ingkang….iku, lamun kinarya ngawula, bratanana pitung dina….gustimu asih marma.

14. Kang cinipta katekan Yang Widhhi, kang….. madakan kena, tur rineksa Pangerane, nadyan….. lamun nedya muja samadi, sesandi ing nagara, …..dumadi sarira tunggal, tunggal jati swara, …..aran Sekar jempina.

15. Somahira ingaran Panjari, milu urip lawan milu pejah, tan pisah ing saparane, paripurna satuhu, jen nirmala waluya jati, kena ing kene kana, ing wusananipun, ajejuluk Adimulya Cahya ening jumeneng aneng Artati, anom tan keneng tuwa.

16. Tigalan kamulanireki, Nilehening arane duk gesang, duk mati Lajangsukmane, lan Suksma ngambareku, ing asmara mor raga jati, durung darbe peparab, duk rarene iku, awajah bisa dedolan, aranana Sang Tyasjati Sang Artati, jeku sang Artadaya.

17. Dadi wisa mangka amartani, lamun marta temah amisaya, marma Artadaya rane, duk laga aneng gunung, ngalih aran Asmarajati, wajah tumekeng tuwa, eling ibunipun, linari lunga mangetan, Ki Artati nurut gigiring Marapi, wangsul ngancik Sundara.

18. Wiwitane duk anemu candi, gegedongan reke kang winrangkan, sihing Yang kabesmi mangke, tan ana janma kang wruh, yen weruha purwane dadi.

21. Sagara gunung myang bumi langit, lawan ingkang amengku buwana, kasor ing Artadajane, sagara sat lan gunung, guntur sirna guwa pesagi, sapa wruh Artadaya, dadya teguh timbul, dadi paliyasing aprang, yen lelungan kang kepapag wedi asih, sato galak suminggah.

22. Jin prayangan pada wedi asih, wedi asih sagunging drubigsa, rineksa siang-dalune, ingkang anempuh lumpuh, tan tumama mring awak mami, kang nedya tan raharja, sadaya linebur, sakehing kang nedya ala, larut sirna kang nedya becik basuki, kang sinedya waluya.

23. Gunung guntur penglebur guweki, sagara sat bengawan sjuh sirna, kang wruh Artadaya reke, pan dadi teguh timbul, kang jumeneng manusa jati, ngadeg bumi sampurna, Yang Suksma sih lulut, kang manusa tan asiha, Sang Yang Tunggal parandene wedi asih, Yang Asmara mong raga.

24. Sagara agung amengku bumi, surya lintang mjang wong sabuwana, wedi angidep sakehe, kang kuwasa anebut, dadya paliyasing prang dadi, paser panah sumimpang, tumbak bedil luput, liwat sakatahing braja, yen linakon adoh ing lara bilahi, yen dipun apalena.

25. Siang dalu rineksa Yang Widhhi, sasedyane tinekan Yang Suksma, kinedepan janma akeh, karan wikuning wiku wikan liring puja samadi, tinekan sedyanira, kang mangunah luhung, peparab Yang Tigalana, ingkang simpen kang tuwayuh jroning ati, adoh ingkang bebaya.

26. Sakehing wisa tan ana mandi, sakehing lenga datan tumama, lebur muspa ilang kabeh, duduk tenung pan ayu, taragnyana tan ana mandi, sambang dengan suminggah, samya lebur larut, ingkang sedya ora teka, ingkang teka ora nedya iku singgih lebur sakehing wisa.

27. Yen kinarya atunggu wong sakit, ejin setan datan wani ngambah, rinekseng malaekate, nabi wali angepung, sakeh ama pada sumingkir, ingkang sedya mitenah, miwah gawe dudu, rinu sak maring Pangeran, iblis na’nat sato mara mati, tumpes tapis sadaya.

NITISRUTI

Pucung

1.
Kang sinebut ing gesang ambeg linuhung,
kang wus tanpa sama,
iya iku wong kang bangkit,
amenaki manahe sasama-sama.

(Sing diarani nduweni watak luhur sing ora ana tandhingane yaiku wong sing bisa ngenaki (gawe kepenak) marang atine wong sapadha-padha.)


2.
Saminipun kawuleng Hyang kang tumuwuh,
kabeh ywa binada,
anancepna welas asih,
mring wong tuwa kang ajompo tanpa daya.

(Sapepadhane kawulane Gusti kang urip kabeh aja dibedak-bedakake, nandura rasa welas asih marang wong tuwa sing jompo tanpa daya.)


3.
Malihipun rare lola kawlas ayun,
myang pekir kasiyan,
para papa anak yatim,
openana pancinen sakwasanira.

(Lan maneh bocah lola sing mesakake, marang pekir miskin, wong papa, anak yatim iku openana sakuwasamu.)


4.
Mring wong luput den agung apuranipun,
manungsa sapraja,
peten tyase supadya sih,
pan mangkana wosing tapa kang sanyata.

(Marang wong sing luput sing gedhe pangapuramu. Manungsa sanegara dipek (diambil) atine supaya asih tresna. Sing mangkono wosing (inti) tapa kang sanyatane.)


5.
Yen amuwus ywa umres rame kemruwuk,
brabah kabrabeyan,
lir menco ngoceg ngecuwis,
menek lali kalimput kehing wicara,

(Yen ngomong aja umres kemruwuk, mesthi akeh sing rumangsa kaganggu, kaya menco ngoceh, lali niyate jalaran kakehan gunem.)


6.
Nora weruh wosing rasa kang winuwus,
tyase katambetan,
tan uninga ulat liring,
lena weya pamawasing ciptamaya.

(Ora ngerti apa sing diomongake, jalaran atine katutup, ora weruh ulat (pasemon), ora ngati-ati anggone mawas nalare.)


7.
Dene lamun tan miraos yen amuwus,
luwung umendela,
anging ingkang semu wingit,
myang den dumeh ing pasmon semu dyatmika.

(Yen ora mirasa yen kandha aluwung menenga. Ing prakara kang wingit,lan duwea pasemon sing anteng.)


8.
Yen nengipun alegog-legog lir tugu,
basengut kang ulat,
pasmon semu nginggit-inggit,
yen winulat nyenyengit tan mulat driya.

(Yen anggonmu meneng legog-legog kaya tugu, lan ulat besengut, semune ngigit-igit , yen dideleng nyenyengit ora ngresepake ati.)


9.
Kang kadyeku saenggon-enggon kadulu,
ngregedi paningal,
nora ngresepake ati,
nora patut winor aneng pasamuwan.

(Kang kaya iku saenggon-enggon ketara ngregedi mripat, ora ngresepake ati, ora patut diwor ing pasamuan.)


10.
Wong amuwus aneng pasamuwan agung,
yeka den sembada,
sakedale den patitis,
mengetanawarahe Panitisastra.

(Wong kandha ing pasamuwan agung kudu sembada, saunine kudu patitis, elinga wewarahe Panitisastra.)


11.
Kang kalebu musthikaning rat puniku,
sujanma kang bisa,
ngarah-arah wahyaning ngling,
yektinira aneng ngulat kawistara.

(Kang kalebu manungsa kang unggul ing jagad yaiku wong sing bisa ngarah-arah wetuning wicara, kang satemene ana ing ulat (pasemin) wis katon.)


12.
Ulat iku nampani rasaning kalbu,
wahyaning wacana,
pareng lan netya kaeksi,
kang waspada wruh pamoring pasang cipta.

(Ulat (wadana, praen) iku nuduhake rasaning ati, wetuning kandha bareng karo soroting mripat. Sing waspada weruh marang pamoring pasang cipta.)


13.
Milanipun sang Widhayaka ing dangu,
kalangkung waskitha,
uninga salwiring wadi,
saking sampun putus ing cipta sasmita.

(Mulane ing dhek biyen sang Widhayaka banget waskitha, weruh sakabehe wadi (rahasia) saka wis putus ing cipta sasmita.)


14.
Wit wosipun ngagesang raosing kalbu,
kumedah sinihan,
ing sasamaning dumadi,
nging purwanya sinihan samaning janma.

(Jalaran wose urip iku rasaning ati, kudu ditresnani ing sapepadhane urip, jalaran wiwitane ditresanani sapadhane manungsa.)


15.
Iku kudu sira asiha rumuhun,
kang mangka lantaran,
kudu bangkit miraketi,
mring sabarang kang kapyarsa katingalan.

(Yaiku kowe kudu tresna asih luwih dhisik, sing dadi lantaran, kudu bisa ngraketi marang sabarang sing kaprungu lan sing katon. )


16.
Iya iku kang mangka pangilonipun,
bangkita ambirat,
ingkang kawuryan ing dhiri,
anirnakna panacad maring sasama.

(Yaiku sing kanggo pengilon bisaa ngilangake sing katon ing awake, ngilangake panacad marang sapepadhane manungsa.)


17.
Kabeh mau tepakna ing sariramu,
paran bedanira,
kalamun sira mangeksi,
solah bawa kang ngewani lawan sira.

(Kabeh iku tepakna awakmu, kepriye bedane yen kowe ndeleng solah bawa sing njengkelake atimu.)


18.
Nadyan ratu ya tan ana paenipun,
nanging sri narendra,
iku pangiloning bumi,
enggonira ngimpuni sihing manungsa.

(Sanadyang ratu iya ora ana bedane. Nanging ratu kanggo pengilon donya anggone ngimpun tresnaning manungsa.)


19.
Mapan sampun panjenengan sang aprabu,
sinebut narendra,
ratuning kang tata krami,
awit denya amenaki tyasing janma.

(Jalaran wis diangkat dadi ratu, diarani narendra, ratune tata krama. Jalaran anggone ngenaki marang atine para manungsa.)


20.
Kang kawengku sajagad sru kapiluyu,
kelu angawula,
labet piniluta ing sih,
ing wusana penuh aneng pasewakan.

(Sing diwengku kabeh padha kapiluyu (seneng) katut ngawula jalaran saka tresna. Ing wusana kebah ana ing pasewakan.)


21.
Milanipun bangkit nentremaken kayun,
saking anggenira,
bangkit mrih arjaning bumi,
de genira angraharjaken bawana.

(Mulane sing bisa nentremake ati saka anggone ngupaya tentreme bumi, ngraharjakake (mensejahterakan) bawana.)


22.
Wit genipun anggung anggelar wuwuruk,
wuwulang ing kuna,
tinulad linuru-luri,
winarahken lawan manising wacana.

(Jalaran tansah nggelar anggone mulang, wulangan kuna-kuna, diconto lan diuri-uri. Diwulangake kanthi manising tembung.)

23.
Kanthi alus raras aris wahyeng wuwus,
winantu santosa,
ing tyas nityasa prihatin,
sing dennyarsa amamayu ayuningrat.

(Kanthi alus laras, sareh anggone kandha (gomong) dilambari kasantosane ati kang tansah prihatin . Sing dikarepake amemayu ayuning bumi.)


24.
Yeku ratu tetap kawawah amengku,
murba amisesa,
sesining kang bumi-bumi,
wibawanya mrabawani sabawana.

(Yaiku ratu kawasa amengku, mrentah lan nguwasani saisine bumi. Wibawane mrebawani sajagad. )

25.
Trusing kayun sih marma mring kawlas-ayun,
mring pekir kasiyan,
para papa anak yatim,
wong pariman pinupu lan ingopenan.

(Terusing ati tresna marang wong sangsara uripe, marang pekir miskin, wong kang kesrakat, anak yatim, wong pepriman dirawat lan diopeni. )

26.
Para pandung dursila binujung-bujung,
sesukering jagad,
sinrang siningkerken tebih,
para cidra doracara pinisesa.

(Maling, lan wong ala diuber-uber jalaran dadi malane jagad, ditumpes, disingkirake sing adoh, wong ngapusi padha diukum.)


27.
Pinrih ayu maria alaku dudu,
dadi santa setya,
yen meksih meksa tan yukti,
pinrawasa siyasate sinangetan.

(Supaya dadi becik, mareni anggone tindak ala, dadi becik. Yen isih meksa ora gelem dipeksa diukum sing luwih abot.)


28.
Sang sinuwun denira matrapken kukum,
adil awarata,
prasasat samodra agni,
nadyan aneng siluk sungil kawasesa.

(Sang ratu anggone matrapake ukum kudu adil, ngibarate samodra geni, sanadyan ndhelik ana ngendi bae, angel, lan panggonan kang sungil uga kudu diukum.)


29.
Kang tinuju sanggyaning kang laku dudu,
tan ana sawala,
ing agnyeng sri narapati,
saking adil traping kang pidana dhendha.

(Sing dituju yaiku wong sing tumindak sing ora bener kudu diukum nganti ora sing suwala (nglawan) marang parentahe ratu, saka adil anggone matrapake paukuman.)


30.
Temahipun misuwur ing rat sadarum,
tetep amisesa,
sesining kang bumi-bumi,
sabawana kabeh karoban prabawa.

(Wusanane misuwur ing sajagad, lan tetep nguwasani saisining bumi, sajagad kabeh kalah prabawa.)


31.
Wulangipun satata mintir lumintu,
sakehing tumitah,
winruhken ing tata krami,
asatemah samya tut nurut trapsila.

(Wulangane ditata kanthi becik, lan mintir (terus menerus) ora ana kendhate. Sakabehe manungsa diweruhake marang tata krama, wusanane kabeh tunduk, patuh nindakake kabecikan (aturan).)


32.
Paminipun acucundhuk sekar arum,
gung kongas mengambar,
mitonken warnaning sami,
sumawuring jagad pndha tirtamarta.

(Upamane wong cundhuk kembang ganda wangi, gandane ngambar-ngambar lan nuduhake warnane sing endah, sumebar ing saindenganing jagad pindha(kaya) tirtamarta.)


33.
Sagungipun kang sinung wulang wuwuruk,
wineruhken marang,
salwiring kang para wadi,
samya sayuk yek rumeksa arjeng praja.

(Sakabehe sing nduweni wenang mulang muruk, dituduhake (diweruhake) sakabehe kang dadi rahasia (wadi) supaya padha njaga karaharjaning negara.)


34.
Wit sang ratu kang dadya esthining kalbu,
mung arjaning jagad,
kagunan wolung prakawis,
gung ginelung gumeleng dadya sajuga.

(Jalaran sang Ratu sing digayuh mung karaharjaning negara. Kagunan (kepandaian) wolung prakara digelung (dipadukan) dadi siji.)


35.
Kang ginilut tinulat tinurut-turut,
warah wurukira,
sri Ramawijaya nguni,
mring kang ari sang Gunawan Wibisana.

(Sing diperdi kanthi temen, diconto lan diturut yaiku wulange Ramawijaya jaman biyen marang rayine sang Gunawan Wibisana.)

36.
Rinten dalu ameleng kagunan wolu,
ginunem ginulang,
ginilut tan kena lali,
saben dina mung angesthi Asthabrata.

(Rina wengi sing dipikirake mung kagunan (kepandaian) 8 prekara, digulang, disinau aja nganti lali. Saben dina tansah nggegulang Asthabrata.)


37.
Kang rumuhun anunulat lampahipun,
Hyang Endra bathara,
anggung angglar tata krami,
maring janma sajagat rat pramudhita.

(Sing kawitan nyonto lakune (tindake) Bathara Endra sing tansah nggelar (mulang) tata krama marang manungsa sajagad pramudhita.)


38.
Tandukipun tinindakken mrih pakantuk,
ing pangreksanira,
lan paramartaning kapti,
kinanthenan lumintuning dana boja.



Anggitan : KGPAA Mangkunagara IV

Dhandhanggula.

1.
Yogyanira kang para prajurit,
lamun bisa samya anuladha,
kadya nguni caritane,
andelira sang Prabu,
Sasrabau ing Maespati,
aran Patih Suwanda,
lalabuhanipun,
kang ginelung tri prakara,
guna kaya purune kang den antepi,
nuhoni trah utama.

(Yogyane (becike) para prajurit, kabeh bisa niru (nyonto) kaya dongengan jaman kuna, andel-andele sang Prabu Sasrabau ing negara Maespati, sing asmane Patih Suwanda. Lelabuhane (jasa) kang diantepi dening patih Suwanda marang negara digelung (diringkes, dipadukan) dadi siji yaiku: guna, kaya, purun, nuhoni (ngantepi) trahing wong utama.

2.
Lire lalabuhan tri prakawis,
guna bisa saneskareng karya,
binudi dadi unggule,
kaya sayektinipun,
duk bantu prang Manggada nagri,
amboyong putri domas,
katur ratunipun,
purune sampun tetela,
aprang tandhing lan ditya Ngalengka aji,
Suwanda mati ngrana.

(Tegese lelabuhan telung prakara yaiku : 1. guna, bisa mrantasi gawe supaya dadi unggul, 2. kaya : nalika paprangan negara Manggada, bisa mboyong putri dhomas, diaturake marang ratu, 3. purun : kekendale wis nyata nalika perang tandhing karo Dasamuka, ratu negara Ngalengka, patih Suwanda gugur ing madyaning paprangan.)

3.
Wonten malih tuladhan prayogi,
satriya gung nagari Ngalengka,
sang Kumbakarna namane,
tur iku warna diyu,
suprandene nggayuh utami,
duk awit prang Ngalengka,
dennya darbe atur,
mring raka amrih raharja,
Dasamuka tan keguh ing atur yekti,
de mung mungsuh wanara.

(Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya agung ing negara Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude buta, parandene kepengin nggayuh kautaman. Nalika wiwit perang Ngalengka dheweke nduwe atur marang ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja). Dasamuka ora nggugu guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek.)

4.
Kumbakarna kinen mangsah jurit,
mring kang raka sira tan lenggana,
nglungguhi kasatriyane,
ing tekad datan purun,
amung cipta labuh nagari,
lan nolih yayah rena,
myang leluhuripun,
wus mukti aneng Ngalengka,
mangke arsa rinusak ing bala kapi,
punagi mati ngrana.

(Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah jalaran nglungguhi (netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir labuh negara, lan ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing Ngalengka, saiki arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan.)

5.
Yogya malih kinarya palupi,
Suryaputra Narpati Ngawangga,
lan Pandhawa tur kadange,
len yayah tunggil ibu,
suwita mring Sri Kurupati,
aneng nagri Ngastina,
kinarya gul-agul,
manggala golonganing prang,
Bratayuda ingadegken senapati,
ngalaga ing Korawa.

(Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R. Suryaputra ratu ing negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa tunggal ibu. R. Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina. Didadekake manggalaning (panglima ) prajurit Ngastina nalika ing perang Bratayuda.)

6.
Minungsuhken kadange pribadi,
aprang tandhing lan sang Dananjaya,
Sri Karna suka manahe,
dene sira pikantuk,
marga dennya arsa males-sih,
ira sang Duryudana,
marmanta kalangkung,
dennya ngetog kasudiran,
aprang rame Karna mati jinemparing,
sumbaga wirotama.

(Dimungsuhake karo sedulure dhewe, yaiku R. Arjuna (Dananjaya). Prabu Karna seneng banget atine jalaran oelh dalan kanggo males kabecikane Prabu Duryudana. Mulane banget anggone ngetog kasudiran (kekendelan). Wusanane Karna gugur kena panah. Kondhang minangka prajurit kang utama).

7.
Katri mangka sudarsaneng Jawi,
pantes lamun sagung pra prawira,
amirita sakadare,
ing lalabuhanipun,
aja kongsi mbuwang palupi,
manawa tibeng nistha,
ina esthinipun,
sanadyan tekading buta,
tan prabeda budi panduming dumadi,
marsudi ing kotaman.

(Conto telu-telune mau minangka patuladhan tanah Jawa. Becik (pantes) yen sakabehe para perwira nuladha sakadare (sakuwasane). Aja nganti mbuwang conto, jalaran yen tibaning apes dadi ina. Sanadyan tekade buta, ora beda kalawan titah liya, nggolek kautaman.)

Tegese tembung :
yogyanira = becike, sebaiknya.
prajurit = bala, tantra, saradhadhu, bala koswa, tentara.
kadya = lir, pindha, kaya, seperti.
nguni = jaman biyen, dahulu kala.
andelira = andel-andele , andalan.
lelabuhanipun = jasane, jasa.
ginelung = diringkes, dipadukan.
guna = kapinteran, kepandaian.
kaya = bandha donya, kekayaan.
purun = wani, gelem, keberanian.
nuhoni = netepi, menepati.
trah = turun, tedhak, keturunan
utama = becik, apik, terbaik.
lir = kaya, teges, makna, arti.
saneskareng = saneskara + ing = samubarang, sakabehe, sembarang.
karya = gawe, kardi, pekerjaan.
binudi = budi + in = diupayakake, diusahakan.
sayekti = sayektos, temene, sesungguhnya.
duk = nalika, ketika.
dhomas = 800. samas = 400.
tetela = cetha, terang, jelas.
aprang tandhing = perang ijen lawan ijen, perang satu lawan satu.
ditya = buta, raseksa, diyu, wil, danawa, raksasa.
ngrana = ing paprangan, palagan, pabaratan, medan perang.
suprandene = parandene, sanajan mangkono, walaupun demikian.
darbe = duwe, mempunyai.
raka = kakang, kakak.
raharja = slamet, wilujeng, rahayu, rahajeng, selamat, sejahtera.
de mung = dene mung , jalaran mung, hanya karena.
wanara = kethek, kapi, rewanda, kera.
kinen = ken + in = dikongkon, diutus, diperintah.
mangsah jurit = maju perang, menuju ke medan laga.
sira = dheweke, piyambakipun, panjenenganipun, dia.
lenggana = nolak, mbantah, menolak.
datan = tan, ora, tidak.
labuh = berjuang.
yayah rena = bapak ibu, ayah dan ibu.
myang = lan, dan
arsa = arep, ayun, apti, akan.
punagi = sumpah.
palupi = conto, sudarsana, tuladha, contoh.
narpati = ratu, raja, katong, narapati, naradipati, narendra, raja.
kadang = sedulur, saudara.
suwita = ngabdi, menghamba.
kinarya = karya + in = digawe, dipakai.
agul-agul = andel-andel, andalan.
manggala = panglima
senapati = pangedhene prajurit, pemimpin perang, panglima perang.
manahe = atine, hatinya.
pikantuk = oleh, mendapat.
marmanta = marma + anta = sebabe, sebabnya.
kasudiran = kekendelan, kasekten, kesaktian.
jinemparing = jemparing + in = dipanah.
sumbaga = kondhang, kaloka, kajanapriya, terkenal.
wirotama = wira + utama = prajurit pinunjul, prajurit yang hebat.
katri = katelu, ketiga.
sudarsaneng = sudarsana + ing = conto.
amirita = nirua, ikutilah.
kongsi = nganti, sampai.
dumadi = titah, makhluk.
marsudi = ngupaya, nggoleki, berusaha.
kotaman = ka+ utama+ an = keutamaan.

SERAT CABOLEK
Dhandhanggula
1. (14)
Wuwusira Dewa Suksma Ruci,
payo Wêrkudhara dipun-enggal,
manjinga garbengong kene,
Wrêkudhara gumuyu,
pan angguguk turira aris,
dene paduka bajang,
kawula gêng luhur,
inggih pangawak parbata,
saking pundi margine kawula manjing,
jênthik mangsa sêdhênga.

2. (15)
Angandika malih Dewa Ruci,
gêdhe êndi sira lawan jagad,
kabeh iki saisine,
kalawan gunungipun,
samodrane alase sami,
tan sêsak lumêbuwa,
guwa garbaningsun,
Wrêkodhara duk miyarsa,
êsmu ajrih kumêl sandika turneki,
mengleng sang Ruci Dewa.

3. (16)
Iki dalan talingan ngong kering,
Wrêkodhara manjing sigra-sigra,
wus prapteng sajro garbane,
andulu samodra gung,
tanpa têpi nglangut lumaris,
lêyêp adoh katingal,
Dewa Ruci nguwuh,
heh apa katon ing sira,
dyan sumahur sang Sena aturna têbih,
tan wontên katingalan.

4. (17)
Awang-awang kang kula-lampahi,
uwung-uwung têbih tan kantênan,
ulun saparan-parane,
tan mulat ing lor kidul,
wetan kilen datan udani,
ngandhap nginggil ing ngarsa,
kalawan ing pungkur,
kawula botên uninga,
langkung bingung ngandika sang Dewa Ruci,
aja maras tyasira.

5. (18)
Byar katingal ngadhêp Dewa Ruci,
Wêrkodhara sang wiku kawangwang,
umancur katon cahyane,
nuli wruh ing lor kidul,
wetan kilen sampun kaeksi,
nginggil miwah ing ngandhap,
pan sampun kadulu,
lawan andulu baskara,
eca tyase miwah sang wiku kaeksi,
aneng jagad walikan.

6. (19)
Dewa Ruci Suksma angling malih,
aywa lumaku anduduluwa,
apa katon ing dheweke,
Wrêkodhara umatur,
wontên warni kawan prakawis,
katingal ing kawula,
sadaya kang wau,
sampun datan katingalan,
amung kawan prakawis ingkang kaeksi,
irêng bang kuning pêthak.

7. (20)
Dewa Ruci Suksma ngandika ris,
ingkang dhingin sira anon cahya,
gumawang tan wruh arane,
pancamaya puniku,
sajatine ing tyas sayêkti,
panguriping sarira,
têgêse tyas iku,
ingaranan mukasipat,
kang anuntun marang sipat kang linuwih,
kang sajatining sipat.

8. (21)
Mangka tinula aywa lumaris,
awasêna rupa aja samar,
kawasaning tyas êmpane,
tingale tyas puniku,
anêngêri maring sajati,
enak sang Wrêkodhara,
amiyarsa wuwus,
lagya mesêm tyas sumringah,
dene ingkang irêng abang kuning putih,
iku durgamaning tyas

9. (22)
pan isining jagad amêpêki,
iya ati kang têlung prakara,
pamurunging laku dene,
kang bisa pisah iku,
pasthi bisa amor ing gaib,
iku mungsuhing tapa,
ati kang têtêlu,
irêng abang kuning samya,
ingkang nyêgah cipta karsa kang lêstari,
pamoring suksma mulya.

10. (23)
Lamun nora kawilêt ing katri,
yêkti sida pamoring kawula,
lêstari ing panunggale,
poma den-awas emut,
durgama kang munggeng ing ati,
pangwasane wêruha,
siji-sijinipun,
kang irêng lêwih prakoswa,.
panggawene asrêngêng sabarang runtik,
andadra ngambra-ambra.

11. (24)
Iya iku ati kang ngadhangi,
ambuntoni maring kabêcikan,
kang irêng iku gawene,
dene kang abang iku,
iya tuduh nêpsu tan bêcik,
sakehing pipinginan,
mêtu sangking iku,
panasten panasbaranan,
ambuntoni maring ati ingkang eling,
maring ing kawaspadan.

12. (25)
Dene iya kang arupa kuning,
kuwasane nanggulang sabarang,
cipta kang bêcik dadine,
panggawe amrih tulus,
ati kuning ingkang ngandhêgi,
mung panggawe pangrusak,
binanjur jinurung,
mung kang putih iku nyata,
ati antêng mung suci tan ika-iki,
prawira karaharjan.

13. (26)
Amung iku kang bisa nampani
ing sasmita sajatining rupa,
nampani nugraha gone,
ingkang bisa tumanduk,
kalêstaren pamoring gaib,
iku mungsuh titiga,
tur samya gung agung,
balane ingkang titiga,
ingkang putih tanpa rowang amung siji,
mila anggung kasoran.

14. (27)
Lamun bisa iya nêmbadani,
marang susukêr têlung prakara,
sida ing kono pamore,
tanpa tuduhan iku,
ing pamoring kawula Gusti,
Wêrkudhara miyarsa,
sêngkud pamrihipun,
sangsaya birahenira,
kacaryan ing kauwusaning ngaurip,
sampurnaning panunggal.

15. (28)
Sirna patang prakara na malih,
urub siji wêwolu warnanya,
sang Wêrkudhara ature,
punapa wastanipun,
urub siji wolu warni,
pundi ingkang sanyata,
rupa kang satuhu,
wontên kadi rêtna muncar,
wontên kadi maya-maya angebati,
wêneh abra markata.

16.(29)
Marbudengrat Dewa Ruci angling,
iya iku kêjatining tunggal,
saliring warna têgêse,
iya na ing sireku,
tuwin iya isining bumi,
ginambar angganira,
lawan jagad agung,
jagad cilik tanpa beda,
purwa ana lor kidul wetan puniki,
kilen ing luhur ngandhap.

17. (30)
Miwah irêng abang kuning putih,
iya panguripe ing buwana,.
jagad cilik jagad gêdhe,
pan padha isinipun,
tinimbangkên ing sira iki,
yen ilang warnaning kang,
kabeh jagad iku,
saliring reka tan ana,
kinumpulkên ana rupa kang sawiji,
tan kakung tan wanudya.

18. (31)
Kadya tawon gumana puniki,
ingkang asawang puputran dênta,
lah payo dulunên kuwe,
Wêrkudhara andulu,
ingkang kadya puputran gadhing,
cahya mancur kumilat,
tumeja ngunguwung,
punapa inggih punika,
warnaning dat kang pinrih dipun-ulati,
kang sayêktining rupa,

19. (32)
Anauri aris Dewa Ruci,
dudu iku ingkang sira-sêdya,
kang mumpuni ambêk kabeh,
tan kêna sira-dulu,
tanpa rupa datanpa warni,
tan gatra tan satmata,
iya tanpa dunung,
mung dumunung mring kang awas,
mung sasmita aneng ing jagad ngêbêki,
dinumuk datan ana.

20. (33)
Dene iku kang sira-tingali
kang asawang puputran mutyara,
ingkang kumilat cahyane,
angkara-kara murub,
pan pêrmana arane iki,
uripe kang sarira,
pêrmana puniku,
tunggal aneng ing sarira,
nanging datan milu suka lan prihatin,
ênggone aneng raga.

21. (34)
Datan milu turu mangan nênggih,
iya nora milu lara lapa,
yen iku pisah ênggone,
raga kari ngalumpruk,
yêkti lungkrah badanereki,
yaiku kang kuwasa,
nandhang rahsa iku,
inguripan dening suksma,
iya iku sinung sih anandhang urip,
ingakên rahsaning dat.

22. (35)
Iku sinandhangakên sireki,
nanging kadya simbar neng kakaywan,
aneng ing raga ênggone,
uriping pêrmaneku,
inguripan ing suksma nênggih,
misesa ing sarira,
pêrmana puniki,
yen mati milu kalêswan,
lamun ilang suksmane sarira nuli,
uriping suksma ana.

23. (36)
Sirna iku iya kang pinanggih,
uriping suksma ingkang sanyata,
kaliwat tan upamane,
lir rahsaning kamumu,
kang pramana anêrsandhani,
tuhu tunggal pinangka,
jinatên puniku,
umatur sang Wêrkudhara,
inggih pundi warnine dat kang sayêkti,
Dewa Ruci ngandika.

24. (37)
Nora kêna iku yen sira-prih,
lawan kahanan sêmata-mata,
gampang-angel pirantine,
Wêrkudhara umatur,
kula nuwun pamêjang malih,
inggih kêdah uninga,
babar pisanipun,
pun patik ngaturken pêjah,
ambêbana anggen-anggen kang sayêkti,
sampun tuwas kangelan.

25. (38)
Yen mêkatên kula botên mijil,
sampun eca neng ngriki kewala,
botên wontên sangsarane,
tan niyat mangan turu,
botên arip botên angêlih,
botên ngraos kangelan,
botên ngêrês linu,
amung nikmat lan manpangat,
Dewa Ruci lingira iku tan kêni,
yen nora lan antaka.

26. (39)
Sangsaya sihira Dewa Ruci,
marang kang kaswasih ing panêdha,
lah iya den-awas bae,
mring pamuruning laku,
aywa ana karêmireki,
den-bênêr den-waspada,
pênganggêpireku,
yen wus kasikêp ing sira,
aja umung den-nganggo parah yen angling,
yeku reh pipingitan.

27. (40)
Nora kêna yen sira-rasani,
lan sêsama-samaning manungsa,
kang nora lan nugrahane,
yen ana nêdya padu,
angrasani rêrasan iki,
ya têka kalahana,
ywa kongsi kabanjur,
aywa ngadekkên sarira,
yen karakêt marang wisaning ngaurip,
balik sikêpên uga.

28. (41)
Datan waneh sangkanira nguni,
tunggal sapakêrtining buwana,.
pandulu pamiyarsane,
wus aneng ing sireku,
pamyarsane yang suksma jati,
iya tan lawan karna,
ing pandulunipun,
iya tan kalawan netra,
karnanira netranira kang kinardi,
anane aneng sira.

29. (42)
Lairing suksma aneng sireku,
batinira kang ana ing suksma,
kaya mangkene patrape,
kadya wrêksa tinunu,
ananing kang kukusing gêni,
iya kalawan wrêksa,
lir toya lan alun,.
kadya menyak lawan puhan,
raganira ing reh mobah lawan mosik,
sarta lawan nugraha,

30. (43)
Yen wruh pamore kawula gusti,
sarta suksma kang sinêdya ana,
de warna neng sira gone,
lir wayang sarireku,
saking dhalang solahing ringgit,
mangka panggung kang jagad,
liring badan iku,
amolah lamun pinolah,
sapolahe kumêdhep myarsa ningali,
tumindak lan pangucap.

31. (44)
Kawisesa amisesa sami,
datan antara pamoring karsa,
jêr tanpa rupa rupane,
wus aneng ing sireku,
upamane paesan jati,
ingkang ngilo ywang suksma,
wayangan puniku,
kang ana sajroning kaca,
iya sira jênênge manusa iki,
rupa sajroning kaca.

32. (45)
Luwih gêngnya kalêpasan iki,
lawan jagad agêng kalêpasan,
kalawan luwih lêmbute,
salêmbutaning banyu,
mapan lêmbut kamuksan ugi,
luwih alit kamuksan,
saaliting têngu,
pan maksih alit kamuksan,
liring luwih amisesa ing sêkalir,
liring lêmbut alitnya.
Bisa nuksma ing agal myang alit,
kalimputan kabeh kang rumangkang,
kang gumêrmêt ya tan pae,
kaluwihan satuhu,
iya luwih dera nampani,
tan kêna ngandêlêna,
ing warah lan wuruk,
den-sangêt panguswanira,
badanira wasuhên pragnyana ngungkih,
wruha rungsiding tingkah.

34. (47)
Wuruk iku pan minangka wiji,
kang winuruk upamane papan,
pama kacang lan kêdhêle,
sinêbarna ing watu,
yen watune datanpa siti,
kodanan kêpanasan,
yêkti nora thukul,
lamun sira bijaksana,
tingalira sirnana ananireki,
dadi tingaling suksma.

35. (48)
Rupanira swaranira nuli,
ulihêna mring kang duwe swara,
jêr sira ingakên,
sisilih kang satuhu,
nanging aja duwe sireki,
pakarêman kang liya,
marang sang ywang luhur,
dadi sarira bêthara,
obah osikira wus sah dadi siji,
ja roro anggêpira.

36. (49)
Yen duweya anggêp sira kaki,
If you, my boy, have any notion
ngrasa roro dadi maksih uwas,
kêna ing rêngu yêktine,
yen wis siji sawujud,
sakarêntêging tyasereki,
apa cinipta ana,
kang sinêdya rawuh,
wus kawêngku aneng sira,
jagad kabeh jêr sira kinarya yêkti,
gêgênti den-asagah.

37. (50)
Yen wus mudhêng pratingkah kang iki,
den-awingit sarta den-asasab,
ngandhap-asor pênganggone,
nanging ing batinipun,
sakarêntêg tan kêna lali,
laire sasabana,
kawruh patang dhapur,
padha anggêpên sadaya,
kalimane kang siji iku pêrmati,
kanggo ing kene kana.

38. (51)
Liring mati sajroning ngaurip,
iya urip ing sajroning pêjah,
urip bae salawase,
kang mati iku nêpsu,
badan lair kang anampani,
kêtampan badan nyata,
pamore sawujud,
pa gene ngrasa matiya,
Wêrkudhara tyasira padhang nampani,
wahyu prapta nugraha.

39. (52)
Lir sasangka katawêngan riris,
praptaning wahyu ngima nirmala,
sumilak ilang rêgêde,
angling malih turnya rum,
Dewa Ruci manis aririh,
tan ana aji paran,
kabeh wus kawêngku,
tan ana ingulatana,
kaprawiran kadigdayan wus kawingking,
kabeh rehing ngayuda.

40. (53)
Têlas wulangira Dewa Ruci,
Wêrkudhara ing tyas wus tan kewran,
wus wruh ing anane dhewe,
ardaning swara muluk,
tanpa êlar anjajah bangkit,
sawêngkon jagad raya,
angga wus kawêngku,
pantês prêmatining basa,
saenggane sêkar maksih kudhup lami,
mangke mêkar ambabar,

41. (54)
Wuwuh warnane lan gandaneki,
wus kêna kang panca-rêtna mêdal,
wus salin alamipun,
angulihi alame lami,
Dewa Ruci wus sirna,
mêngkana winuwus,
tyasira Sang Wêrkudhara,
lulus saking gandane kêsturi jati,
pêpanasing tyas sirna.

42. (55)
Wus lêksana salêkêring bumi,
ujar bae wruh patakanira,
nir ing wardaya malane,
mung panarima mungguh,
kadyanggane nganggo sutradi,
maya-maya kang sarira,
rehnya kang saryalus,
sinukma mas ingêmasan,
arja sotya-sinutya manik-minanik,
wruh pakenaking tingkah.

43. (56)
Mila sumping bra puspa krêna di,
winarnendah kinteki sumêkar,
kêsturi jati namane,
pratandha datan korup,
kang pangwikan kênaka lungid;
angungkabi kabisan,
kawruh tan kaliru,
poleng bang bintulu lima,
pan winarna uraga milêt tulyasri,
lancingan kampuhira.

44. (57)
Mangka pangemut katon ing nguni,
titiga duk sajroning kang garba,
Dewa Ruci pamengête,
bang kuning irêng iku,
pamurunge laku ngadhangi,
mung kang putih ing têngah,
sidaning pêngangkuh,
kalimeku kang ginambar,
wus kaasta sanalika aywa lali,
ulun tuhu ambêknya.

45. (58)
Saking sangête karya ling-aling,
pambengkase sumêngah jubriya,
kaesthi siyang dalune,
pan kathah gennya ngrungu,
pratingkahe para maharsi,
kang sami kaluputan,
ing pangangkuhipun,
pangancabing kawruhira,
wus abênêr wêkasan mati tan dadi,
kawilêt ing tatrapan.

46. (59)
Ana ingkang mati dadi pêksi,
amung milih pencokan kewala,
kayu kang bêcik warnane,
angsana naga-santun,
tanjung ana bulu waringin,
kang ana pinggir pasar,
êngkuk mangruk-mangkruk,
angungkuli wong sêpasar,
mindha-mindha kamukten sapele pinrih,
kêsasar kabêlasar.

47. (60)
Ana ingkang anitis para ji,
sugih raja-brana miwah garwa,
ana kang milih putrane,
putra kang arsa mêngku,
karêmane wong siji-siji,
samyantuk kaluwihan,
ing panitisipun,
yen mungguh sang Wêrkudhara,
dêrêng arsa amung amrih ing pribadi,
sêdayeku ingaran.

48. (61)
Titaning kang wadaka kang pêsthi,
durung jumênêng jalma utama,
ingkang mêngkono anggêpe,
pêngrasane anêmu,
suka sugih tan wruh ing yêkti,
yen uga nêmu duka,
kêbanjur kalantur,
saênggon nitis kewala,
tanpa wêkas kangelan tan nêmu hasil,
tan bisa babar pisan.

49. (62)
Karêmane wong sawiji-wiji,
durung wêruh sampurnaning tunggal,
ing pati sanggon-ênggone,
anitis dadi kuwuk,
kuru gudhig pilêrên mising,
matane karo wuta,
tan wêruh dêlanggung,
ngrungu ana pitik sata,
pinaranan kang duwe ayam ningali,
ginitikan ing doran.

50. (63)
Ana ingkang anyakrabawani,
iya pakarêman duk ing donya,
ing pati maring tibane,
ing kono karêmanipun,
nora kuwat parêng ing pati,
keron pan kêsamaran,
mangsah wowor sambu,
abote ulah kamuksan,
nora kêna toleh anak lawan rabi,
sajrone mrih wêkasan.

51. (64)
Yen luputa patakaning bumi,
lêhêng siyeng aja dadi jalma,
sato gampang pratikêle,
sirnane tanpa tutur,
yen wis aris bênêr ing kapti,
langgêng tanpa kêrana,
angga buwaneku,
umênêng tan kadi sela,
ênêngira apan ora kadi warih,
wrata tanpa tuduhan.

52. (65)
Len ing pandhita ana nganggêpi,
ing kamuksan nênggih pêksanira,
anjungkung kasutapane,
nyana kêna den-angkuh,
tanpa tuduh mung tapaneki,
tanpa wit puruhita,
suwung anyaruwung,
mung têmên kaciptanira.
durung antuk wuruk pratikêl sayêkti,
pêngangkuh lalawora.

53. (66)
Tapanira kongsi ngraga runting,.
wus mangkana gennya mrih kamuksan,
datanpa tutur sirnane,
kêmatêngên tapa wuk,
den-pratikêl ingkang lêstari,
tapa iku minangka,
rêragi pan amung,
ngelmu kang minangka ulam,
tapa tanpa ngelmu iku nora dadi,
yen ngelmu tanpa tapa.

54. (67)
Cêmplang-cêmplang nora wurung dadi,
angsal sampun wudhar ing tatrapan,
kêcagak sagung bekane,
sayêkti dadosipun,
apan akeh pandhita sandi,
wuruke sinatêngah,
marang sabatipun,
sabate landhêp priyangga,
kang linêmpit winudhar raose nuli,
ngaturkên gurunira.

55. (68)
Pamudhare sung graitaneki,
nguni-uni durung mambu warah,
saking tan eca manahe,
katur ing gurunipun,
langkung ngungun milu nganggêpi,
sinêmantakkên lawan,
pandhita gung-agung,
wus pasthi anggêp kang nyata,
iku wahyu nugraha dhawuh pribadi,
sabat ingakên anak.

56. (69)
Sinunga-sunga anggung tinari,
maring guru yen arsa mêmêjang,
tan têbih sinandhing gone,
sabat kang têmah guru,
guru dadya sabat ing batin,
lêpas ing panggraita,
nanduk sarta wahyu,
iku utama kalihnya,
kang satêngah pandhita durung sayêkti,
kasêlak piyangkuhnya.

57. (70)
Kudu tinut saujarereki,
dene akeh lumaku sinêmbah,
neng pucaking gunung gone,
swaranira manguwuh,
angêbêki patapaneki,
yen ana wong amarak,
wêkase abikut,
lir gubar-beri tinêmbang,
kumêrampyang binubak datanpa isi,
tuna kang puruhita.

58. (71)
Aja kaya mêngkono ngaurip,
badan iku dipun-kadi wayang,
kinudang neng panggung gone,
arja têtali bayu,
padhanging kang panggungereki,
damar aditya wulan,
kêlir ngalam suwung,
kang anangga-nangga cipta,
gêbog bumi têtêpe adêging ringgit,
sinangga ingkang nanggap.

59. (72)
Kang ananggap aneng jroning puri,
datan mosik pangulah sakarsa,
ywang pramana dêdhalange,
wayang pênggadêgipun,
ana ngidul angalor tuwin,
mangkana kang sarira,
ing sapolahipun,
pinolahakên ki dhalang,
lumaku yen linakokkên lembyaneki,
linembehkên ing dhalang.

60. (73)
Pangucape ingucapkên nênggih,
yen kumilat kinilatkên iya,
tinutur anuturake,
sakarsa-karsanipun,
kang anonton pinolah sami,
tinonakên ing dhalang,
kang ananggap iku,
sajagad mangsa na wruh,
tanpa rupa kang nanggap aneng jro puri,
tanpa warna ywang suksma.

61. (74)
Sang pêrmana denira angringgit,
ngucapakên ing sariranira,
tanpa aji sêsanane,
wibuh pan ora tumut,
ing sarira upamaneki,
kang menyak munggeng puhan,
gêni munggeng kayu,
andrêpati tan katêdah,
sang pêrmana lir gêsênging kayu panggrit,
landhêsan sami wreksa..

62. (75)
Panggritane polah dening angin,
gêsênging kayu kukuse mêdal,
datan antara gênine,
gêni kalawan kukus,
saking kayu wijile sami,
wruha eling duk kala,
mula-mulanipun,
kabeh iki kang gumêlar,
pan saking heb manusa tinitah luwih,
apan ingakên rahsa.

63. (76)
Mulya dhewe saking kang dumadi,
aja mengeng ciptanira tunggal,
tunggal saparibawane,
isining buwaneku,
anggêp siji manungsa jati,
mêngku sagung kaanan,
ing manusa iku,
den-wruh wisesaning tunggal,
anuksmani saliring jagad dumadi,
tekad kang wus sampurna.

64. (77)
Wus mangkana Wêrkudhara mulih,
datan mengeng ing batin gumawang,
nora pangling sarirane,
panuksmaning sawujud,
nanging lair sasab piningit,
reh-sareh kasatriyan,
linakon winêngku,
pamurwaning jagad raya,
kalairan batine nora kasilib,
satu menggeng rimbagan.

65. (78)
Wêrkudhara lampahira,
jroning kitha Ngamartadipura,
wus panggih kadange kabeh,
langkung sukaning kalbu,
Darmaputra lan para ari,
ngluwari punaginya,
bujana anayub,
tanbuh sukane tyasira,
dene ingkang rayi praptane basuki,
sirna subrangtanira.

Nuwun

SERAT WASKITHANING NALA

DHANDHANGGULA

Kanag winarni sekar dhandhang gendhis, amurwani mardhawaning gita, den samaring semuning reh, pan darganireng kalbu, jinurunga marang sasami, Surtinya weh kaharsan, ya mring weka jalu, winor ing warah weruha, jatineng reh den samya pralebdeng westhi, ya rane waskitha.

Ing dununge kawruh ala becik, nadyan silih wus samya widagda, gegurua saranane, ribet lamun tan weruh, bebukaning janma dumadi, tetela yen tan wikan, wigena sawegung, kudu binudi marganya, wijang-wijangireng pariwara dami, tanggulen ywa pepeka.

Samangkana dennya asung wangsit, mring sanggyaning para ptra wayah, pinet amrih kotamane, away na korup tangguh, inglawiyanira ngaurip, uripira pan dadya, isening donyeku, ewuh lamun tan weruha, ingkang dadya tetanggulira ing urip, marmane den waskitha.

Dene ingkang kinarya upami, wasitaning sujalma samangkya, kang kinarya tuladhane, ala ayuning laku, nging tan ana wujudireki, amung karya pralambang, pnatut ing tembung, sinungan tembang macapat, supayane akarya renaning galih, winangun ing sarkara.

Naming ngambil aranireng jalmi, mrih sekeca ingkang dadya lampah, pinatut runtut urute, tetelaa den apus, nenggih ingkang mangka purwaning, janma duwi tetruka, neng sukuning gunung, Semeru dhedhekahira, sri kawuryan kadulu kalangkung asri, akathah pala kirna.

Pucang tirisanira mepeki, pinggir desa pring apus pring jawa, sembada kathah wismane, wastanira ing dhukuh, kang sajugaing karangsari, ingkang murwani karya, dhedhekah ing ngriku, awasta Ki Suryanala, klairane saking dhusun jatiragi, temen sabar narima.

Satunggalnya padhekahan nami, asal klairanipun, saking krajan Kahuripan nguni, wau Ki Nalawase, lan Nalasttyeku, kalihnya apawang mitra, wus saengga kadang tungil yayah bibi, tan darbe subasita.

Dennya karya dhedekah let tebih, nanging nugil se-arga kawula, Nuju sawiji arine, Ki Nalasaya wau, bubak wana trataban sandhing, tegalanira lama, sae stenipun, karsanira Nalastya, nglar tegale kang sae tanemekani, acelak randuwana.

Sandhing witing randhuwana siki, lumpang kentheng ageng mung sajuga, wit randhu ngungkang jurang jro, wau dennira macul, Suryanala dugi madyaning, longkangan randhuwana, lawan lumpang watu, pamacule Suryanala, ananggori watu kumalasa siji, saklenthing agengira.

Gya ingelut salebetireki, kayunnira Kyai Suryanala, kang sela kasingkirake, saking gennira ngriku, datan dangu kang sela keni, kabrengkal saking gennya, gya ngandhap kadulu, garowong wonten encehnya, Suryanala agowok dennya ningali, mangkana osikira.

Iki baya pendhemanireki, janma kuna kang dhukuh neng arga, tandha lumpang kentheng kiye, dadi ngong iki nemu, enceh iki pama ngong ambil, ing jero isi brana sesotya di, kadlih ngong dursila.

Pama aku matura amanggih, prentah ndhangu kang nekseni sapa, awit sira nemu kowe, nuli priye aturku, temah aku nemu bilahi, tetep dadi durjana, becik aku tutur, mring si kakang Candranala, dhasar prapat kapindho sudarawedi, tur bisa amicara.

Ika pantes ingsun karya saksi, panemuku sinadyan jaluka, bageyan hiya karepe, janji slamet awakku, Suryanala sawusnya manggih, manah sigra umentar, lampahnya sineru, sapraptening wismanira, Candranala lagya linggih aneng panti, Suryanala anulya.

Uluk salam Candranala gipih, anauri “Ngalaekun Salam”. Lah adhi lajuwa bae, Suryanala gya mlebu, jawat asta salaman nuli, satata lenggahira, Candranalamuwus, “Pun adhi napa raharja” Suryanala mangsuli “inggih basuki” Candranala ris tanya.

“Kadingaren adhi mriki enjing, napa enten karyane kang gita?” Suryanala lon saure, “ Inggih kalangkung perlu, sowan kula pun kakang mriki, badhe ngaturi pirsa, enjing wau ulun, angelar tegil pagagan, macul wonten godhangan kentheng kakalih, randhuwana punika.

Ananggori sela geng saklenthing, wau sela badhe kula bucalsareng kabrengkal ngandhape, garowong sitenipun, madya wonten encehireki, mawi tutup tembaga, kawula jrih jukuk, lajeng mariki punika, yen kapareng pun kakang kula aturi, nekseni manggih kula.

Wonten tegil kapetak ing siti. Candranala aris dennya tanya, “isi punapa encehe, kawula ayun weruh, awrat adhi wong dadya saksi, lamun boten uninga, ing sajektosipun”. Suryanala aris nabda, yen makaten pun kakang kula aturi, mugi kapirsanana.

Kranten kula inggih dereng uning, sampun ingkang bukak, tutupira, anggepok kewala dereng. “Candranala nabda rum, yen makaten inggih prayogi”. Sigra mangkat kalihnya, tan kawameng ngenu, lampahira sampun prapta, patugaran anjujug ungyanireki, pendheman tutup sela.

Suryanala sigra nabda aris, “lah punika tutupipun sela”. Candranala alon wuwuse, “Andhika bukak gupuh”. Gya kabrengkal kang sela keksi, enceh tutup tembaga, Candranala kadulu, tan saranta nalanira, gya ingentas kabuka tutupireki, ing jro isi barana.

Warna-warna sadaya mas adi, duk amulat wau Candranala , asru ngungun jro nalane, dangu tan bisa wuwus kang mangkana ciptanereki, “Lah iki raja brana akeh ajinipun, upama ingsun darbea, brana iku kabeh kadarbe ing mami, amasthi ingsun kaya.

Teka iku ingkang sinung manggih, janma bodho datan karem bandha, teka tutur mring mitrane, suwe-suwene ingsun, kang sinungan bekja geng yekti, si adhi Suryanala, amasthi miturut, ing sagadarenaning wang, jer wong iku mituhu sarembug mami, dhasar ngaku wong tuwa.

Duk samana Candranala gingsir, manahira kagiwang ing dunya, supe ing pawong mitrane, saking pambektanipun, melik ingkang anggendhong lali, mangkana osikira, “Upamane iku, bandha sun kon ngaturena, mring prentah nagara barange mesthi, kapundhut ing nagara.

Krana iku bandha nggoni manggih, aneng wana kapendhem ing kisma, bumi iku kagungane, Sang Prabu ingkang mengku, ing rat jawa ping pindho kali, gedhe cilik samodra, ping telu marga gung, kaping pate iku wana, wajib dadi kagungane Sri Bupati, apa kang aneng kana.

Destun muhung kewala kang manggih, pinaringan pituwasing karya, mangka ingkang nemu dede, manira apan namung, anekseni nggonira manggih, si adhi Suryanala, dadya raganingsun, tiwas kangelan kewala, tanpa gawe nggon manira wira-wiri, lah iku tan sekeca.

Sun puriha nyidhem bae mesthi, tan suwala adhi Suryanala, hiya kaparo ngamale, dadi keh kalongipun, datan bisa malak pribadi, awadene semana, bokmenawa ingsun, bisa gawe rekadaya, rehning Suryanala rada cupet budi, ingong luse kewala.

Candranala wusnya mantheng pikir, dennya amrih silip marang mitra, dadya manis wacanane, dhuh adhi kadangingsun, “Dunya niki peparing neki, kang bau reksa arga, ing Semeru niku, asih jengandika, sarta dhaten rehning truka ngriki, sinungan raja brana.”

Dunya niki sejatine suci, boten susah lapor ing nagara, naging niki prayogane, sampun kabekta mantuk, sapunika bilih udani, dhumateng pawang kanca, kang nunggil sadhukuh, tan wande lajeng kawarta, dangu-dangu ngamal suci amejahi, dhateng kula lan ndika.

Kalamun adhi marengi galih, sapunika wangsulna kewala, kadi duk wau-waune, dalu kewala wangsul, sidhem janma lajeng ngambil, kabekta dhateng wisma, dene ingkang tunggu, sadinten mangke kewala, kula titipaken dhateng mitra mami, kang tengga randhuwana.

Suryanala amanagsuli aris, kula borong paduka kewala, janji wilujeng lampahe, candranala amuwus, Niku pikir ingkang utami, lah sumangga wangsulna, enceh gone wau, Suryanala sigra-sigra, mangsulaken enceh dhateng gene lami, katutupang ing sela.

Candranala sigra muwus aris, Heh mitrengsun ingkang baureksa, ing randhu alas wiyose, manira minta tulung, marang sira reksane iki, pendheman raja brana, den kareksa iku, yen kejukuk ing jalma liyane saking, Suryanala ywa suka.

Lamun ana janma arsa ngambil, sarimpungen sikil tanganira, aja lunga saka nggone, kono poma wekasku. Candranala sawusnya angling, marang wit randhu wana, nulya ngajak manthuk, Suryanala tan legena, nulya bibar ngalor ngidul dennya mulih, wus tebih lampahira.

Suryanala datan darbe pikir, lampahira alaju kewala, Candranala ing lampahe, tansah amandheng mangu, gya nyalimpet alingan uwit, sempu menek saksana, ayun anguk-anguk, mring lakune Suryanala, wus pratela danira mulih sayekti, tumurun Candranala.

Sigra-sigra denira lumaris, amangsuli pendheman karsanya, tan dangu prapteng enggene, petakan tutup watu, gya binuka tutupireki, enceh ingentas nulya, tutupira watu, winangsulaken lir lama, enceh sigra pinanggul ginawa mulih, tan dangu prapteng wisma.

Candranala langkung sukeng galih, enceh nulya kasimpen jro wisma, datan kawarna siyange, Sang Hyang Surya wus surup, ginantyan pandhanging sasi, nuju sasi purnama, wayahnya jam wolu, Candranala wus sanega, arsa mangkat dhumateng wismanireki, Kiyai Suryanala.

Tan kawama lampahireng margi, sampun prapta peleggahanira, ing karang sari wismane, Suryanala cineluk, saking jawi kinon umijil, Ki Suryanala gita, sumaur gya metu, alon denira nabda, “Lah sumangga kakang lenggaha kariyin, malebet dhateng wisma”.

Candranala amangsuli aris, mangke mawon dhateng griya, mumpung sepi jalma mangke, ambujeng perlunipun, mendhet enceh kariyin adhi, yen selok kawanguran. Suryanala nurut, lampahira gegancangan, sapraptane ing tegal pendheman nguni, Candranala, anabda

Lah adhi nuli ambil, ponang enceh, sigra Suryanala kagyat sarya ngling, Dhuh kakang Candranala, jugangane suwung, encehe wus datan ana, Candranala rewa-rewa api runtik, Ah si adhi sembrana.

Boten ilok adhi ngguyoni, kadang tuwa ingajak sembranan. Suwung teng pundhi lungane, Suryanala amuwus, “Atur kula punika yekti, boten matur sembrana, estu sampun suwung sumangga sampeyan priksa”, Nalwasa api-api amirsani, lagya ngungak kewala.

Nulya mlengos sarta muwus bengis, “Sun tan ngira adhi adhi Suryanala, kaya mangkana pikire, ujare wis tuhu, dennya ngaku sadulur mami, ing dunya prapteng kerat, manjinga sadulur, lan padha lila ing dunya, mengko lagi semono bae wis lali, kasmaran raja brana.

ASMARADANA

Jare temen tyase suci, lunuh gawe saking nala, marang janma sapadhane, tumita lila ing dunya, wedi keneng prakara, ing mengko katon satuhu, tyase tan tulus saengga.

Palem weton ing Betawi, lamun kadulu ing jaba, beresih kuning rupane, menginake tyase janmaingkang durung uninga, adate pelem ing ngriku, mesthi wawani tuku nyengka.

Sawuse dipun onceki, kaget ngungun nalanira, dene jero bongkeng kabeh, binatange ting berangkang, ireng-ireng rupanya, kang tuku pelem anjetung, tan dipe lamun mangkana.

Mangkana uga si adhi, Suryanala ngong tan nyana, lamun mengkono karepe, angur maune kewala, aja tutur mring tangga, anjaluk pratikel rembug, nuli ngong warah prasaja.

Dera samelok gya melik, nyalingkuhake maring wang, eman kaparo barange, enceh kajukuk priyangga, Ketuturake musna, lah punika kula jaluk, saparo karupakena.

Suryanala duk miyarsi, wuwusira Candranala, anjetung sidhakep bae, alon wijiling wacana, Dhuh kakang Candranala, ngandhika sampeyan wau, sadangune kula rasa.

Pun kakang badhe mejahi, dhumateng badan kawula, prakawis enceh icale, ing ngajeng kang manggih kula, lajeng ngaturi dika, sumeja pados rahayu, temah badhe manggih lena.

Karsa dika kadi pundi, mbok sampun mekaten kakang, kula tiang saja sae, upama kula puruna, mendhet enceh priyangga, estu kala enjing wau, kula tan ngaturi pirsa.

Naliakne kula manggih, andhika dereng uninga, datan purun mendhet dewe, tanpa saksi tanpa kantha, sanget ajrih kawula, lajeng kula asung weruh, ing mangke sampun kapirsa.

Angengnipun damel pati, dhateng sarira andhika, tan sumeja lair batos, naming pun adhi kewala, gadha kuma-kuma, nyukani panduman ulun, rehning kula tumut pirsa.

Denira manggih pun adhi. “Suryanala sru wuwusnya, napa sing kula wehake, barangipun sampun murca, allah tobil sik kakang, mbok inggih sampun kadyeku, ngunyeri wong mboten nyata”.

Ki Candranala nabda ris, pramilane kula dakwa, jer kula anitepake, dhateng pawong mitra kula, kang tunggu randhu wana, sinten sintena kang jukuk, yen liyane Suryanala.

Banjur kulo kon naleni, pun adhi mireng priyangga, weling kula ing dewekw, Suryanala lon wuwusnya, sinadyan mekatena, jer kula boten anjukuk, ewa dene dika tanya.

Dhateng kang dhika titipi, kadi pundi tuturira, kula ajeng ngrungokake. Amegos Ki Candranala, sigra ngadeg alunga, tanpa pamit kesahipun, wau Kyai Suryanala.

Mangkana osiking galih, nepsu kakang Candranala, bab ilange enceh kiye, sapa baya kang ngambila, apa kapulung dewe, apa ta ilang kajukuk, mring kang bau-reksa arga.

Nalaastya nulaya mulih, ing batin sampun narima, datan garentes icale, enceh kapupus ing nala kasigeg Suryanala, kawuwusa lampahipun, Candranala prapteng wisma.

Dilalah karsaning Widi, manahira Candranal, datan sakeca raose, tan pegat denya trataban, kuwatir melang-melang, datan sakeca alungguh, karya nendra datan bisa.

Kena ing walatireki, dunya kang dudu kak ira, teka mengkana osike, patutane Suryanala, caturan karo janma, tangga teparone agung, ana ingkang rada bisa.

Nuli angojok-ojoki, akon gugat mring nagara, matur ing parentah gedhe, prasaja paturanira, ilange enceh ndakwa, marang ingsun ingkang jukuk, amarga laku dursila.

Jabung alus angapusi, pasti lamun ingsun kena, ing prakara juti gedhe, kacekel marang nagara, ngomah kagledhahana, barang kabeh katemu, paran nggon sun nyelakana.

Durung mangan sida dadi, kuli tan olieh balanja, tur kapeksa nyambut gawe, angur ingsun dhinginana, anggugat Suryanala, pasthi dheweke kang nemu, prakara sebab dursila.

Kalamun ingsun dhingini, agugat marang nagar, andakwa marang dhewekw, upama Si Suryanala, gugat mangsa dadia, jer dhingin panggugatingsun, mangkono adate praja.

Wong gugat pasthi ginalih, mokal lamun wong dursila, wania anggugatake, dene kang gugat ing wuntat, marmane tan katrima, ginalih wong mbawur laku, agawe dora sembada.

Dene kang sun gawe saksi, dhemit kang ngong aku mitra, aneng randhu alas nggone, ngong titipi kon rumeksa, nadyan saksi sajuga, jer bangsanireng lelembut, sun watara kapercaya.

Adhi ngong tuturi, esuk mau Suryanala, teka ing ngomahku kene, perlune asung uninga, adhi marang manira, lamun dheweke anemu, enceh kapendhem neng kisma.

Manira kinen nekseni, nggone nemu neng tegalan, nuli ingsun myang tegale, andulu enceh isinya, brana sarwa kancana, nuli sun tarekah apus, barang kena ing manira.

Iku aja jarwa adhi, marang sawijining janma, angamungna kowe dhewe, kang weruh wadi manira. “Naladhusta aturnya, punapa sakarsanipun kakang ulun tan lenggana’.

Candranala muwus aris, iku adhi karsaningwang, ayun ingong gugatake, marang pulisi nagara, sira ingkang dadia, lelembut kang aneng randhu, alas sun titipi brana.

Lamun ana nakoni, enceh ingkang duwe sapa, tutura aku kang darbe, lamun tanya ingkang dhusta, tuturna Suryanala, wis aja liya caturmu.

“Kawula manggen ing pundi, estu katingal kewala, kajengipun randhu gedhe, pamiwontena paragak, nglangkungi inggilira, pami manggena ing grumbul, kapara tebih nggenira”.

Candranala muwus aris, manggona madyaning wreksa, randhu alas gedhe kae, Naladhustha aturira, kawula tan kuwasa, malebet sajroning kayu. Gumuyu Ki candranala.

Sarta wuwusira aris, “Sira iku kalah tuwa, kalawan kalah akale, mulane aja sok pugal, marang sadulur tuwa, Naladhustha aturipun, “aleres dhawah paduka”.

Candranala muwus aris, Payo adhi padha karya, piranti sawengi kiye, aja kawruhan ing jalma, den werit patrapira. Naladhustha aris matur, “kawula nderek ing karsa”.

Candranala asung wangsit, badhe enggennya singidan, agawe guwa ngisore, witing kayu randhu wana, sarta mbobok witira.

Sigra mangkat tiang kalih, datan kawarna ing marga, sampun prapta ing prenahe, witing kajeng wana, angungang jurang sarta. Kanan kering grumbul agung, arungkut peteng bondhotan.

Candranala nulya manjing, madyaning grumbul bondhotan, parimpen ingriku gawe, gangsiran ingarah-arah, leres ing randhu wana, tan kawarna solahipun, denya karya sampun dadya.

Piranti unggyaning saksi, sakalangkung remitira, ayektos anggumunake, akalira Candranala, piranti wusnya dadya, gya meling mring kadangipun, ingkang wasta Naladhusta.

Mangkana denira meling, Adhi lamun aku sebda, angaturake gugate, Suryanala mring nagara, sireku amilua, aja pisah lawan ingsun, ngendi nggonku caketa.

Darapon ngrungu sireku, apa saparentahira, manawa ana karsane, bakal ndangu saksi sira, enggal nulu mundura, manjinga piranti gupuh, poma iku den prayitna.

Wus mung iku wekas mami. Naladhustha aturira, inggih sampun walang atos, punapa sakarsa dika, kula sampun kadhadha, ulun labuh sakit lampus, kakang dhumateng paduka.

Pupuh 41

Wusnya mateng kang prajangji, Candranala lan arinya, Ki Naladhustha kanthete, anggugat marang parentah, pulisi ingkang dadya, lulurah anginanipun, Candranala, Suryanala.

Panewu lenggahireki, angreh bumi sewu karya, ana dene jejuluke, Ki Ageng Kartikasastra, putus marang wiweka, lamun dangu sareh alus, nastiti papariksanira.

Ngreh catur rangga pulisi, sajuga rangga rehira, mitu demang panatuse, anuju sawiji dina, repotan para rangga, miwah para demang kumpul, neng pandhapi Kartikasastran.

Ki Ageng lenggah mungging, samadyanireng pandhapa, rangga demang neng ngarsane, anglapuraken prakara, kang sami rinampungan, kasaru ing praptanipun, Candranala mungging ngarsa.

Aminggah ngemper pandhapi, asila neng wurinira, para demang pulisene, Ki Ageng Kartikasastra, aris denira tatanya, Heh wong ngendhi sira iku, lawa sapa aranira.

Candranala matur aris, kawula abdi paduka, patinggi pagodhongane, sukuning smeru arga, awasta Candranala, padhekahan Karangtalun, pisowan kula punika.

Badhe ngaturi udani, dhateng parentah pradata, ing ngajeng kawula darbe, barang kathah warnanira, sami emas kencana, pratelanipun ing wujud, kadya ing ngandhap punika.

Wami jamang kang rumiyin, tigang atus ingkang rega, langkung seket rupiyah wutuh, gangsal wami gelangkana.

Kalih atus kang pangaji, kelat-bau ping nemira, ugi rong atus regane, pitu anting-anting rega, satus kaping wolunya, badhong regi tigang atus, keroncong kang kaping sanga.

Regi kalih atus malih, kaping sadasa awama, supe seser pangaose, gangsal atus rupiyah slaka, anjawi raja brana brana, anggris jene kathahipun, satus sadaya punika.

Gunggungipun ing pangaji, kalih ewu tusan sanga, langkung seket rupiyahe, sadaya wau kawula, wadhahi neng encehnya, kula petak ngandhap, randhu ageng, neng sukuning arga.

Sarta kula ugi titip, dhateng pawong mitra kula, lelembut ing randhu gedhe, sapunika enggenira, kabukak Suryanala, kadamel pagagen sampun, wau pepetakan kula.

Sareng kawula tuweni, enceh sampun tan kapanggya, lajeng kula takekake, dhateng pawonmg mitra kula, kang manggen randhu wana, sajangipun dipun jukuk, mitra kula Suryanala.

Kula nuwun wangsul neki, dhumateng tangan kawula, medala saking astane, parentah ageng pradata. Ngabehi Kartikasastra, duk myarsa paturanipun, Candranala megat mitra.

M E G A T R U H

Ki Ageng Kartikasastra duk anggrungu, ing atur gugatereki, Candranala tyasnya ngungun, dene nganggo saksi dhemit, nulya angandika alon.

Mangkono dhingin, manira tanya sireku, kalairanira ngendi, lan pira umurrireku, Candranala awotsari, kalairan kula dhukoh.

Ing kuripan punika nggening laluhur, umur kula seket kalih, taun lumampah punika, Mas Ngabehi ngandika ris, dhateh carikira gupoh.

Ature Candranala kabeh iku, ugerana kang salesih. Carik sandika turipun, sigra denira ngugeri, Ki Ageng malih takon.

Sabab apa sira wong tik-melikipun, ing Kahuripan teka dadi, ana dhukuh Karangtalun, lan apa karyanireki, panggautanmu kang manggon.

Aturira Candranala : Mila ulun, ngalih purwnipun ngarsi, sangajaling tiyang sepuh, sedherek kula nggentosi, bapa, kula mencar dhukuh.

Dhateng wana sukuning Semeru gunung, lami-lami kathah janmi, ingkang tumut griya ngriku, kula kaangkat patinggi, lestantun saengga mangko.

Dene ikang dados panggesangan ulun, duk lare saengga mangkin, amung tani karya ulun, ngolak-alik tegil sabin, manem sakalir tumuwoh.

Ki Ageng Kartikasastra tanya arum, Nalikane sira ngalih, marang dhukuh Karangtalun, anggawa apa sireki, tuturna ing ngarsaningong.

Candranala sanalika manahipun, kalimput gugatireki, prasaja ing aturipun, Nalikane kula ngalih, dateng Karangtalun dhukoh.

Mbekto kebo kalih rakit kathahipun, asarta kawan amit pari, wijiwiji saliripun, kang badhe ngregengken dhukoh.

Saha barang pangangge samurwatipun, tiyang alit jalu estri, sakadare tiyang dhusun. Ki Ageng tanya malih, Pira lawasmu neng dhukoh.

Sarta apa barang ingkang kowe tuku. Candranala atur aris, sampun kalih dasa taun, ingkang kula tumbas naming, lembu akaliyan kebo.

Ngslih rskit, snjswi saking punika, dhuwung sakandelaneki, jene kalih sangkangipun, tiyang estri kalih rakit, anjawi sangking panganggo.

Bangsa suwek pangangge tiyang dhusun, kang perlu kewala naming, mung punika atur ulun. Ki Ageng ngandika ris, yen mangkono sira goroh.

Gonmu ngaku raja brana agung, ko-pendhem aneng wana dri, ing ngendi pinangkanipun, apa ta olehmu maling, nuli den malingi uwong?.

Candranala bias gumeter tyasipun, naratpira upami, tinebak ing sima luput, dangu datan bisa angling, wusana umatur alon.

Mila wau barang tan kalebet ngatur, margi kang tuan pirsani barang tetumbasan ulun, priyangga sadayaneki, wangsul kang ical sayektos.

Titilaripun tiyang sepih-sepuh, bapa tilaraning kaki, kaki tilaraning buyut, dede kak kula pribadi, atur kawula tan liyok.

Ki Ageng Kartasastra awas ndulu, ing ulat liringireki, Candranala jroning kalbu, neng solah amertandhani, katara ujare linyok.

Lamun janma wicaksana pasthi, ulat liringireng jalmi, miwah solah-tingkahipun, iku kabayaing ati, yen mukir kacora lodhoh.

Kartikasastra wicaksana ngulah semu, sigra atetanya malih, nggoning randhu alas iku, watarane adoh endi, sangka padhukuhan karo.

Lan benere melu ngendhi randhu iku, apa melu Karangsari, apa melu Karangtalun, apa tugu wates bumu, lan dhisik endi kang dhukoh.

Karangsari kalawan Karangtalun, lan papa watesireki, nggone babad karya dhukuh. Candranala awotsari, Bilih nggenipun dhedukoh.

Kula ingkang kantun elet kalih tahun, nggening randhu radi tebih, sangking dhekah Karangtalun, elet igir punthuk ardi. Ki Ageng ngandhika lon.

Lah ta apa mulane sira aweruh, marang dhemit kang ngenggoni, witing randhu alas iku, Candranala matur aris, duk kawula badhe dhukoh.

Dhateng Karangtalun kula nepi ngriku, samanten kula kawangsit, kinen nyiyosaken dhukuh, sarta ngaken mitra yekti, makaten purwaning kang wong.

Ki Ageng Kartikasastra aris muwus,, Sakehing aturireki, uwis oadha ingsun rungu, sarta wis manira pikir, muliha bae samangko.

Dina Soma Manis teka ing ngarsengsun, gawanen saksunereki, supaya gelisa rampung, lamun saksi ora prapti, yekti prakara tan dados.

Nalwasa alon denira umatur, Kawula nuwun Ki Ageng, bab saksi pisowanipun, dhateng ngarsa tuwan ngriki, kawula bekta sagoh.

Sabab saksi lelembut ing kajeng randhu, panuwun kawula mugi, wontwna pamengkunipun, parentang ageng pulisi, kawula narimah kawon.

Ki Ageng kendel dangu datan muwus, mangkana osiking galih, elok temen wong puniku, kang dadi aturireki, taka datan nduga ingong.

Dene ana kayu randhu bisa muwus, nulya angandika aris, Ya wis angandhika aris, Ya wis muliha karuhun, kaliyan gya mundur gupoh.

Ki Ageng Kartikasastra mrentah gupuh, langsir kinen animbali, patingginira ing dhukuh, Karangsari ingkang nami, Ki Suryanala den gupoh.

Lurah langsir sigra lengger saking ngayun, datan kawarna ing margi, wus prapta aneng ing dhukuh, Karangsari gyanireki, Suryanala langsir takon.

Lah ing ngendi wismane patingginipun? Pinuju kang den takoni, Suryanala matur, inggih ngrikiwismaneki. Lurah langsir malih takon.

Apa nana ing wisma Nalasatyeku. Kang tinakon anauri, Suryanala inggih ulun, andika kula aturi, sumangga sami alunggoh.

Dhateng griya. Lurah langsir gya tumurun, saking kuda nulya manjing, dhateng wisma tata lungguh, mungging salu tiyang kalih, agenti takon-tinakon.

Wusnya bage-binage sakalihipun, Suryanala tanya aris, Nah angger, sinten pukulun, saha priyantun ing pundi, ing lampah punapa gatos?.

Lurah langsir mangsuli tembungny arum, Kakang, kula lurah langsir, lampah kawula ingutus, dhateng panewu pulisi, Kartikasastra ingkang kongkon.

Animbali jengandika dhawahipun, kadherekna lampah mami, Suryanala sareng ngrungu, ngadikaning lurah ndhradhog.

Ulat payus karinget kadya wong adus, sesambatira dermili, Allah tobat bapa biyung, kaki nini buyut mami, padha jangkungen ragengong.

Wusnya sambat Suryanala nangis matur, Mas kula den timbali, wonten punapa mas bagus, mugi andika jateni, Lurah langsir muwus alon.

Milan ndika katimbalan prentah agung, andika kadakwa maling, Candranala lurah dhukuh, Karangtalun: enceh, isi raja brana sarwa kaot.

Dipun petak tegil, caket kajeng randhu, Suryanala duk miyarsi, atebah dhadha angadhuh, Kaniaya mitra mami, dene ka dadi mangkono.

Apa baya kang tinemu akiripun, wong gawe kiyanat maring, pawong mitra kang rahayu. Lurah lingsir amiyarsi, dahat ngre welas ing batos.

Langir tanya : Kadipundi temenipun? Suryanala gya nuturi, Duk aitira anemu, enceh teka ilang neki, kadya kang sampun kacriyos.

Langsir muwus : Yen makoten sulangipun, andika ampun kuwatir, mangke kula kang tatulung, matur dhateng Ki Ageng andika lamun tinakon.

Ing parentah dika matur kadi wau, layane parentah nggalih. Suryanala; Matur nuwun, sumangga kula umiring. Sigra pangkat sakaroron.

Tan kawarna lampahira aneng ngenu, prapta ngarsane Ki Ageng, lurah langsir sigra matur, miwiti mawah mekasi, wus katur ingkang lelakon.

Ki Ageng Kartikasastra duk angrungu, aturane lurah langsir, kacathet sajroning kalbu, cocog suraosing galih, nuli angandika alon.

Suryanala ing ngendi klairanmu, lan pira umurireki, sira matura kang tuhu, carik kinon angugeri, Suryanala matur alon.

Lair kula wonten Jatiraga dhusun, umur kawula tan uning, rehning abdi dalem dhusun, manawi nggadahi siwi, datan mawi manah weton.

Ki Ageng ngandika: Bener aturmu sun watara sira lagi, umurriraseket tahun. Suryanala atur neki, Mbok menawi inggih yektos.

Ki Ageng ndangu: Apa purwanipun, sira omah Karangsari, Suryanala umatur, Sareng kula sampun rabi, lajeng misah adhedhukoh.

Lami-lami kathah tiang sami tumut, griya monten Karangsari, kawula lajeng kajunjung, kadadosaken patinggi, lamine nggenipun dados.

Padhekahan sampun kalihlikur tahun. Ki Ageng tanya aris, Dhisik endi nggone dhukuh, Candranala lan sireki? Nalastya matur alon.

Awitipun dhedhekahan rumiyin ulun. Ki Ageng tanya malih, apa sing dadi karyamu, panggota luru asil, Suryanala matur alon.

Panggota kawula sangkaning timur, dalah samangke mung tani nanem kapas jarak pantun, ngolak-alik tegil sabin. Ki Ageng aris takon.

Nalikane sira ngalih marang dhukuh, anggawa apa sireki, sarta salawasireku, aneng dhukuh Karangsari, apa sira tuku mangko?

Suryanala alon denira umatur, Bebektan kula duk ngalih, dhateng dhekah amung lembu, kali rakit sarta pari, kali caeng miwah kebo.

Kali iji sarta wiji-wiji agung, dene salaminereki, kula wonten dhukuh ngriku, ingkang kula tumbas aming, waos dhuwung pedhang golok.

Ki Ageng Kartikasastra ngandika rum, Sira manira takoni, tutura sebeneripun, apa nyata sira ngambil, enceh isi barang kaot.

Kang kapendhem aneng soring kayu randhu, kang ko-bukak anyar iki? Suryanala aturipun, miwiti malah mekasi, kaurut saking duk panggoh.

Purwanipun kawula tugar pukulun, amiyaraken kang tegil, lajeng ananggori watu, watawis geng saklenthing, sela lajeng kawula gol.

Ngandhap watu garowong wonten kadulu, enceh katutup tembagi, kawula ajrih andumuk, margi boten mawi saksi, mbok ing pungkur manggih ewoh.

P A N G K U R

Kawula lajeng kewala, kesah dhateng Karangtalun sung uning, dhateng pawong mitra ulun, pun kakang Candranala, neksenana wau anggen kula nemu, kakang Candranala nulya, atumut dhumateng tegil.

Sapraptaning gen pendheman, ponang sela lajeng kula junjung, ketinggal encehira, gya kapendhet enceh saking enggenipun, tutup tembaga binuka, isi bra warna-warni.

Candranala lajeng nabda, aken nyindhem sampun ngaturi uning, dhumateng parentah agung, sabab catur prakara, kagungane Gusti Kanjeng Sang Aprabu, bumi-kagungan Nata, kang mangkurat, mangka sira iku nemu, dunya kapendhem jro kisma, kapindho aneng wana dri.

Pasthi, kapundhut nagara, dika kula tanpa tuwas ing kardi, semune barana niku, paringe Kang Kawasa, teng si adhi kalih kula tetepipun, pami kalong dhateng janma, ing sanesipun mubadir.

Punika rembag kawula, adhi sampun baripin dhateng janmi, sanadyan sanak sadulur, sampun sinungan pirsa, mbok manawi dados panjang wartosipun, sae kasidhem kewala, mangke dalu den wangsuli.

Pami kapendhet samangkya, estu tangga sami uning, sami dhateng nedhamujur, boten wande kawentar, kula kalih pun adhi kepanggih luput, lah mangke dalu kewala, sirep janama den purugi.

Dene kang jogi rumeksa, icalipun ing sadinten puniki, kula titipne puniku, dhumateng mitra kula, dhemit ingkang manggen wonten kajeng randhu, kawula nurut kewala, Candranala lajeng angling.

Dhateng kajeng randhu wana, aku titip pendheman enceh iki, sapa-sapa ingkang jukuk, liyane Nalatsya, talikunge aja lunga sing gon iku, pacuhan lah poma-poma, sasampunira atitip.

Tumunten ngajak bibabaran, kula inggih mituhu lajeng mulih, kilap ing sapengker ulun, dalune sidhem janma, candranala dhateng ing wisma ulun, celuk-celuk saking jaba, kula kaejak murugi.

Kawula nderek kewala, sapratone wonten pangenan gipih, kula ingkang kinen jukuk ambukak tutup sela, ri sampuning tutup sela kula junjung, enceh sampun datan ana, kawula enggal nanjangi.

Dhateng kakang Candranala, icalipun enceh pun kakang mbekis, serta cantenipun sendhu, kula kinen mangsuha, kula sumpah kathah-kathah tan karungu, dupeh sampun amitungkas, dhateng mitrane dhedhemit.

Mangkana cantenanira, sinten malih lamun dede si adhi, jer kula empun sung pemut, kang tunggu randhu wana, yen kajukuk ing janma na liyanipun, saking adhi Nalayatsa, kasrimpunya dipun aglis.

Kula lajeng aken tanya, dhateng ingkang dipun titipi ngarsi, kadi pundhi sanjangipun, kula ajeng amiregna, Candranala lajeng ngadeg kalih nepsu, kula inggih lajeng mulih.

Mung punika atur kula, temen-temen medal ing manah suci, Wingnyasastra tanya arum, Kalane Candranala, nitipake marang dhemit kayu randhu, kapriye wangsulanira? Nalayatsa matur aris.

Saking pamireng kawula, Candranala amung canten pribadi, kajeng randhu tan samaur, Ngabehi Wingnyasastra, angandika: Kowe prasamu, apa ta hiya pracaya, ing dhemit kang den titipi?

Nalasatnya aturira, rehning kula ceguk balilu, inggih, mung nurut pratikelipun, pun kakang Candranala, dene sampun asumpah, ngaken sadulur, jaler ing dunya ngakerat, mila kula tan ntigeni.

Upami wonten kang seja, gadhah, wonten ngawani salah siji, sinten kang wiwit karuhan, saentu manggih papa, mung punika pitadosing manah, ulun, kodos boten kekilapan, Gusti ingkang Maha Suci.

Ki Ageng Wingnyasastra, sadangune miyarsa atur neki, Nalayatsa rosipun, ginalih kaya nyata, aturane si Nalayatsa kang tuhu, dadya alon angandika, Sireku keneng prakawis.

Ginugat laku dursila, iku mesthi kalebu aneng bumi, sinadyan ora satuhu, hiya aneng kunjara, nanging sira sun alingi ingong tanggung, sira eres kewala, aja lunga sing pandhani.

Nalastya tur sandhika, tan gumingsir kawula prapteng pati. Kasigeg ganti kawuwus, Kocapa Candranala, pan geneman kalih Naladhusta sampun, kait badhe parentah pulisi.

Ing ari Soma Manisnya, wus ginendhing bab lampahira sandi, duk prapta ubayanipun, ing dina Soma mangkat: kacarita Ngabehi Wingnyasasteku, ing ora soma sineba, sakathahing pulisi.

Rangga, demang munggang ngarsa, saben ari repotan ari repotan kinardi, nglapuraken bawahipun, sakawontenanira, ing prakara miwah ingkang sampun rampung, katungka ing praptanira, Nalawarsa munggeng ngarsi.

Ki Ageng Wingnyasastra, angandika: Candranala sireku, anggugat marang mitrau, hiya si Suryanala, mengko uwis teka aneng ngarsa ningsun, prakara manira pirsa, ature cetha patitis.

Enceh iku dudu sira, kang ndarbeni; temene nggone manggih, aneng tunggananira, Nalayatsa nuli tutu ing sireku, sira kinen neksenana nuli sing anuturi.

Akeh-akeh tutoring, akon nyidhen aja katur nagari, serta aja nganti weruh , marang wong tangga desa, Nalyatsa nurut marang saujarmu, sira mitranira dhemit.

Candranala aturrira, Sampun limpah tiyang dursila mungkir, ngalangi badanira, lamun ngaken manggih, sinten saksinipun, saestu gadhandhan kula, wonten kang kula kang titipi.

Sareng ical inggih pirsa, ingkang medhet enceh isi retna di, asanjeng dhumateng ulun, kang mendhet mitra kula, Nalayatsa lurah patinggi ing dukuh, Karangsari milanira, tan purun ngaruh-aruhi.

Ki Ageng Wingnyasastra, aris tanya : Saksimu dhemit iki, apa bangsane puniku, kaya pan rupaniro, lon kapriye basane lamun celathu, lan apa gelem caturan, kalawan samiyah janmi?

Candranala aturira, Bangsanipun kawula dantan udani, sarta tan katinggal wujud, amung gremeng kewala, cantenipun inggih kadya manungseku, atemen sawiraosnya. Ki Ageng ngandika ris.

Yen mangkono aturira, bab gugatmu ingsun tan wani mutusi, kudu katur prentah agung, pengadilan nagara, sebab aneh prakaranira puniku, siki sira sun gawa, lan si Nalayatsa ugi.

Ma Ngabehi Kartikasastra, gya siyaga badhe sowan nagari,

Ingkang nderek langsir catur, sami wahana kuda, Candranala Suryanala aneng pungkur, lampahnya datan kawarna, sapratanireng nagari.

Anjujug wadonanira, ingkung wasta Rahadyan Ngabehi, Darmawidya pinunjul, putus saliring sastra, wicaksana rahayu pambekanipun, keringan ing parang muka, kancanira ajrih asih.

Dyan Behi Darmawidya, Senen Kemis sineba neng pandhapi, repotan para penewu, Rangga Pulisi Demang, sami lapur punapa sawontenipun, gedhuhanira priyangga, ing prakawis alit.

Ki Ageng Wingnyasastyra, prapteng Jawi regol tumurun saking, turangga lajeng adhawuh, dhateng langsir nenggaa, candranala Nalyatsa aneng pintu, mengko yen pra timbalan, kaladekna ganti ganti.

Sawusnya dhawah mangkono, Ki Ageng sigra manjing pribadi, aminggah pandhapi agung, alenggah mungging ngarsa, ngaturaken serat gugat jawabipun, papirsan miwah ugeran, raden Ngabehi nampeni.

Binuka sinuksmeng driya, gugat-jawab miwah ngeraneki, wus kacathet jroning kalbu, serta sampun pratela, galitane ing prakara wus kacukup, tansah ginagas ing driya, ngunandika jroning galih.

Agawat iki prakara, layak Kakang Kartiksastra tan bangkit, labete saking pakewuh, nangging panduganingwang, ana nana bisa celethu, pawong mitralan manungsa, iku kamokalan yekti.

Wusnya kadriya mangkana, sigra ndangu7 wau dateng Ki Ageng, Kartikasastra tembungnya rum, “Kakang gugat punika, kaubegna dhateng prikanca penewu, utawi Rangga sadaya, kadi pundi bobot neki?”

Ki Ageng Kartikasastra, gugat jawab saprabotira sami, sinungken para panemu, kapirsa gantya-gantya, wusnya rata sagung kang para panemu, Ki Ageng atanya, “Pripun kanca nggone mikir?”

Penemu rangga aturnya, dadya tiga diyon kencengnya sami, kang saduman aturipun, leren pun Suryanala, awit saking nalika titip puniku, Suryanala tan miyarsa, wujud sarta swaraneki.

Kalih udanagarinya, sanget elok atur gugatereki, tebih saking dhukuhipun, kang saduman aturnya, Suryanala sampun tetap kawonipun, sebab sampun karebahan, saksi gandarwo dhedhemit.

Kang Saduman aturira, Yen Kawula prakawis boten dadi sebab sanget mokalipun, Suryanala kainan, dene boten enggal genira umatur, dhateng lurah pulisinya, kendel Raha Ki Ageng.

Andangu datan ngandika, nulya ndangu dhumateng Ki Ageng, Kartikasastra manis arum, Wangsul pun kakang Wignyo, kadi pundi pamikire kang satuhu, bab saksi dipun budia, dadi lan botenireki.

Prakara punika gawat, salamine kula dereng miyarsi, prakara kadi puniku, sarta ing jaman kuna, dereng enten kang kacitra lir puniku, lan malih angger sadaya, boten wonten ingkang muni.

Kang kadi udur punika, napa dene ing kitab topah sepi, bab dakwa kadi puniku, ewuh pamutusira, mring sangka punapa krampunganipun, lah sagung panewu rangga, sami jengandika budi.

Katrapaken saking punapa, krampungane prakara kadi pundi?, Ki Ageng aris matur, leres dawuh paduka, nyala wados prakawis punika estu, kawula boten anduga, yen sangking dugi prayogi.

Kados leres aturira, Suryanala: enceh punika manggih tiyang kina darbekipun, wangsul pun Nalawangsa, ngaken titip dhateng dhemit kajeng randhu, nalika pametakira punika emeng ing galih.

Upami kang mbau reksa, randhu kenging dipun takeni, cetha genah aturipun, inggih pun Suryanala, kukum kawon pami dhemit dipun dangu, tan saged umatur cetha, Candranala kukum maling.

Pramila manah kawula, gadhah raos makaten enget saking, cantenipun tiyang sepuh, bilih manungsa ekas, ugi saget pawong mitra lan lelembut, sapocapan kadi janma, anaming datan kaeksi.

Sha temen sanjangira, bilih wonten tiyang badhe angawoni, dhateng pawong mitranipun, lajeng suka waninga, bilih badhe pun awon sanesipun, kapurih ingkang prayitna, makaten damelireki.

Ki Ageng ngadika, Penemune si kakang niku inggih, kadi enten emperipun, lamun kapirit sangka, ujaring wong bangsa kula jawi niku, sing empun kelakon padha, anggugu ujar tan yekti.

Akeh kang nggugu suwara, ujar jare padha den anggep yekti weneh nyembah kayu watu, kewan iwak loh ula, den bekteni kapundhi pundhi satuhu, ture paring sandhang pangan, wenenh apek setan gondhid.

Sowiyoh nyobat thetheken, ilu ilu gandarwa banas pati, ana ingkang nyembah bulus, kodhok kadhal lan ulo iku padha dinalih bisa weh luhur, lan bisa weh rajabrana, asung wangsit maripeni.

Kasuhurake ing janma, nuli padha kalayu milu ngambil, sangking gugon tuhonipun, sing dadi pikir kula, niku dhemit ingkang bau reksa, randhu kula gawe tandha nyata, wong anom padha mirsani.

S I N O M

Ki Ageng ngadika, kalamun kula pribadi, kudu tan ngandel kewala, dhateng bangsaning dhedhemit, amarga kula pikir, bangsaning lelembut niku, saingga buron toya, sarta buron ing wanadri, sabangsane kutu-kutu walang taga.

Sebab kula dereng pirsa, wujude bangsa dhedhemit, sarta dhereng sapocapan, ewa dene kang udani, napa empun udani, wujude ingkang lelembut, lamun sampun uninga, kadi punapa kang warni? Ki Ageng gumujeng aris aturnya.

Kula inggih dereng pirsa, pribadi warnaning dhemit, saha dereng apocapan, bilih wilujeng puniki, badhe pirsa utawi, mirengaken cantenipun, benjing bilih kawula, paduka utus mirsani, saksi ingkang manggen wonten randhu wana.

Ki Ageng Darmawidya, gumujeng ngandika aris, Benjang sami kapiyarsa, dhateng sagunging pulisi, camten kados pundi, lan punapa wujudipun, lah kakang Kartikasastra, samangke dika teng goning kayu randhu, benjang ing ari Soma, andangu dhumateng saksi, Candranala Suryanala umiringa.

Andika parentah karya, pakuwon aneng ing tegil, goning pendheman kang murca, sarta dika sendhiyani, kayu obong kang garing, kasingitna enggonipun, Sagung panewu rangga, demang dhatenga kang enjing, dina Soma ngumpul aneng pasanggrahan.

Ki Ageng Kartikasastra, matur sandika gya mijil, sapraptaning paregolan, sigra angandika ris, Candranala sireki, lan Suryanala sireku, dhawahe Dyan Wadana, sira padha kares kalih, Suryanala kares aneng ing pandhapa.

Aja sira lunga-lunga, dene si Nalawaseki, kares ing Ki Ageng, dina Soma nindaki, andangu marang saksimu, kang manggon ngrandhu wana, sireku kinen umiring. Suryanala tur sandika.

Naladhustha duk miyarsi, andikanira ki Ageng, atas pamiyarsanira, ing dina Senen mirsani, saksi dhateng wana dri, Naladhustha angles mundur, gancangan lampahira, badhe malebeng piranti, tan kawarna solahira Naladhustha.

Ki Ageng Kartikasastra, sawusira marentahi, Candranala kondur sigra, gancangan lampahireki, datan kawarneng margi, sapraptaning dalemipun, nulya karya nawala, parentah sagung pulisi, kinon karya pakuwon kareka pura.

Aneng patalunanira, Suryanala saha malih, para pulisi ngumpula, Dina Soima ingkang enjing, lan sagunging pulisi, padha anggawa kayu, kumpulna aneng wana, kang dhelik tan pati tebih, sangka goning kayu randhu wana.

Wusnya srat parentah dadya, kasebar dhateng pulisi, tan kawarna solahira, para pulisi wus kardi, pakuwon langkung asri, mawi regol bale mangu, pandhapa sri krengga, kinubeng pondhok pulisi, amiranti sagungnya panewu rangga.

Sapraptaning ari Soma, pepak sagunging pulisi, aneng tegal wewangunan, kathah jalma, aningali, jali estri anggili, sangking kanan kering dhusun, miwah tiysng wadeyan, langkung kathah warni-warni, kawuwusa rawuh nya Raden Wadana.

Pinethuk panewu rangga, oreg sagungireng janmi, jalu estri suka miyat, rawuhnya Raden Ngabehi, tedak saking turanggi, malebet pandhapi agung, gya lenggah madyanira, pandhapi pura pulisi, rangga demang panewu aglar ing ngarsa.

Dyan Behi Darmawidya, tatanya dhateng Ki Ageng Kartikasastra : Lah punapa, pepak sedaya pulisi? Ki Ageng matur aris, Sadaya pulisi sampun, sami sowan sadaya, satunggil tan wonten pamit, lon ngandika Ki Ageng Darmawidya.

Lah kakang andika pirsa, pun Candranala mitreki, kang dadya saksi punapa, sampun kenging den takoni, sandika Ki Ageng, Kartikasastra sigra ndangu, heh sira Nawlawasa, mitramu kang dadi saksi, apa wis kena lamun kapariksa?

Candranala aturira, sumangga tuwan pirsani, mangke bilih tan pirsani, mangke bilih tan matura, kawula ingkang ndorani, dhateng parentah nagari, sakarsanipun angukum. Ngabehi Kartikasatra, nulya matur Ki Ageng, kula sampun paduka utus mariksa.

Dhumateng pun Candranala, sumangga aturireki, mangke bilih kapariksa, mitranipun tan nauri, Candranala kadugi, nyanggemi ukumanipun. Raden Lurah ngandika, Lah inggih kakang Ngabehi, ndika pirsa mitrane pun Candranala.

Sakanca panewu rangga, mirenga aturi saksi, kula neng wuri kewala, mirengake saking tebih, sandika Ki Ageng, sigra lengser saking ngayun, miwah panewu rangga, demamng panatus umiring, angubengi witing kayu randhu wana.

Miwah sagungireng janma, kang ningali jalu estri, angubengi randhu wana, saengga wong adu tandhing, kumacelu miyarsi, wicantenireng lelembut, Nagbehi Kartikasastra, aris denira nakoni, Heh mitrane Candranala : randhu wana.

Sira kadangu nagara, matura ingkang sayekti, enceh isi raja brana, kapendhem neng kene iki, sapa ingkang ndarbeni, lan samangko enceh mau, aneng ngendi nggonira, lamun kaalap ing jalmi, sap ingkang ngalap sira pajarena.

Kang mindha setan nyuwara, cumengkling swara cilik, ginawe kadi wanita, mangkana denya nauri, Enceh duwekireki, si Candranala mitraku, titip marang manira, samengko kaambil maring, Suryanala mitrane Ki Candranala.

Kaget sagung kang miyarsa, panewu rangga pulisi, miwah agungureng janma, atas denira miyarsi , wangsulanireng dhemit, asanget denira ngungun, dangu tan ngunandika, Candranala asru angling, Lah mungkira sira adhi Suryanala.

Tumungkul Ki Suryanala, sarta amangsuli ririh, Nadya rubuhana arga, Semeru ngong tan gumingsir, tekan ing lara pati, suwarga ginawe ayu, nggoleki pati apa, janji ingsun bener becik, kudu kena ing pati bekja manira.

Wau Raden Wadana, sadangunira ningali, pulisi jetung sadaya, tansah ginagas ing galih, Suryanala kalirik, nulya angandika arum, Lah kakang Wignyasasra, andika mundur kariyin, mangke kula priyangga ingkang tatanya.

Ki Ageng Darmawidya, sigra majeng mungging ngarsi, Ki Ageng kartikasastra, mungging wurinya tan tebih, Dyan Behi ngandika ris, Heh lembut kang aneng randhu, enceh kajukuk sapa, sapa rewange ngambil, lan samengko aneng ngendi pandelehnya.

Kang mindha dhayang kamengan, margi ngajeng tan kaweling, mring kadange Candranala, wusana gugup mangsuli, Pangambile pribadi, wayahira bocah ngucul, samengko aneng wisma, kaseleh senthongireki, Nalasastya. Ki Ageng trang mirengira.

Tan samar swaraning janma, nulya angandika malih, aturmu apa tan dora, sarta sira apa wani, nyangga panyumpah mami, kang mindha dhemit sumaur, Apa sakarsanira, ingsun ora ngarah asil, among tutur sabakane kewala.

Candranala duk miyarsa, ature kang midha dhemit nalanira tarataban, gumeter kalangkung wanter, ngraos badhe bilahi, kajodheranakalipun, wau Raden wadana, ngandika dhateng ngabehi, Kartikasastra; Lah kakang age mentara.

Anggawa catur rangga, sapanekare pulisi, santa langsir rumantia, galedhahen wisma neki, Suryanala den aglis, poma den nganti katemu. Ngabehi Kartikasastra, sandika umatur aglis, gagancangan lampahnya tan dangu prapta.

Karangsari dhukuhira, Suryanala den leboni, ginaledhah jroning wisma, kang enceh datan pinanggih, loteng den osak-asik, ameksa datan kapangguh, senthonge binalengkrah, sangking gemeting pulisi, dome buntung kang ilang sami kapanggya.

Sawusnya kang sepi kang wisma, gandhok pawon den goleki, kebon blumbang miwah kandhang, sadaya den osak-asik, suwung datan pinanggih, Ki Ageng prentahipun, kinen gledhah wisma, sadhusun aja na kari, ginaledhah sadaya sepi kewala.

Sawusnya terang tan ana, Ki Ageng sigra mulih, ingiring panekarira, ing marga datan kawarni, prapta ngarsanireki, Ki Ageng gya ndangu, paran ing lampahira, panupa ta angsal kardi, Ki Ageng Kartikasatra aturira.

Pukulun lampah kawula, sakanca paduka tuding, nggaledhah ing wismanira, Suryanala, tan kapanggih, dalah wismanireki, tiyang sadhukuh sadrum, enceh malih manggiha, wingka kewala tan manggih, Candranala sareng miring aturira.

Ki Ageng Kartiksastra, kumesar tyasira kadi, sinamber ing gelap tuna, bayu kadi den lolosi, marasira tan sipi, tumus mring guwayanipun, payus biru abiyas, kadi murus tigang sasi, Ki Ageng Darmawidya waskitha.

Aninggali ulatira, Candranala wus kadugi, wusana lajeng ngandika, dhateng wau Ki Ageng, kakang andika bali: galedhaha wisnanipun, Candranala manawa, guna-gunanireng janmi, gawe reka akarya sandi upaya.

Ki Ageng Kartikasastra, sandika sigra lumaris, ambekta panekarira, rengga demang samya ngiring, datan kawarneng margi, sapraptaning wismanipun, Candranala tumulya, rangga wisma anggaledhahi barangira.

Weneh dhateng senthongira, sjuga rangga udani, Ngandhap salu patleman, wonten buntelan kaeksi, sigra den parepeki, binuka bebungkusipun, bagor linapis tiga, kang kabungkus enceh nuli, ingaturaken Ki Ageng Katikasastra.

Kang enceh tutup tembaga, suka saguireng janmi, tuwin para demang rengga, enceh nulya dan ungkabi, tutupira tembagi, katinggalan isinipun, akathah waminara, sadaya sarwi emas adi, demang rangga pulisi surak sadaya.

Ki Ageng kartikasastra, sapanekirira sami, wangsul dhateng wewangunan, prapta ngarsanya Dyan Behi, Kartikasastra wotasari, kawula paduka utus, galedhah wismanira, Candranala. Rangga manggih, enceh saha mawi katutup tembaga.

Wau sampun ulun buka, estu isi brana adi, lah punika encehira. Raden Wadana nabda ris, kakang binuka tutupipun, isi kinen medalna, sadaya dipun tingali, cocok kalih gugatipun candranala.

Raden wahan ngandika, Heh Suryanala sireki, majua kapareng ngarsa, tinggalana batang iki, apa sira udani, kang duwe barang puniku, Ki Suryanala sigra majeng, majeng sarta awotsari, ndulu barang saha alon aturira.

Pukulun inggih punika, enceh ingkang ulun panggih, awetan ingkang ulun pamggih, awetah saisenira, dereng wonten ingkang cicir, dene ingkang ndrabeni, kawula anuwun bendu. Ki Ageng ngandika, Wis mundhura sira dhingin, ingsun arsa tatanya si lelembut cidra.

Heh lelembut ing randhu wana, kabeh aturmu tan yekti, ing mengko sira tanpaa, paukamanireng dhemit, Lah kakang Angabehi, Kartikasastra dipun guguh, wite kang kayu garing, saubenge randhu urugana wreksa.

Tigang cengkal ibengira, kandeling tumpekaniki, pitung kaki nuli ndika, obong maju pat sing pinggir, sandhika Ki Ageng, gya parentah demangipun, trangginas para demang, parentahkinen ngusungi, kayu ingkang sinigidake akiwa.

Tangginas panekarira, pulisi kang wus winangsit, ngusungi kayu simpenan, tan pantara dangu prapti, kayu katumpuk mungging, witing randhu ngundhung-undhung, eram sagung tuminggal, kang datan wuningeng wangsit, angrasani: kapan nggone aspek wreksa.

Wau witing randhu wana, ingebyukan kayu garing, inggilira kalih depa, tri cengkal ubungireki, Candranala undeni, kayu tumpuk ngundhung-undhung, sumelang nalanira, mangkana osikireki, paran baya solahe si Naladhusta.

Lamun kayu kaobongo, pasthi sadhulurku mati, dadi areng aneng kisma, manira tan wurung keni, ukuman laku juti, sabab barange katemu, aneng ngomah manira, paran nggoningsun mengkiri, padha-padha ngur manira ngatuma.

Pati urip abalaka, sadhulurku aja mati, sebab yen kukum dursila, kabuang sangka nagari, lawas-lawas ya mulih, janji selamet tan lampus, kalebu rawa tuntang, kocapa para tuntang, kocapa para pulisi, ingkang ngusung rampung denya nata.

Gya ingobong maju papat, Candranala anungkemi, padane Radyan Wadana, saha sru denya anangis, sasambut ngasih-asih, atur pejah gesangipun, nyuwun kasandekana, pangobongipun dhedhemit, yektosipun punika sadherek kula.

Candranala wus balaka, katur satarekah neki, ing purwa madya wusana, suka Rahadyan Ngabehi, Darmawidya nuli, adhawah majehi latu, sirep Wadana ris, Candranala lah undangen kadangira.

Sigra mentar Candranala, datan dangu wangsul ngirit, Naladhusta prapteng ngarsa, sigra denya anungkemi, ing pada Dyan Ngabehi, sagung pulisi agunggun, demang panewu rangga, anjenger gumun tan sipi, datan ngira yen dhemit dadi manungsa.

Ing batin tan darbe kira, yen dudu dhemit sayekti, kang nyuwara aneng wreksa, randhu alas den arani, gandarwo nyobot janmi, kang saweneh ngungunipun, bangkite Candranala, denira akarya sandi, remitera nggone gawe akal dhusta.

Kang saweneh ngungunira, marang raha Ki Ageng, Wigna pradata denira, akumpul kayu kinardi, ambesmi dhemit saksi, baya uwis mau-mau, ginalih pepulasan, ananging kinarya wadi, datan arsa medharake marang janma.

Gumune ati manira, remite Ki Ageng, nyata lamun wicaksana, bisa anrjing angin, sajuga rangga angling, dhateng Demang kancanipun, Candranala punika, wau sadrengireki, kababaran, pripun pangira andhika?.

Anauri kang tinanya, rehning kula dereng uning, alitipun miring warta, wonten tiyang nyolong mawi, anggugat dhateng janmi, kang cinolong barangipun, utawi tiyang utang, gugat ingkang den utangi, serta mawi seksi memedi wahuna.

Saestu nunten kawula, tetepaken awoneki, kalenet sepir kawala, wangsul eram kula naming, Ki lurah, Ki Ageng, prakawis gawat kalangkung, teka saget ngupaya, wiyasa kalangkung rungsit, serta alus boten mawi kabrabean.

Samanten Raden Wadana, lajeng karsa angrampungi, gugatipun Candranala, tam dados gugatireki, malah katipun dadi, dursila pitenah iku, akarnya bodjo marang, parentah ageng nagari, kokum bucal kenging pandamelan peksa.

Laminipun sagang warsa, mawi tandha kalung wesi, kadangira Naladhusta, kabucal mung kawan warsi, tan mawi kalung wesi, pinamahken pulo krimun, nyambut damel kapeksa, nulya ingangetken kalih, ganatya Candranala tampi karampungan.

Dene karampunganira, kanthi pranatan nagari, wau enceh isinira, tetep Sulyanala manggih, barang naliya ringgit, kalelang sadayanipun, kadadosaken arta, sawusira dados picis, pnartiga kanthi rukuning nagara.

K I N A T H I

Kabage pinara telu, dalah ingkang warna ringgit, sadarum katur negara, kang sadumanipun maring, pekir miskin jompo tuwa, anak yatim sadayaki.

Dene kang sadumanipun, kaparingaken kang manggih, Suryanala langkung suka, antuk kucahing narpati, wus kalilan mulih marang, ing wismanira pribadi.

Suryanala nulya mundur, mbentoyong amanggul anggris, neng marga tan kawursita, sapraptaning wismaneki, panggih anak rayatira, sami ngurubung anangisi.

Miwah pawong mitranipun, tangga sadesa gya prapti, sadaya anglut karuna, taken warta karuna, taken warti ganti-ganti, jinarwan saking purwanya, tekeng madya wusaneki.

Sadaya sami gegetun, wusana suka tan sipi, mumuji dhateng nagara, saking adiling narpati, luhura karatonira, tulusa mengku rat Jawi.

Kasigeg kang sukeng kalbu, kocapa Ki Ageng, Wigya pradata sineba, sagung kang para pulisi, taksih mungguwing wawangunan, Dyan Behi ngandika aris.

Sagung kanca-kancaningsun, manira tanya sayekti, dhateng prikanca sadaya, wau kalane miyarsi, kayu bisa anyuwara, paran denira andalih.

Sagung pulisi sumaur, subiyantu atur neki, kawula mboten angira, lamun dede dhemit yekti, amargi kabaring jenma, ingkang sepuh-sepuh nguni.

Lamun janma gentur laku, cegah guling, lajeng saged pawong mitra, kalih dhemit peri ejin, sapocapan kadi janma, naming wujud tan kaeksi.

Damelipun among tutur, bilih den raosi janmi, awon sae tuwin seja, angawoni ngangkah pati, mitra wau lajeng sanjang, makaten damelireki.

Raden Wadan gumuyu, kalih angandika aris, Yen makaten among kula, priyongga ingkang nggesehi, mulane si Suryanala, kadakwa dursila maling.

Boten nganggo kula trungku, sebab empun kula piker, gugate si Candranala, basa nganggo saksi dhemit, kula nuli duwe kira, gugat pitenah sayekti.

Sabab Suryanala busuk, sarta temen lamun tani, ketara aturanira, nalikane den takoni, kakang Behi Wigyasastra, cocog lan aturing langsir.

Basa kature teng ulun, gugat jawab kula liling, teranging pangliling kula, meh kawetu kula runtik akon negor randhu wana, nuli tyas kula sabili.

Nggih si Candranala niku, wong pinter kablingger yekti, paribasan dalan rupak, alumuh dipun dhisiki, rasa risi nalanira, kena alate wong becik.

Punika wewelehipun, ing Allah kang Maha Suci, wong ala kudu ketara, wong becik pasthi ketitik, kilap enggal laminira, saestu sami katawis.

Nggone gawe saksi iku, panggrasane luwih becik, boten ngira dadi ala, nuduhake goroh neki, panitikaning manungsa, enten solah muna-muni.

Si Malawasa puniku, sasolah tingkahireki, kena ginawe tuladha, pangeling-eling ing buri, kinarya warah teng putra, wayah ingkang kari-kari.

Supaya ngedohna niku, budi akal tan basuki, dadi janma mati murka, kurang panarimaneki, katarik ati sarakah, lali pawong mitra becik.

Kandhutane jroning kalbu, wong ajeng urip pribadi, wusana mati priyangga, golek bener dadi sisip, gawe saksi tan prasaja, satemah dadi mateni.

Balik si Nalasayeku, wong ngantepi bener becik, temen mantep pawong mitra, teka arep den pateni, Gusti Allah Kang Kuwasa, iku ora anglilani.

Marmane manungsa iku, lamun temen seja becik, ora seja gawe ala, lamun arsa den alani, sayekti ora tumeka, ambalik mring kang ngalani.

Samargane kudu kliru, ndilalah karsaning Widi, kawalik engetanira, ngendi ana manungseki, duwe sanak pawong mitra, setan thethekan memedi.

Niku anglengkara tuhu, kula boten anyampahi, entene kang bangsa setan, sapadhane bangsa iblis, jer kasebut enten kitab, nanging yen kula pribadi.

Sabangsanireng lelembut, kula padhakake kalih, sabangsane sato kewan, kutu-kutu buron warih, buron warih, buron dharat ingkang nyawa, gumreget sapadhaneki.

Manungsa pasthi tan weruh, basane sarwa kumelip, pripun nggone cecaturan, lan pripun pundhuhireki, anjaba kewan omahan, kang lumrah kaingu janmi.

Nadyan kewan ingon pundhuh, uga tan wruh basaneki, mulane yen enten jalmi, tutur percaya mami.

Lah punika nyatanipun, Candranala mitraneki, dhemit malih Naladhusta, trange wong kang padha muni, apek setan kasurupan, kinawongake ing iblis.

Nuli padha dadi dhukun, lan teka kang nyurupi, salin tingkah solahira, dalah suwarane salin, nuli meca lara-kena, wiyasa piranthi.

Cature kaya wong ngelindur, ngaku bisa karya sugih, mring wong miskin tanpa karya, ngansur datan nambut kardi, sarta bisa gawe wirya, wong bodho cupet ing budi, agawe bodho nagara, pantes den kalungi wesi.

Ing mangke kula pitutur, dhateng sagung kanca mami, pulisi nagari desa, kang nyepeng prentah alit, yen nindakake prakara, kang resik budinereki.

Sarta pangabdining ratu, kang temen-temn ing ati, nggonira jago rumeksa, marang prajaning narpati, amurih agemah harja, ngenaki tyase wong cilik.

Wewalesing kawulaku, marang Gusti Sri Bupati, denya kinula wisudha, sinung pangkating priyayi, sabobote dhirinira, kang dhingin narima ing sih.

Ira kanjeng Sang Aprabu, paring kamulyaning dhiri, ngangsari anak rabinya, walese ngesrahken dhiri, , sumarah ing ngarsa nata, tan gumingsir tekeng pati.

Ingkang kaping kalihipun, sabisa-bisanereki, pametune ing nagara, tambah tegal sawahneki, aja gawe kapitunan, nggonira rumeksa bumi.

Rupane rumeksa iku, ngeman suda rusakneki, taberi angiderana. Mring desa bawahireki, mirsani kuranganira, saben sasi kaping kalih.

Sarta takona sireku, apa anira bumi, salamet lan oranira, lamun wis takon prakawis, nuli sira warahana, laki ingkang bener becik.

Budi kalakuanipun, ala kasingkirna sami, panggawe mrih kapitunan, lah gawe rusaking dhiri, utawa gawe cilaka, iku aja den lakoni.

Rehning empun adatipun, wong cilik cupet ing budi, kurang sesurupanira, gumunan dhateng pawarti, gugon tuhon manahira, kadi catur kula ngarsi.

Bab dhateng bangsa pitutur, ingkang mokal den gugoni, niku pada amulanga, dhateng pawong rehireki, dhewe-dhewe kang supaya, wong cilik padha mangerti.

Wong padesan gunung-gunug, ngilangna pikirireki, gugon tuhon ngandel warta, ingkang mokal-mokal sami, tegese pawarta mokal, setan bisa gawe sugih.

Loro bangsa pethek etung, mesthekake durung lair, iku aja den pracaya, kaping telu guna sekti, ngaku awas sarta bisa, andadekake priyayi.

Wong bodho kang isih ngidhung, iku mokal satus kethi, mangkana sapadhanira, iku aja den parduli, kang sarana dhesti jimat, iku akal ngapusi.

Sarana jimat kang tuhu, wasis sastra; Sundha-Landi, Jawa-Mlayu sabasanya, budi klakuwane becik, suwita ing Kanjeng Tuwan, temen mantep maju kardi.

Semono during kinaruh, bisane dadi priyayi, yen nora katunggu beja, apa maneh bodho tuwin, sungkanan lumuh ing karya, budhune nganggo penyakit.

Mokal ingkang kaping catur, pituturira ing janmi, ana panggonan utawa, kayu watu kewan tuwin, buron banyu buron wana, ana ingkang angker singit.

Sebab ana dhemitipun, bisa gawe lara pati, bisa aweh kaluhuran, sarta bisa gawe sugih, iku banget mokalira, poma aja den gugoni..

Anjani saking puniku, sugenge pri kanca mami, ing wingking sami engetna, lelepian ing prakawis, lampahe pun Candranala, kali Naladhusta saksi.

Puniku tetela sampun saking inaning pulisi, nalika pun Candranala, kadangu dipun lilani, ambekta rewang sajuga, ngrungu saliring pakarti.

Naladhusta wus ngrungu, nulya angles amiranti, upami pun Naladhusta, tan miring parentah mesthi, tan saget amesthi dina, Senen dhangu dhateng saksi.

Ing buri kari kalamun, adangu barang prakawis, sampun kalilanan nggawa, rewang siji kang nyedhaki, sarta lungguh ora kena, cedhakan kalawan saksi.

Sarupane janma padu, gugat ginugat prakawis, kapisahna lungguhira, wetan kulon ingkang tebih, pandangunira kawitan, ganti maju siji-siji.

Apa dene saksi iku, sapira akehing saksi, sadurunge kapariksa, sabab nggone angawruhi, apa ananing prakara, kudhungana imbar dhingin.

Imbar temenira weruh, loro imbar atur neki, ingkang temen aturira, aja matur dora sandi, lamun matur datan nyata, kenoa ingimbar iki.

Lamun wis kaimbar iku, sakathahe para saksi, kapisan lungguhira, aja paguneman pikir, ing rujukake paturan, apa dene saksineki.

Mungsuhira lawan padu, kapiah siji-siji, tunggalna lan saksinira, mungsuhira padha siji, lamun arsa amariksa, sapisan aturing saksi.

Masiha panggenanipun, kang sakira tan miyarsi, ature mring kancanira, saksi naliyanereki, aturane tulisana, aja kurang aja luwih.

Saksi kang uwis kadangu, singkirna denira linggih, tan kena parekan janma, mangkana saurut neki, darapon saksi wedi, tutur kang nora sayekti.

Kang sarta pandangunipun, saksi aja sapisan thil, rambahana kaping tiga, seje-seje kang nakoni, saben takon tulisana, apa saaturing saksi.

Mangkanoa sapandhuwur, kalamun ndangu prakawis, pamurihira supaya, yen saksi tan wruh sayekti, pasthi wedi supata, lan geseh paturaneki.

Lamun kawor lungguhipun, lan rewange padha saksi, kang nunggal prakaranira, sarta bareng den takoni, pasthi nunggal aturira, aku saksi peteng yekti.

Kapindone saksi iku, lamun tan kaimbar yekti, sadurungira kapirsa, yen tan nyata angrawuhi, pasti wedi supata, datan sida anekseni.

Mangkana panemuningsun, daropan rsik kang saksi, kang uwis datan mangkana, sumpahe mung den agagi, tan kasumpah temen dadya, kurang resikireng saksi.

Pramila saksi puniku, kadangu rambah kaping tri, sarta kapundhut tekennya, utawa dumukireki, mengko nuli cocogena, apa geseh apa sami.

Dene kuwajibanipun, wong dadi rangga pulisi, rumeksa marang nagara, sarta rumeksa wong cilik, kapurih padha raharja, sabawahira pribadi.

Aja pegat pitutur, marang wong bawahireki, weruhna ing tata krama, adat caraning nagari, laku bejik laku ala, panggawe kang ngrusak dhiri.

Kang dhingin ngelingna iku, marang janma karem main, kang nganggo totohan arta, lanang wadon gedhe cilik, iku poma walerana, sing prentahireki.

Kaping kalih apemut, marang janma kang madati, sineret sarta inguntal, sinaruput den larangi, marga iku gawe rusak, marang dhiri anak rabi.

Pitutur kang kaping telu, madon jina den larangi, iku gawe rusak uga, lawan sarak den larangi, kaping patira wong mangan, minum iku den larangi.

Karana panggawe catur, iku padha ngrusak dhiri, dalah anak rayatira, padha milu rusak sami, marma iku winaleran, angeman badanireki.

Ana maning kang pitutur, marang lurah bekel niki, utawa kaum kabayan, para kamituwaneki, kampung-kampung tuwin desa, prentahana amiranti.

Gegamanireng prang pupuh, tumbak keris pedhang bedhil, anjagani mbok menawa, ana muk kecu maling, tandang tulung rumantia, jaga diri lan nagari.

Kapindho pratia iku, tong kopoh lan ganthol wesi, cuwak andha sapandhanya, kang bakal kanggo kinardi, tandhang tulung mbok menawa, ana wisma kang kabesmi.

Piranti bab kaping telu, pacul linggis pecok kundhi, sapadhane kang kinarya, negor kayu ndhudhuk siti, mbok menawa ana karya, parentahireng nagari.

Negor kayu ngelih lurung, utawa kencana cilik, ingkang meskin kasripahan, lurah wajib anulungi, marang kasusahanira, pawong rehira wong cilik.

Bab kaping nem : lurah kampung, parentahana mbeciki, dalan laren njabanira, ing desa wajibireki, utawa sajroning desa, padha becikna sami.

Sawise mbeciki lurung, sakalane pinggir margi, sarta dalane simpangan, nuli becikana, maring pager dhadhah ingkang jaba, saubenge desaneki.

Iku kang santoso kukuh, karya pakewuhe maling, yen wis becik pager jaba, nuli mbecikna maring pager cepurining wisma, anganggoa lawang kori.

Inebira ingkang bakuh, jroning pager ingkang resik, karya pekewuhira, marang wong kang laku juti, mangkonoa sakehira, janma kang wisma pribadi.

Sarta ingkang rukun guyup, janma sadesa puniki, gawea enggon patrolan, kang sakira kiwa sepi, kang patrol angubengana, ing desa ping pat sawengi.

Jam sanga sapisanipun, jam sawelas kaping kalih, jam siji ping tiganira, jam telu ping patireki, murih selameting desa, kalis dursila maling.

Pitutur bab kaping pitu, para lurah bekel sami, ngencengna parentah marang, kancanira among tani, ambecikana bendungan sarta wangun dalan warih.

Ingkang maring sawahipun, pribadi sarta sarta mbecik, galenganganing sawahira, lawan kinon angrabuki, tegal sawah saben mangsa, iku aja lali-lali.

Supaya tanduran lemu, lan sagunge para tani, kang padha akas adhangan, sarta ingkang ataberi, ngati-ati ping tiganya, kaping catur : wekel gemi.

Ngati-ati dennya mluku, kang jero sarta kang napis, adhayung gadhanganira, lamun uwis den tanduri, kang taberi marang sawah, ngopeni banyunireki.

Aja asat aja agung, lamun nganti asat garing, gelis thukul suketira, lamun agung lodhoh mati, yen wis urip tandurira, utawa gumadhung nuli.

Kawatana tanduripun, kang sregep marang sabin, manawa kena ing ama, utawa dipun pageri.

Makaten wong dadya sepuh, angerehaken wong cilik, tan kendhat sung warah, ing pratikel ingkang becik.

Denya pamariksa rehipun, kapesthia saben sasi, sapisan lan asung warah, angosikna ingkang lali, ngelingana panggawe harja, kang bakal dadi prayogi.

Cekap semanten Rumiyin

Serat Kalatidha

Sinom
1.
• Mangkya darajating praja
• Kawuryan wus sunyaturi
• Rurah pangrehing ukara
• Karana tanpa palupi
• Atilar silastuti
• Sujana sarjana kelu
• Kalulun kala tidha
• Tidhem tandhaning dumadi
• Ardayengrat dene karoban rubeda
2.
• Ratune ratu utama
• Patihe patih linuwih
• Pra nayaka tyas raharja
• Panekare becik-becik
• Parane dene tan dadi
• Paliyasing Kala Bendu
• Mandar mangkin andadra
• Rubeda angrebedi
• Beda-beda ardaning wong saknegara
3.
• Katetangi tangisira
• Sira sang paramengkawi
• Kawileting tyas duhkita
• Katamen ing ren wirangi
• Dening upaya sandi
• Sumaruna angrawung
• Mangimur manuhara
• Met pamrih melik pakolih
• Temah suka ing karsa tanpa wiweka
4.
• Dasar karoban pawarta
• Bebaratun ujar lamis
• Pinudya dadya pangarsa
• Wekasan malah kawuri
• Yan pinikir sayekti
• Mundhak apa aneng ngayun
• Andhedher kaluputan
• Siniraman banyu lali
• Lamun tuwuh dadi kekembanging beka
5.
• Ujaring panitisastra
• Awewarah asung peling
• Ing jaman keneng musibat
• Wong ambeg jatmika kontit
• Mengkono yen niteni
• Pedah apa amituhu
• Pawarta lolawara
• Mundhuk angreranta ati
• Angurbaya angiket cariteng kuna
6.
• Keni kinarta darsana
• Panglimbang ala lan becik
• Sayekti akeh kewala
• Lelakon kang dadi tamsil
• Masalahing ngaurip
• Wahaninira tinemu
• Temahan anarima
• Mupus pepesthening takdir
• Puluh-Puluh anglakoni kaelokan
7.
• Amenangi jaman edan
• Ewuh aya ing pambudi
• Milu edan nora tahan
• Yen tan milu anglakoni
• Boya kaduman melik
• Kaliren wekasanipun
• Ndilalah karsa Allah
• Begja-begjane kang lali
• Luwih begja kang eling lawan waspada
8.
• Semono iku bebasan
• Padu-padune kepengin
• Enggih mekoten man Doblang
• Bener ingkang angarani
• Nanging sajroning batin
• Sejatine nyamut-nyamut
• Wis tuwa arep apa
• Muhung mahas ing asepi
• Supayantuk pangaksamaning Hyang Suksma
9.
• Beda lan kang wus santosa
• Kinarilah ing Hyang Widhi
• Satiba malanganeya
• Tan susah ngupaya kasil
• Saking mangunah prapti
• Pangeran paring pitulung
• Marga samaning titah
• Rupa sabarang pakolih
• Parandene maksih taberi ikhtiyar
10.
• Sakadaré linakonan
• Mung tumindak mara ati
• Angger tan dadi prakara
• Karana riwayat muni
• Ikhtiyar iku yekti
• Pamilihing reh rahayu
• Sinambi budidaya
• Kanthi awas lawan eling
• Kanti kaesthi antuka parmaning Suksma
11.
• Ya Allah ya Rasulullah
• Kang sipat murah lan asih
• Mugi-mugi aparinga
• Pitulung ingkang martani
• Ing alam awal akir
• Dumununging gesang ulun
• Mangkya sampun awredha
• Ing wekasan kadi pundi
• Mula mugi wontena pitulung Tuwan
12.
• Sageda sabar santosa
• Mati sajroning ngaurip
• Kalis ing reh aruraha
• Murka angkara sumingkir
• Tarlen meleng malat sih
• Sanityaseng tyas mematuh
• Badharing sapudhendha
• Antuk mayar sawetawis
• Borong angg

SULUK WALANGSUNGSANG

1
Segala tuju asalnya dari Impian
Begitupula ku impikan Jeng Muhammad
Mengajarkan agama Islam
Dan sungguh aku terbuai dalam impian
Ketika terbangun Islam hanyalah berupa mutiara didasar laut
Maka aku pun terhanyut dalam lamunan kerinduan


2
Tak pernah selain Muhammad,
Nurnya cahaya semesta
Ku kira Betara
Atau ini hanya fata-morgana.

Gusti yang widi
Penguasa Muhammad yang diridhoi
Kalaulah Islam hakiki
Jadikanlah aku abdi.

Kemana harus kucari kebenaran sejati?


3
Akupun tanggalkan pakaian kebesaran,
Hingga telanjanglah aku dari segala kemewahan
Tapi sungguh itu belumlah cukup untuk menemukan
Karena aku harus mencari lautan yang menyimpan kekayaan
Dimanakah letak lautan hakiki?
akupun berjalan mencari guru sejati
Yang menunjukan lautan dan mengajar menyelami diri


4
Bayang-banyang cadar kemolekan
Membawa diri tertuju jalan kerinduan
Rindu adalah asal dari cinta
Maka inilah asmara

Kepergian moga laksana isra
Dari satu sungai menuju samudra
Atau dari pulau ke benua
Tekad adalah baja

Bila hanya diam membisu
Lalu hidup tak ada tuju
Maka semua kan berlalu
beku tetap sembilu

Biar ku tinggalkan istana...


5
Sampailah aku di gunung maarapi
Tempat Resi Danuarsih
Berujarlah sang Resi:
“Anakku,
Islam itu ada tapi tiada
Ada karena mimpimu adalah dari-Nya
Tiada karena kau harus menemukan adanya”

“Anakku,
Diamlah di gunung maarapi
Dan makanlah buah-buahan untuk menguatkan
Dan ku serahkan padamu ladang untuk bercocok tanam
Cangkul, tanami dan pergauli dengan sempurna”


6
Di gunung Marapi terhenti kaki
Memusatkan ruh indrawi pada satu Dzati
Terdiam membisu dalam hening malam
Menyatu pikiran dalam bayangan wajah Tuhan

Kemewahan dunia akan Morgana
bila kita melihat Djalal-Nya
Hanya satu Dzat yang hakiki
saat cinta-Nya menyapa diri

Naps ini moga bukan api
Pabila api ambilah hanya pelita
pelita akan tetap membara
Inilah yang dimaksud Mutmainah

Gunung Marapi
Menjadi paku bumi
Dan aku terpaku
Di dalam samadi

Diamnya naps adalah Ibadah
Semoga dapat Iradah


7
Aku berujar kepada Sang Resi:
Bapak Resi, kini telah bertambah kekuatanku
Telah kau berikan pusaka sebagai pendamping di perjalanan
Maka hamba mohon diri untuk mencari


8
Sampailah aku di gunung (se)jati
Sumber dari kayu Jati
Lalu ku daki inci demi inci
Terjatuh, terbangun, terjatuh, terbangun
karena tekad sampailah dipuncak gunung
Lalu terlihat sebuah gua dipuncaknya
Dan ku dapatkan seberkas cahaya disana


9
Berkatalah cahaya:
“Aku adalah Nur Jati
Aku adalah guru sejati,
Siapa yang mengenal aku maka lapang jalannya
Engkau telah datang ketempat yang benar
Marilah akan ku tunjukan jalan menuju Islam

Untuk dapat menjadi Islam
Harus mengetahui siapa Tuhan dan siapa Muhammad

La Illaha Illallah, Muhammadur Rasullullah
Pertama mengenai Tuhanmu Allah yang menciptakan jagat raya serta isinya
Kedua mengenai Muhammad sebagai utusan yang menjadi panutan
Dan keduanya telah setunggal dalam rasa

Nur Muhammad hakekatnya adalah cahaya semesta;
Karena mulanya semesta itu gelap, lalu diciptalah cahaya

Begitupula Nabi Muhammad, ia adalah cahayanya semesta
Karena kedatangannya jaman kegelapan berganti benderang

Dirimupun demikian,
kalau kau sudah dapat menemukan Muhammad dalam dirimu,
maka akan nampaklah Nurbuatmu
dan engkau akan menjadi Insan Kamil,
sempurna karena engkau telah menemukan Muhammad,
Siapa yang mengenal Muhammad maka mengenal Tuhannya.
Kamu dan Tuhan telah setunggal dalam rasa.

Mengenai mutiara yang kau cari,
Hendaklah kau selami kedalam lautan hati

Al Fatiha

 Print Halaman Ini

2 Komentar:

Blogger Unknown mengatakan...

ANDA INGIN MERASAKAN KEMENANGAN DI DALAM BERMAIN TOGEL TLP KI DARWO DI NMR (_0 8 5 3 2 5 2 9 1 9 9 9_) JIKA INGIN MENGUBAH NASIB KAMI SUDAH 7X TERBUKTI
TRIM’S ROO,MX SOBAT




ANDA INGIN MERASAKAN KEMENANGAN DI DALAM BERMAIN TOGEL TLP KI DARWO DI NMR (_0 8 5 3 2 5 2 9 1 9 9 9_) JIKA INGIN MENGUBAH NASIB KAMI SUDAH 7X TERBUKTI
TRIM’S ROO,MX SOBAT






ANDA INGIN MERASAKAN KEMENANGAN DI DALAM BERMAIN TOGEL TLP KI DARWO DI NMR (_0 8 5 3 2 5 2 9 1 9 9 9_) JIKA INGIN MENGUBAH NASIB KAMI SUDAH 7X TERBUKTI
TRIM’S ROO,MX SOBAT





ANDA INGIN MERASAKAN KEMENANGAN DI DALAM BERMAIN TOGEL TLP KI DARWO DI NMR (_0 8 5 3 2 5 2 9 1 9 9 9_) JIKA INGIN MENGUBAH NASIB KAMI SUDAH 7X TERBUKTI
TRIM’S ROO,MX SOBAT

10 Desember 2013 pukul 22.49  
Blogger pak muliadi mengatakan...

KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل

KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل


KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل



























KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل

KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل


KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.الالله صلى الله عليه وسلموعليكوتهله صلى الل


30 November 2014 pukul 20.23  

Posting Komentar

<< Beranda